سبک زندگی رسول خدا با همسرانشان

به گزارش سرویس پیشخوان  خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وسائل، کتاب «سبک زندگی رسول خدا (ص) با همسرانشان» اثر فرزانه حکیم زاده در 348 صفحه و با استفاده از 310 منبع در سال 1393 توسط انتشارات جامعه الزهرا(ع) در قم به چاپ اول رسیده است.

فصل اول

نویسنده در این فصل به «معرفی اجمالی همسران رسول خدا (ص) و دلایل هریک از ازدواج های پیامبر (ص)» پرداخته است. همسران آن حضرت عبارت است از: خدیجه، سوده، عایشه، حفصه، زینب دختر خزیمه، ام سلمه، زینب دختر جَحش، جویریه، ام حبیبه، صفیه و میمونه دختر حرث. رسیدگی و سرپرستی زنان بی پناه و کودکان یتیم، ازدواج با همسر شهیدی که کسی حاضر به ازدواج با او نبود، از بین بردن سنت های غلط جاهلی، اتحاد با قبایل نو مسلمان و متمایل کردن قلوب آنان به اسلام، کاهش خصومت و تألیف قلوب و در نهایت حفظ شخصیت و کرامت زنان، در شمار حکمت های ازدواج های رسول خدا بود.

فصل دوم

نویسنده در این فصل رفتار عاطفی ـ اخلاقی پیامبر(ص) با همسرانش را مورد بررسی قرار داده است.

نمونه هایی از این رفتارها:

1ـ اظهار مهر و ابراز لطف: پیامبر در رفتارش مهربانی و عطوفت زیادی داشت و نسبت به زنانش از هیچ محبتی دریغ نمی کرد.

2ـ توجه به احساسات: یک از ویژگی های مهم ایشان درک دقیق احساسات و روحیات زنان بود؛ به همین دلیل با توجه به اینکه همسران زیادی داشت و هریک از آنها روحیه ای متفاوت با بقیه داشتند؛ اما حضرت با توانایی و اقتدار، امور خانوادگی خویش را مدیریت می کرد.

3ـ گفتگو با نوعروس: نحوه برخورد آن حضرت با نوعروسانش به گونه ای بود که نه تنها تردید و اضطراب از وجود آنان پاک می شد، بلکه علاقه و اشتیاق فراوان به زندگی در کنار رسول خدا(ص)جای آن را می گرفت. آن حضرت برای برقراری رابطه زناشویی با همسرانش، به روحیه، احساس و نیاز آنها اهمیت می داد و تنها به خود نمی اندیشید. تأکید بر آرایش و معطر بودن نوعروس روشن می سازد که نقش آراستگی و معطر بودن، در ایجاد رابطه صحیح بین همسران از جمله اصول پذیرفته شده است.

4ـ مزاح و شوخی: رسول خد فرموده است: «خوشحالی مؤمن در چهره و اندوهش در قلب اوست.» و معمولاً حزن و اندوه خود را مخفی نگه می داشتند. برخی از همسران پیامبر(ص) با آن حضرت شوخی داشتند گاهی با نقل سخنان خنده دار آن حضرت را می خنداندند.

5ـ کمک به همسر در امور منزل: ایشان با وجود عهده داری مسئولیت سنگین و داشتن مشغله های فراوان سیاسی و اجتماعی، از اهتمام به امور منزل و همکاری در انجام کارهای خانه، غافل نبودند و اهمیت بار سنگین رسالت، ایشان را از رسیدگی به خانواده و صرف وقت برای اعضای آن باز نمی داشت. آن حضرت در داخل خانه به آسایش همسرانشان می اندیشیدند. به همین دلیل توقعاتشان از اهل خانه کم بود و خودشان کارهای خویش را انجام می دادند.

