بخت و اتفاق از منظر حضرت آیت الله سبحانی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، شماره هشتاد و یکم مجله تخصصی کلام اسلامی در زمینه علم کلام و عقاید به صاحب امتیازی حضرت آیت الله جعفر سبحانی از سوی مؤسسه تحقیقاتی امام صادق علیه‌السلام منتشر شد.

بخت و اتفاق، مقاومت پیامبران در برابر القائات شیطانی، تعامل قبیله با عقیده در عصر بعثت، مبانی انسان شناسی حکومت دینی از منظر حکمت متعالیه، بررسی رویکرد عقلانی معتزله در اعتقادات، تسلسل اراده ها در افعال ارادی و راه حل های آن، و جن؛ حقیقت و ویژگی ها، عنوان مقاله های این شماره از فصلنامه کلام اسلامی است.

بخت و اتفاق

حضرت آیت الله جعفر سبحانی

چکیده: اتفاق اعم از بخت است. بخت در مورد انسان به کار می رود، اما اتفاق در غیر او نیز کاربرد دارد. این دو واژه کاربردهای مختلفی دارند: 1ـ تفسیر پدیده به وسیله علل ناشناخته که فراتر از عقول انسان است؛ 2ـ پدیده ای که تنها دارای علت مادی بوده فاقد علت فاعلی و علت غائی است؛ 3ـ پدیده ای که علت غایی ندارد، هر چند دیگر علل را داراست؛ 4ـ پدیده ای که برای غایتی انجام می شود، اما به غایت دیگر منجر می شود؛ 5ـ اتفاق به معنای فقدان رابطه علی و معلولی بین دو قضیه. در کاربرد اول باید آن علت نامرئی را در دایره علل و نه فراتر از آن جست. برای کاربرد دوم به تشکل جهان از ذرات پراکنده به طور اتفاقی و بدون علت و فاعل ذی شعور و بالتبع بدون علت غایی مثال می زنند. این در حالی است که این فرضیه با اشکالات فراوانی از جمله هدفمندی جهان طبیعت روبروست که حاکی از علت فاعلی و علت غائی است. فرضیه کاربرد سوم نسبت به اصل فعل صحیح است، اما نسبت به شخص فعل درست نبوده و بدون غایت نیست. برای کاربرد چهارم نیز به کندن زمین برای استخراج آب و وصول به گنج به طور اتفاقی مثال می زنند. در این مورد نیز سخن پیشین (غایتمندی نسبت به شخص فعل) صادق است.

مقاومت پیامبران در برابر القائات شیطانی

علی ربانی گلپایگانی

چکیده: آیه 52 سوره مبارکه حج، بیانگر القائات شیطان بر پیامبران به هنگام تمنی ایشان از خداوند و در مقابل باطل ساختن این القائات از سوی خداوند، در جهت تحکیم آیات الهی است. پیرامون چیستی تمنی مورد بحث و نیز چگونگی القائات شیطان، اقوال مختلفی وجود دارد. برخی از این وجوه با مقام عصمت پیامبران در تضاد بوده و برخی دیگر همراه سازگاری با عصمت، با ظاهر آیه و واقعیت های تاریخی نیز هماهنگ می باشد. تمنی در لغت به دو معناست: تلاوت کردن و آرزو کردن. بر اساس معنای اول، مفاد آیه مزبور این است که پس از آن که پیامبران آیات الهی را به طور کامل برای مردم تلاوت می کردند، شیطان به وسوسه مردم پرداخته و با طرح شبهات و یا تحریف حقایق، می کوشید تا مانع هدایت آنان شود. بر اساس معنای دوم، آرزوی پیامبران این بود که عموم افراد را به صراط مستقیم برسانند، اما شیطان با القاء شبهات و تحریف حقایق، می کوشید تا این آرزوی پیامبران را به شکست منجر سازد. اما در هر دو صورت خداوند پیامبران را حمایت می کرد و در نهایت حق بر باطل غلبه می یافت و مشعل هدایت همواره فرا راه مردم، فروزان بود.

