ششمین شماره «فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی» به چاپ رسید
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، ششمین شماره فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی» ویژه پاییز 1393 به مدیر مسؤولی حجت الاسلام نجف لک‌زایی از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی راهی بازار نشر شد.
در این شماره از فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی» مطالعه می‌کنیم:
مؤلفه‌های «خدامحوری» و آثار آن در زندگی از دیدگاه قرآن و روایات
بررسی میزان آشنایی طلاب و دانشجویان شهر قم با فقه سیاسی امام خمینی
مطالعه چگونگی و کارکردهای گفت وگو در سیره نبوی با نگاهی به نظریه کنش ارتباطی
سنت و تجدد در ایرانِ پس از انقلاب اسلامی
روش شناسی انتقادی نظریه فرهنگی فوکو
بررسی نظریه سنت رنه گنون؛ سنت به مثابه دال محوری
مؤلفه‌های «خدامحوری» و آثار آن در زندگی از دیدگاه قرآن و روایات
منصور پهلوان
عبدالهادی فقهی زاده
روح الله محمدی
چکیده: یکی از اصول مهم زیستِ متکی بر قرآن کریم و روایات معصومین:، «خدامحوری» است که در آموزه‌های اسلامی بر آن تاکید شده است. بر اساس این اصل، کل نظام هستی از یک هستی محض و یکتا منشعب شده که ضرورت وجود او از ناحیه خود اوست. اگر مبنای زندگی فردی و اجتماعی بر اساس توحیدباوری و تقواپیشگی باشد، بسیاری از مشکلات اجتماعی و خانوادگی از میان برمی خیزد؛ به این ترتیب که زندگی فرد تحت مدیریت و اراده خدا قرار می‌گیرد و در نتیجه تمسک به آن در حوزه فردی، خود فراموشی و خودخواهی از میان می‌رود و خوف از خدا، آرامش درونی، پایداری در مقابل گناه و فهم دین و بینش شریعت، جای آن را می‌گیرد. هم چنین در حوزه اجتماعی می‌توان کنترل رفتارهای جمعی، تعدیل حُب و بغض‌های اجتماعی، مردم دوستی و مهرورزی و بسط روحیه گذشت در حریم خانواده را از مهم‌ترین آثار اجتماعی آن برشمرد.
بررسی میزان آشنایی طلاب و دانشجویان شهر قم با فقه سیاسی امام خمینی
علی اکبری معلم
نعمت الله کرم اللهی
چکیده: این مقاله، میزان آشنایی طلاب و دانشجویان نسل سوم انقلاب اسلامی شهر قم با فقه سیاسی امام خمینی رحمة الله علیه را با روش پیمایش و ابزار پرسش نامه، بررسی کرده است. حجم نمونه 600 نفر است که با روش نمونه گیری ترکیبی (طبقه ای ـ سهمیه ای) انتخاب و به سؤالات پرسش نامه پاسخ داده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد میانگین میزان آشنایی طلاب و دانشجویان شهر قم با فقه سیاسی امام 01/74 درصد است. همچنین، بر اساس یافته‌های تحقیق، متغیرهای جنس، وضع تأهل و محل سکونت (شهری/ روستایی) پاسخ گویان در میزان آشنایی آنان با فقه سیاسی امام تأثیر نداشته است؛ اما متغیرهای محل تحصیل، سن و مقطع تحصیلی پاسخ دهندگان در میزان آشنایی آنان مؤثر بوده است.
مطالعه چگونگی و کارکردهای گفت وگو در سیره نبوی با نگاهی به نظریه کنش ارتباطی
محسن الویری
حسین مهربانی فر
چکیده: گفت وگو که به عنوان ضرورتی گریز ناپذیر برای ایجاد تفاهم و رفع اختلافات و رشد اندیشه در زندگی بشری است، موضوع مطالعه مکاتب مختلف فلسفی و گرایش‌های مختلف فکری قرار گرفته است. در سنت اسلامی هم همواره گفت وگو به عنوان راهبردی کلیدی در حل منازعات و گسترش همدلی و همزبانی مورد توجه واقع شده است. این پژوهش به منظور شناخت هر چه بیشتر سنت اسلامی در زمینه گفت وگو با مطالعه سیره نبوی در گستره گفت وگوی میان فردی و گروهی در پی فهم و تحلیل چگونگی و کارکردهای گفت وگو در سیره عملی پیامبر اعظم 9 در صدر اسلام با نگاهی به نظریه کنش ارتباطی هابرماس است. مطالعه گفت وگوهای پیامبر 9 با تکیه بر سیره نگاشت‌ها ما را به این نتیجه رساند که گفت وگوهای آن حضرت از مشخصه‌هایی همچون «برابری در گفت وگو» و «دادن آزادی بیان»، «صبر و حوصله»، «استماع دقیق» برخوردار بوده و کارکردهایی از قبیل «تبلیغ»، «حفظ همگرایی» و «رفع شبهات» داشته است. تحلیل این یافته‌ها بر اساس نظریه کنش ارتباطی هابرماس، اشتراک و قرابت ظاهری بسیار زیاد این دو رویکرد به گفت وگو را، در عین تفاوت در بنیآن های معرفتی می‌نمایاند. محوریت عقل عرفی و تاکید بر اجماع و حقیقت بین الاذهانی در ایده گفت وگوی هابرماس و محوریت عقل وحیانی و تاکید بر حقیقت قدسی در رویکرد توحیدی پیامبر اعظم 9 از جمله این تفاوت‌های بنیادین است.