6ـ دلجویی و ابراز همدردی: یکی از نیازهای مهم زنان این است که وقتی دچار غم و اندوه می شوند، همسرشان نسبت به رنج آنها بی تفاوت نباشد و  از علت ناراحتی آنان سؤال کند. زنان در هنگام نزول مصیبت ، بیشتر از مردان نیاز به همدردی و دلجویی دارند. آن حضرت ضمن ابراز همدردی با هسرانش در هنگام نزول بلا، با گفتار و رفتار های زیبا و لطیف؛ اندوه آنان را تسکین می داد.

7ـ احترام به همسر: منش آن حضرت در برخورد با همسر، تکریم و احترام بود و آن حضرت به مردان امتش فرمود: «هر مردی همسری اختیار کند، باید او را اکرام کند.»

8ـ حلم و بردباری: یکی از اصول مهم برای کاهش تنش ها و مشکلات خانوادگی، اصل مدارا و سازگاری است. آن حضرت رفتار های نامناسب همسرانش را تحمل می کرد و تنها در مواردی که متوجه می شد حریم تقوا و حدود الهی از بین می رود، خشم و نارحتی اش را نشان می داد.

9ـ قهر با همسر: قهر آن حضرت با همسرانشان ناشی از رحمت آن حضرت نسبت به همسرانشان و تمایل ایشان نسبت به حفظ تقوای آنان بود، زیرا هیچگاه در امور شخصی از دست کسی عصبانی نمی شدند و به خاطر لذتهای دنیایی با همسرانشان قهر و آشتی نمی کردند.

10ـ گذشت به خاطر جلب رضایت همسر: در روابط همسران، گذشت به سه صورت قابل اجرا است:

الف ـ گذشت از خطای همسر

ب ـ گذشت از مطرح کردن خواسته یا توقعی که همسر قادر به انجام آن نیست.

ج ـ گذشت از حق طبیعی به خاطر جلب رضایت همسر

سیره رسول خدا پایبندی به همه این موارد بود.

11ـ برخورد با سوء ظن: بهترین اقدام در رابطه با سوء ظن، گفت و گو درباره آن چیزی است که مسأله ساز شده و ابهام در مورد آن را برانگیخته است. پیامبر نیز برای از بین بردن سوءظن گفت و گو را انتخاب می کردند.

12ـ نهی از صفات نکوهیده: آن حضرت به رشد و تعالی روحی همسران خویش توجه داشتند و هرگاه از یکی از آنها رذیلتی اخلاقی مشاهده می کردند، سعی در اصلاح آن داشتند.

13ـ حمایت از همسر: آن حضرت همواره پناهگاه و حامی همسران خود بود و زنان حضرت به ایشان به عنوان تکیه گاهی مطمئن و استوار اعتماد داشتند.

14ـ نیکی به خویشان همسر: ایشان به صمیمیت روابط خانوادگی اهمیت زیادی می داند و به طرق گوناگون رضایت و دلگرمی همسرانشان را جلب می کردند؛ به همین دلیل به فرزندان و سایر بستگان همسرانشان محبت ویژه ای داشتند.

15ـ رعایت حقوق همسران: از نظر اسلام زن و مرد در انسانیت و شخصیت انسانی و معیارهای قرب و کمال مساوی اند؛ اما از حیث حقوق و تکالیف مساوی نیستند، بلکه هریک از زن و مرد حقوقی متناسب با تکالیف و وظایف خویش دارند از مواردی که نشانگر اهتمام رسول خدا(ص) به رعایت حقوق همسرانش می باشد عبارت است از:

الف ـ طلاق همراه با احسان

ب ـ عدالت ورزی بین همسران

فصل سوم

نویسنده در فصل سوم کتاب خویش به بررسی تلاش های فرهنگی رسول خدا(ص) در رابطه با همسرانش پرداخته است.

1ـ تعلیم معارف دینی: ایشان دعوت و آموزش معارف اسلامی را از نزدیکترین خویشان و خانواده خود شروع نموده و پس از آن به تعلیم سایر مردم می پرداختند. نماز اولین و مهم ترین احکامی بود که جبرئیل کیفیت انجام آن را عملا به ایشان آموزش داد. و پیامبر ابتدا در حضور خدیجه وضو گرفت، خدیجه نیز وضو گرفت سپس ایشان نماز خواندند و خدیجه نیز به همان صورت نماز خواند.