تعامل قبیله با عقیده در عصر بعثت

رسول رضوی

محمد عارف محبی

چکیده: فرهنگ دینی از فطرت انسانی برخاسته و بر بنیان «عقیده» به اصول و ارزش های وحیانی استوار می شود. هسته اصلی و عنصر کانونی در نظام اعتقادی دین، عقیده توحیدی یعنی «خدا محوری» است. بر اساس همین مرکزیت اعتقادی است که منطق دین شکل گرفته، نهاد ها و سرمایه های اجتماعی در راستای شکوفا سازی فطرت و ساحت معنوی انسان و جامعه انسانی سازمان می یابد. اما فرهنگ قبیله، بر بنیان «خود مداری» و «خون گرایی» استوار است. منیت در متن این تفکر قرار داشته و همه چیز با معیار «من» سنجیده می شود. «من» در این منطق همان من طبیعی و جسمانی است. انعکاس منیت در عینیت اجتماعی، ساحت های گوناگون جامعه را با محوریت خون و نسب سامان دهی می نماید. در این نوشتار سعی شده است تا چگونگی تعامل فرهنگ قبیله ای با فرهنگ اعتقادی دین در عصر بعثت نشان داده شود.

مبانی انسان شناسی حکومت دینی از منظر حکمت متعالیه

علی واعظی

چکیده: ملا صدرا اصل وجود انسان را نفس، و بدن را مرکب و ابزاری برای رشد نفس می داند. نفس نیز با پشت سر گذاردن مرحله نباتی و حیوانی، به مرحله انسان می رسد. در این مرحله نیز از عقل هیولانی به عقل بالملکه و سپش به عقل بالفعل و عقل مستفاد ارتقا یافته و به کمال شایسته انسانی دست می یابد. از نظر ملاصدرا راه های رسیدن به سعادت سه عامل تفکر، دین و اخلاق است. نقش دین در کمال انسان بی بدیل و یگانه است. انسان مراحل مختلف هستی (غیب و شهود، دنیا و آخرت) را تنها با استفاده از دین، با سعادت مندی پشت سر می نهد. لذا برای وصول به این سعادت، باید به دنبال اجرایی کردن دین بود. عامل اجرای دین در زندگی انسان، سیاست است و ملاصدرا سیاست را خادم شریعت دانسته، سیاست بدون شریعت را به بدن بی سر تشبیه می کند. هدف از سیاست حاکمیت عقل بر غضب و شهوت در زندگی فردی و اجتماعی، و نتیجه آن نیز، حاکمیت عدالت در جامعه بشری است. از نظر وی، حاکمیت نیازمند شرایط خاصی است و هر کسی شایستگی آن را ندارد. فقط اشخاص خاص با ویژگی های خاص می توانند عهده دار این مسؤولیت باشند. این ویژگی ها تحت عنوان «کمالات اولیه و ثانویه» مورد بحث قرار می گیرد. ملاصدرا «حکومت دینی» را برآیند چنین سیاستی دانسته، مدینه فاضله انسانی را در پرتو آن قابل تحقق می داند.

بررسی رویکرد عقلانی معتزله در اعتقادات

عبدالله مصباحی

چکیده: روش معتزلیان در بحث، روش عقلی بود. این روش به دو قسم فلسفی و غیر فلسفی تقسیم می گردد. سؤال این است که معتزلیان به کدام یک از این دو پایبند بودند؟ بررسی آثار به جا مانده از معتزله حکایت از این دارد که آن ها در این مسأله یکسان عمل نکرده اند؛ گروهی از آن ها از روش عقلی غیر فلسفی و گروهی دیگر از روش عقلی فلسفه بهره جسته اند. به عقیده برخی از متفکران، معتزله عقل را فراتر از مسلمات دینی می نشاندند، اما این سخن با واقعیت تطابق ندارد. چه اینکه معتزله در عین حال که به عقل و عقل گرایی اعتماد کامل داشتند، اما هرگز آن را بر مسلمات دینی مقدم نمی داشتند. آن ها عقل را فقط در مواردی که هیچ راهی جز تمسک به عقل در میان نباشد بر نقل مقدم می داشتند و در همین عرصه اگر تعارضی بین عقل و نقل حاصل می شد، عقل را مقدم کرده و در حد امکان ظاهر نقل را تأویل می بردند تا با حکم صریح عقل سازگار افتد. اما آن جا که وحی نظر مسلم دین را بیان کرده، این چنین نبود که معتزلیان فهم عقل را بر امر مسلم وحیانی مقدم بدارند.