سنت و تجدد در ایرانِ پس از انقلاب اسلامی
حمید میرخندان (مشکات)
چکیده: مدرنیته و سنت به عنوان دو مفهوم متضایف در بافت و زمینه تفکر و فرهنگ غرب معنای خود را دارند. انتقال این دو مفهوم به فضای فرهنگی و علمی کشور ما بدون در نظر گرفتن آن زمینه، اشتباهاتی نظری و عملی به دنبال خواهد داشت. بر این اساس، سنت و تجدد در فرهنگ اسلامی، برخلاف غرب، با یکدیگر تعارض و تمانعی ندارند و تجدد لزوماً همه جا سنت را نفی نمی‌کند. عوامل درونی و بیرونی تجدد، انسان و جامعه را به تحول و نوخواهی وامی دارد. سامان دادن تجدد، که با تحول همراه است، در عرصه‌های مختلف شناختاری، احساسی و رفتاری فرهنگ با مراجعه به حقیقت دین میسر است. این رجوع و استناد، که به صورت روش مند و با اسلوب صحیح صورت می‌گیرد، فرهنگ را پالایش کرده، ضمن اهتمام بر اسلامیت آن عصری بودن آن را هم تأمین می‌کند. بررسی دو مسئله فرهنگی تحصیل زنان و سینما در دوره بعد از انقلاب نشان می‌دهد عوامل درونی و بیرونی در این دو مسئله مؤثر بوده است. مواجهه با این دو مسئله ضرورت بازخوانی آن چه را در غرب درباره این دو رخ داده (به عنوان عامل بیرونی) بر اساس مبانی دینی روشن می‌کند.
روش شناسی انتقادی نظریه فرهنگی فوکو
روح الله عباس‌زاده
چکیده: برای به کار بردن هر نظریه ای توجه به زمینه‌های اجتماعی و معرفتی و همچنین مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی و روش شناختی آن ضروری است. از آنجا که در سال‌های اخیر نظریه فرهنگی فوکو در ایران مورد توجه قرار گرفته، در این مقاله بر آن شدیم تا با روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی مبانی و زمینه‌های این نظریه پرداخته و برخی از نقدهای وارد بر آن را مطرح کنیم تا در مراجعه و به کاربردن آن مورد توجه قرار گیرد. به نظر می‌رسد، نظریه فرهنگی فوکو مبانی و بنیادهایی دارد که بدون توجه به آن‌ها نمی‌توان به تحلیل مسائل اجتماعی در ایران پرداخت.
بررسی نظریه سنت رنه گنون؛ سنت به مثابه دال محوری
داوود رحیمی سجاسی
طاهره عطوفی
چکیده: این مقاله درصدد بررسی مبانی نظری رنه گنون، بنیان گذار جریان سنت گرایی، به روش توصیفی ـ تحلیلی است. سنت گرایی، جریان روشنفکری دینی است که در اوایل قرن بیستم پا به عرصه فکری و اجتماعی غرب نهاد که با ظهور و تجلی مدرنیته، آهنگ تقابل با آن را سر داد و ساحت دنیای متجدد را که در حال زدودن ساحت قدسی در تفسیر عالم و آدم بود، با تندترین نقادی‌ها به پای میز محاکمه برد و از انسان جویای حقیقت و ذات ربوبی، دادخواهی کرد. گنون، برخلاف تفکر غرب، عالم و آدم را بر اساس نوعی مبانی معرفتی خاص تفسیر کرد که در آن نظام هستی، معرفت و نظام بشری مبتنی بر سلسله مراتب عمودی واقعیت است که در این زنجیره، مراتب پایین تر، هستی خویش را از مراتب بالاتر یافته‌اند و بدان متصل شده‌اند. با این نگاه، گنون کلیه آثار خویش را با رویکرد عرفانی خاص خود، تحت الشعاع قرار داده و در علم، عقل، فلسفه و حوزه‌های اجتماعی وارد شد.
گفتنی است، ششمین شماره فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی» ویژه پاییز 1393 در 152 صفحه از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی راهی بازار نشر شد./998/ن601/ق