هنر اسلامی در آیینه كتاب‌های پژوهشی
به گزارش خبرگزاری رسا، انتشارات سوره مهر حوزه هنری، در كنار كتاب های مختلف ادبی و هنری كه منتشر می كند، اهتمام ویژه‌ای در انتشار آثار پژوهشی برای محققان و دانش‌پژوهان نیز دارد. در این یادداشت به چهار جلد كتاب از مجموعه كتاب های هنر و تمدن اسلامی اشاره می كنیم كه از سوی این انتشارات به دست مخاطبان رسیده است.
حكمت انسی
«حكمت اُنسی و زیبایی شناسی عرفانی هنر اسلامی» تالیف زنده‌یاد دكترمحمد مددپور و از آخرین آثار تألیف شده اوست كه سوره مهر به منظور تجلیل وی و ماندگار كردن اندیشه او به بازار اندیشه و فرهنگ عرضه كرده است.
این كتاب در2 باب «حكمت هنراسلامی» و «تاریخ هنراسلامی» مقوله زیبایی‌شناسی هنر اسلامی را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. باب اوّل شامل چهار فصل با عناوین: حكمت انسی و معرفت شناسی هنر اسلامی؛ سرآغاز حكمت هنر؛ هنر حقیقی و حكمت دینی و ادوار هنری است. باب دوّم نیز از چهار فصل زمینه های پیدایی هنر اسلامی؛ هنر اسلامی و غیبت اولیای معصوم؛ هنر مسیحی بیزانسی و صور مختلف هنر اسلامی تشكیل شده است. در تالیف این كتاب از منابع علمی ایرانی، اسلامی و منابع لاتین بهره برده شده است.
مرحوم مددپور در مقدمه كتاب چنین آورده است: «هنر اسلامی مانند هر هنر دینی دیگری اصل و جوهرش انتقال پیام الهی از طریق واسطه‌های خیالی و حسی هنری است بدون تفكیك اثر هنری از پیام الهی. از اینجا در هنر اسلامی زیبایی شناسی صرفا حسی و تزئینات تجملی محض، جایگاهی اصیل ندارد و امری حاشیه‌ای است. درحقیقت جنبه دكوراتیو و زیبایی شناسانه هنر اسلامی فرع بر اصل و گوهر پیام و وحی الهی نبوی و ولوی است.» در جایی دیگر مرحوم مددپور با اشاره به غفلت متفكران اسلامی نسبت به نقد معنی و حكمت هنر چنین می‌افزاید: «حكمای اسلامی كمتر در مقام تفصیل و پرسش حكمی و فلسفی از ذات و ماهیت هنر بودند؛ از اینجا ادبیات و متون اسلامی با مبانی فلسفی وعرفانی و كلامی این پرسش روی به تقلیل نهاده است. بسیاری از این متفكران از حد ارسطو و افلاطون در «فن شعر» و «جمهور» یا همان Politeia فراتر نرفتند؛ البته حكمای اُنسی عرفا ازجمله عطار، مولانا، حافظ و بیدل از این حكم مستثنی هستند.»
تجلی معنا در هنر اسلامی
كتاب «تجلی معنا در هنر اسلامی» را جاناتان بلوم، شیلا بلر، كارل جی دوری، ریچارد جی دوری، ریچارد اتینگهاوسن و اولگ گرابر به نگارش درآورده‌اند و اكرم قیطاسی آن را ترجمه كرده است. در این كتاب تاریخ اسلامی را به سه دوره تقسیم بندی كرده اند؛ دوره اول ریشه های اسلام و ظهور جوامع اسلامی را تا سال 900 میلادی دربرمی‌گیرد. طی این دوره، بیشتر سرزمین های اسلامی تحت فرمانبرداری یك خلافت واحد كه در عربستان، سوریه یا عراق حكومت می كردند یكپارچه بودند.
دوره دوم، فروپاشی خلافت در قرن دهم و ظهور قدرت های منطقه ای متعددی را با سنت های هنری مشخصی در بر می گیرد. در دوره سوم، بیشتر سرزمین های اسلامی تحت فرمانبرداری حكومت یكی از ابرقدرت های عظیم امپراتوری قرار داشتند. این كتاب یك بیان روایی است كه به بسیاری از جنبه های مهم فرهنگ اسلامی می پردازد، به ویژه جنبه هایی كه به طور بصری در معماری و دیگر هنرها جلوه می كنند. در هر فصل یك چارچوب تاریخی تقریبی در نظر گرفته شده كه نویسنده‌های متفاوتی آن را اجرا كرده اند.
سرگذشت هنر در تمدن اسلامی
این كتاب به ذكر تاریخ مختصر دو رشته برتر اسلامی، یعنی معماری و موسیقی، با رویكردهای فلسفی و عرفانی می پردازد و محصول تحقیقات و مطالعات نویسنده در نگارش رساله دكترا تحت عنوان «تجلی وحدت وجود در هنر و معماری اسلامی ایران و هند» است.
نگارنده این كتاب دكترحسن بلخاری قهی است كه نویسنده، پژوهشگر و مدرس ایرانی فعال در زمینه فلسفه هنر و حكمت شرق است. او استاد و مدیر گروه مطالعات عالی هنر در پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران و نیز عضو هیئت علمی دانشگاه تهران است. او همچنین در آذرماه ۱۳۹۴ به عنوان پژوهشگر برتر كشوری در رشته هنر برگزیده شد.
هنر اسلامی
این كتاب را روبرت ایروین تالیف كرده و رویا آزادفر آن را به فارسی ترجمه كرده است. جالب است كه گاهی غربی‌ها پیش‌تر و بیشتر از مسلمانان به بررسی و مطالعه هنرهای اسلامی توجه نشان داده‌اند و در زمینه هنرهای اسلامی، پژوهش‌های علمی و كارشناسی را بنیان نهاده‌اند. پژوهشگران و مجموعه‌داران غرب در قرن‌های اخیر به جمع‌آوری آثار باستانی جهان اسلام پراختند و به گسترش و توسعه هنر و معماری اسلامی توجه نشان دادند؛ یكی از پژوهشگران «روبرت ایروین» نویسنده برجسته انگلیسی است. او در این كتاب بررسی جامع و كاملی از هنرهای اسلامی كرده كه بخش جداناپذیری در تاریخ و تمدن اسلامی است.
این كتاب كه یك‌هزار سال، از زمان ظهور اسلام در قرن هفتم تا دربارهای باشكوه شاهان صفوی در قرن هفدهم را در بر می‌گیرد، شامل شاهكارهای آشنایی است كه نشانگر اوج تجمل و ذائقه درباری است. همچنین نویسنده در این كتاب، نامه‌ها، آثار مكتوب، اشعار، رسالات علمی و تأملات عرفانی را بررسی می‌كند. مباحث فصل‌های كتاب از این قرار است: پیشینه تاریخی؛ جهان اسلام؛ معماری مذهبی و غیرمذهبی؛ هنر و ذوق هنری؛ زندگی كاخ نشینی، هنرمندان، اصناف، دانش فنی؛ هنرهای مربوط به كتاب؛ جهان اسرار‌آمیز و همچنین ماورای مرزهای اسلام./998/د102/ق
منبع: حزوه هنری