تسلسل اراده ها در افعال ارادی و راه حل های آن

محمد علی اسماعیلی

چکیده: مسأله جبر و اختیار از مباحث بسیار مهم در حوزه انسان شناسی است که در میان فلاسفه، متکلمان، اصولیون و روان شناسان مطرح است. جبر به اعتبار اسباب و عوامل آن، به جبر کلامی، روان شناختی و فلسفی تقسیم می گردد. در این میان جبر فلسفی اهمیت ویژه ای دارد و غالبا از سوی فلاسفه نفی شده است. در مقابل برخی از متکلمان آن را به عنوان لازمه دیدگاه فلاسفه، امری اجتناب ناپذیر دانسته و مستلزم سلب اختیار می دانند. در میان مسائل فلسفی، سه مسأله مستلزم جبر و سلب اختیار پنداشته شده است: یکم ـ «ضرورت سابق» که مستفاد از قاعده فلسفی «الشیء ما لم یجب لم یوجد» است؛ دوم ـ منتهی شدن اراده انسان به اراده واجب بالذات؛ سوم ـ غیر ارادی بودن اراده؛ مسأله اخیر، جزو مسائل بسیار مشکل در حوزه افعال اختیاری است، و بزرگانی همچون فارابی، بوعلی سینا، فخر رازی، میرداماد، صدرالمتألهین، علامه طباطبایی، آخوند خراسانی، میرزای نائینی، محقق اصفهانی، امام خمینی و محقق خوئی به تبیین و تحلیل آن پرداخته و در جهت حل آن پاسخ های مختلفی ارائه نموده اند.

جن؛ حقیقت و ویژگی ها

رضا باقی زاده

چکیده: در باب حقیقت جن اختلاف زیادی میان عالمان مسلمان وجود دارد. جسم آتشی و هوایی دارای عقل و فهم، از جنس روح و ملائکه و مجرد از عناصر، اجسام لطیف دارای حیات عرضی، از جمله این دیدگاه هاست. رؤیت جن، از دیگر موضوعات اختلافی است. برخی آن را ناممکن و ادعای رؤیت را باطل می دانند. عده ای خوراک این موجود را هوای آمیخته به بوی طعام می دانند. در برخی نصوص نیز بوی استخوان و ارواث حیوانات به عنوان غذای این موجود اشاره شده است. در مقابل عده ای معتقدند جن روحانی بوده و تغذیه ای ندارد. دیگر اینکه برخی از آیات مشعر به وجود جنس زن و مرد و نیز قانون زناشویی در میان جنیان است. حیات اجتماعی و نیز تشکل به شکل حیوان و انسان از دیگر گمانه زنی ها پیرامون این موجود است. دیگر اینکه جنیان همانند انسان دارای اختیار و تکلیف هستند، و در میان آن ها، صالح و غیر صالح وجود دارد، و نتیجه اعمالشان را در آخرت خواهند دید. برخی معتقدند چون جن از لحاظ ظرفیت کمال و کرامت به انسان نمی رسد، هیچ گاه از آنان پیامبری برنخاسته و ایشان تابع پیامبران بشری هستند. در آیات و روایات، مواردی از حضور جنیان و ارتباط آنان با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام بیان شده است.

گفتنی است برای تهیه این مجله می‌توانید با شماره تلفن 2925152 با پیش شماره 0251 تماس بگیرید.

هشتاد و یکمین شماره مجله تخصصی کلام اسلامی به صاحب امتیازی حضرت آیت الله سبحانی و مدیر مسؤولی علی ربانی گلپایگانی در 168صفحه با قیمت 1500 تومان منتشر شده است./969/ت302/ق