القضاء و الشهادات

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مجموعه سه جلدی «القضاء و الشهادات» تقریرات مباحث فقهی درس خارج فقه حضرت آیت الله سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی است که از سوی آیت الله سیدعلی میلانی، از شاگردان آن مرجع فقید به رشته تحریر درآمده است.
در جلد نخست این مجموعه، نگارنده به به بحث درباره قضا و اوصاف قاضی پرداخته و در ابتدا دیدگاه‌های حضرت آیت الله گلپایگانی را مطرح، سپس شرح و تفسیری بر این دیدگاه ارائه کرده است.
در زمینه صفات و بایسته‌های قاضی، وی ضمن بیان مفهوم لغوی، اصطلاحی و شرعی واژه «قضاء»، اوصافی مانند بلوغ، عقل، ایمان، عدالت، حلال زادگی، علم(ضبط و کتابت)، رجولیت(مرد بودن) و داشتن سلامت کامل از لحاظ بینایی، شنوایی و گفتاری را به عنوان ویژگی‌های قاضی مطرح کرده است.
در ادامه به بیان شرایط و ویژگی‌های قاضی تحکیم و اوصاف آن مانند اعلمیت و خصوصیات چنین قضاوتی پرداخته و نحوه نصب قاضی تحکیم و اختیارات و وظایف او را بیان کرده و نحوه ارتزاق قاضی و آداب مستحب و مکروه قضاوت را شرح داده است. در بخش بعدی کتاب نویسنده سؤالاتی را در باب قضاوت و ویژگی‌ها و بایسته‌های آن مطرح کرده و به این سؤال اساسی پاسخ داده که آیا قاضی باید بر طبق علم خویش عمل نماید یا برطبق ظواهر و براساس بینه، شهود و ادله کلی؟ در این زمینه وی دیدگاه‌های حضرت آیت الله گلپایگانی و برخی دیگر از فقهای امامیه را به همراه ادله آنها ذکر کرده است.
در ادامه همین بخش از کتاب وی به بیان ویژگی‌های کاتب قاضی، نحوه اقامه شهود و صفات شاهد، نوشتن حکم، حکم رشوه گرفتن قاضی و رشوه دادن محکوم و کیفیت مجلس قضاوت پرداخته و وظایف حاکم و قاضی در مورد نحوه برخورد با طرفین مخاصمه و رعایت تساوی بین آنها را ذکر کرده است. نحوه شنیدن دقیق دعوای طرفین، نحوه اقامه بینه از سوی مدّعی و قسم از سوی منکر، بیان ویژگی‌های قسم و بینه و چگونگی قسم خوردن در محکمه و اقامه تعدد بینه‌ها و شهود و انکار آن از سوی طرف دیگر و ردّ قسم و همچنین جریان نکول یکی از طرفین دعوا از دیگر مندرجات این جلد از مجموعه حاضر است.
در جلد دوم، نحوه اقامه شهود در محکمه و چگونگی قسمت کردن اموال و غیر آن توسط قاضی بیان شده است. در همین زمینه نویسنده ضمن بیان علل مشروعیت قسمت به ویژگی‌های قاسم و مقسوم اشاره کرده و نحوه قسمت کردن عادلانه را بین طرفین دعوا بررسی کرده است. در ادامه وی به بیان احکام دعاوی پرداخته و شروط معتبر برای مدعی و شرایط سماع دعوای وی را بیان نموده و راه‌های پی بردن به صحت دعاوی ارایه شده در محکمه را ذکر کرده است. در بخش بعدی کتاب، راهکارهای دستیابی به حق و حقیقت در قضاوت و معیارهای قضاوت در اختلاف طرفین دعوا در ادعا داشتن بر ملکیت یک شیء و اقامه دلایل هریک از آنها و صورت‌های تعارض بین ادله آنان را شرح داده است. در همین راستا وی به اماره ید اشاره کرده و طبق قاعده ید اختلافات بین طرفین دعوا را بررسی کرده است. در فصول بعدی اختلاف طرفین دعوا در برخی از عقود و ایقاعات و فسخ آنها و کیفیت شهادت دادن به نفع مدعی در مورد ملکیت برخی از اموال و حلّ اختلاف بین طرفین دعوا در مورد فسخ معامله و همچنین دعوای آنها بر ارث و مقدار آن را شرح داده است. نگارنده دیدگاه‌های مختصر حضرت آیت الله گلپایگانی را در مورد موضوعات فوق بیان کرده و پس از آن دیدگاه‌های تفصیلی خود را به روش فقه استدلالی تبیین کرده است.
در سومین جلد از این مجموعه مباحث مربوط به صفات شاهد به ویژه معیارهای وجود صفت عدالت در او بیان شده است. در همین زمینه نگارنده دیدگاه‌های فقهای شیعه امامیه را در مورد غنا و گوش دادن به موسیقی حرام به عنوان یکی از عوامل از بین بردن عدالت شاهد مورد بحث قرار داده و معیار حرمت و عدم حرمت غنا و موارد استثنای آن را تبیین کرده است.
در ادامه یکی دیگر از صفات مربوط به عدالت شاهد یعنی اشتغال نداشتن به امور لهو و لعب و استفاده از ابزارهای آن و پس از آن داشتن صفاتی مانند حسد، پوشیدن لباس ابریشمی در نماز و غیر نماز، تهمت زدن و برخی دیگر از مصادیق لهو و لعب مورد بررسی قرار گرفته است.
شهادت دادن برخی از افراد نسبت به یکدیگر اعم از شهادت به نفع یا ضرر مانند شهادت مالک نسبت به مملوک(عبد)، وصی نسبت به موصی له، دوست نسبت به دوست، فرزند نسبت به والدین و بالعکس، زوجه و زوج نسبت به یکدیگر و برادر نسبت به برادر مورد بحث واقع شده و ضوابط کلی مربوط به هریک از این شهادات بیان شده است.
در بخش دیگری از کتاب به مستند بودن شهادت و ملاک‌های یک شهادت صحیح مانند علم و وثوق داشتن به مورد شهادت، حسی بودن شهادت مانند دیدن یا شنیدن بدون واسطه، رعایت حقوق مردم و حقوق الهی، تعدد شاهدان، جنسیت شاهد، اقامه شهادتی علیه شهادت دیگر و حکم آن، مسئله ضمان در شهادت و برخی دیگر از لواحق آن که مطابق با دیدگاه‌های فقهی حضرت آیت الله سیدمحمد رضا موسوی گلپایگانی است از دیگر مندرجات این کتاب محسوب می‌شود.
کتاب القضاء و الشهادات، تقریرات درس خارج فقه حضرت آیت الله گلپایگانی به همت آیت الله سیدعلی حسینی میلانی منتشر شده است. جلد نخست این مجموعه در 435 صفحه، جلد دوم در 454 صفحه و جلد سوم در 547 صفحه با قطع وزیری و به زبان عربی به زیور طبع آراسته شده است./919/ن602/ع