2ـ گفت و گو با همسران: ایشان با وجود گرفتاری های فراوان اجتماعی و سیاسی و در فرصت های مناسب، با همسران خود به گفت و گو می پرداختند و بدین ترتیب رشته های انس و الفت بین خود و آنان را محکم ترمی ساختند زیرا ارتباط گفتاری برخواسته از مهر و عطوفت، عامل مهمی در پیوندهای قلبی و رفع تیرگی های محتمل است.

3ـ توجه به نظرات و پیشنهادات: ایشان در شرا یطی به رسالت برگزیده شدند که زنان از حقوق محروم بوده و مشارکت و حضور آنان در امور مهم، هیچ جایگاهی نداشت. اما آن حضرت تقوی را ملاک ارجمندی دانسته و هریک از زنان و مردان را که از اندیشه صایبی برخوردار بودند، در امور مهم مشارکت می داند.

4ـ اصلاح نگرش ها: آن حضرت در گفتار و رفتارش سعی داشت نگرش های غلط نسبت به زن را اصلاح کند. و زن را تنها وسیله ای برای تأمین نیازهای غریزی نمی دانست، به همین دلیل در توصیفات خویش از زنانش از زیبایی، جوانی و اموری از این قبیل سخن نمی گفت.

5ـ عدم تحمیل نظر و اعتقاد: ایشان در معاشرت با اطرافیان خود، نرم خو و آسان گیر بود؛ در حالیکه خود در عبادت و زهد، بسیار جدی و کوشا بود؛ اما نزدیکان خود را به این گونه امور وادار نمی کرد.

6ـ اهتمام به پاکیزگی و آراستگی: می توان آنچه را که رسول خدا به عنوان آراستگی همسران برای یکدیگر در گفتار و رفتار خویش مورد توصیه قرار داده ست این گونه برشمرد:

الف ـ استعمال بوی عطر

ب ـ رنگ زدن موها

ج ـ آرایش و شانه زدن موها

د ـ مسواک زدن

م ـ از بین بردن موهای زائد در بدن.

در مورد زنان به سه مورد دیگر هم اشاره کردند:

الف ـ آرایش صورت

ب ـ استفاده از زیورآلات زنانه

ج ـ بلند کردن ناخن.

سپس نویسنده هریک از موارد نام برده شده را با ذکر چند روایت توضیح داده است.

7ـ تشویق به صفات نیکو: رسول خدا همواره همسران خود را به نیکی ها و خیرات سفارش می فرمودند و زمینه سعادت مندی آنان را در نیا و آخرت فراهم می ساخت.

8ـ دعوت همسرات به اعتدال در انجام مستحبات: ایشان در امورد دینی و دنیایی از افراط و تفریط پرهیز داشت و همسران خود و سایر مسلمانان را به رعایت اعتدال دعوت می کرد.

9ـ فرهنگ عاطفه مداری در رابطه به همسران حائض: رسول خدا(ص) عملاً با خرافاتی نظیر شوم بودن و نجس بودن زنان حائض مبارزه می کرد؛ آن حضرت از نیم خورده حائض پرهیز نداشت و آنها را از هیچ چیز حتی سجاده نماز منع نمی کرد و تنها آنچه را که خداوند حرام شمرده بود نهی میکرد.

فصل چهارم

نویسنده در این فصل گزارش هایی که حاکی از اهتمام رسول خدا(ص) نسبت به جایگاه و نقش سیاسی، اجتماعی همسرانشان می باشد، ذکر کرده است.

1ـ توجه به بینش و گرایش های سیاسی همسران: ایشان در مورد امور مهم سیاسی و اجتماعی، معیارهای لازم برای تشخیص حق و باطل را به همسران خویش معرفی می کرد و به آنها هشدار می داد. ایشان در مورد اینکه به کدام یک از همسران، چه اخباری را بگوید و در مورد چه چیزی به آنها هشدار دهد، بسیار دقیق و سنجیده عمل می فرمود.

2ـ اهمیت دادن به حضور اجتماعی همسران: ایشان دامنه حضور و فعالیت زنان را به داخل خانه محدود نفرمود و همسران و سایر زنان مؤمنه را در عرصه های مختلف اجتماعی وارد می کرد. حضور در مساجد که پایگاه و جایگاه همه فعالیت های اجتماعی بود و حضور در سخنرانی ها و خطبه های نماز جمعه و نماز عید و شرکت در نماز جماعت، از جمله مواردی است که ایشان همسران خود و سایر زنان مسلمان را به آن تشویق می نمود. ایشان از همسران و دختران خود و سایر زنان مسلمان، همچون مردان، بیعت می گرفت.

فصل پنجم

نویسنده در فصل پنجم کتاب خود به بررسی آن دسته از رفتارهای رسول خدا(ص)  که به مسائل اقتصادی خانواده ارتباط دارند پرداخته است.

1ـ دیدگاه رسول خدا(ص) درباره مهریه: ایشان هنگام خواستگاری مهریه را مشخص نموده و در آغاز زندگی آن را به همسرش هدیه می کرد. در بررسی مقدار و نوع مهریه های پرداخت شده از سوی رسول خدا(ص) می توان گفت کیفیت و کمیت مهریه هم به شرایط مالی مهریه دهنده و هم به موقعیت و جایگاه اجتماعی زنی که مهریه را می گرفت بستگی داشت.

2ـ اهتمام به ساده زیستی همسران: ایشان با وجود پرهیز از کمترین توجه و مشغولیت به تنعمات دنیایی، برای تأمین نفقه خانواده خود همه تلاش خود را به کار می گرفت و در مواقع نیاز حتی با یهودیان نیز وارد معامله می شد و با قرض گفتن از آنها نفقه خانواده را تأمین می کرد.

3ـ تدبیر در معیشت: ایشان در امر اقتصاد خانواده، به تدبیر و تقدیر به شدت پای بند بود. بی برنامگی اقتصادی، موجب ولخرجی، اسراف و تبذیر شده و ممکن است انسان ثروتمند را به آستانه فقر بکشاند. آن حضرت کفش خودش را پینه می زد و لباس پاره اش را می دوخت.

4ـ تهیه مسکن ساده برای همسران: در گزارشی آمده 4 خانه از 9 خانه از خشت خام بود و حجره هایش از شاخه های خرما و 5 خانه دیگر گل اندود بود و حجره هم نداشت. در زمان ایشان شرایط و امکانات زندگی با زمان تفاوت های زیادی داشت و محلی به نام آشپزخانه به شکل امروزی وجود نداشت و همه امور نظیر پخت و پز، غذا خوردن و خوابیدن و پذیرایی از مهمان ها در یک مکان انجام می شد.

5ـ نهی همسران از تجمل گرایی: سعی آن حضرت این بودکه خانواده خود را از دلبستگی به زیورها و زینت های دنیایی، برحذر داشته و ساده زیستی را به آنان بیامورد.

6ـ توسعه امکانات ایام عید و بازگشت از سفر: ایشان به دنبال فرصت ها و موقعیت هایی بود که خانواده خود را شاد سازد. روزهای عید از جمله اقداماتی بود که پیامبر در جهت ایجاد فضای فرح و شادی برای خانواده انجام می داد. همچنین تهیه سوغات سفر برای  خانواده از سفارشات آن حضرت است.

7ـ اجازه کار و کسب درآمد: در مواردی که اشتغال زنان متناسب با روحیات و شرایط زنان بود و عفاف و حجاب آنان را خدشه دار نمی کرد؛ ادامه فعالیت آنان را مورد تشویق قرار می دادند.

در آخر نویسنده به این نتیجه می رسدکه شیوه همسرداری رسول خدا(ص) شیوه متفاوت و جدیدی بودکه بر پایه درک متقابل و احترام به همه ابعاد وجودی همسر، بنیان گذاری شده بودو این گونه نبود که تنها به جنسیت زن و رفع نیازهای شخصی توجه شود./836/د102/ل