وضعیت شیعیان قبل و بعد از امام موسی صدر/ نگاهی به فعالیت‌های مجلس اعلای شیعیان لبنان
خبرگزاری رسا ـ گروه بین الملل: مجلس اعلای شیعیان لبنان از جمله جریان‌های تاثیرگذار تشیع در لبنان است که شیخ عبدالامیرقبلان مسئولیت آن را به عهده دارد. این مجلس که تلاش دارد تا امور معیشتی و دینی شیعیان لبنان را سامان بخشد. مجلس اعلای شیعیان لبنان از جمله دستاوردهای اقدامات امام موسی صدر پس از سفر به لبنان وتلاش برای بهبود وضعیت شیعیان این کشور بود. امام موسی صدر پس از چند سال فعالیت در لبنان طرح سیاسی خود را آشکار کرد. این طرح پس از آن مطرح شد که شیعیان این کشور از امام موسی صدر در برابر اتهامات و شایعه‌سازی‌ها حمایت کردند. طرحی که یکی از ارکان مهم آن سازماندهی اوضاع شیعیان بود.
امام صدر ابتدا به دنبال تشکیل مجلس متحد و یکپارچه ای برای همه مسلمانان بود اما پس از مخالفت با این طرح درصدد تشکیل مجلس اعلای شیعیان برآمد. اما در سال 1966 طرح جدی خود را برای سامان دهی وضعیت شیعیان پیگیری کرد. ایشان به شدت از محرومیت‌های مادی و مذهبی شیعیان ناخرسند بود و در سخنرانی‌ها، بازدیدها و کنفرانس‌های خبری تاکید می‌کرد که شیعیان هم باید مانند سایر فرقه‌های لبنان سازمان یافته شونند.
اهداف مجلس اعلای شیعیان لبنان و نحوه تشکیل آن
امام در مصاحبه ای با مجله الحوادث در تاریخ 7/10/ 1966 با اشاره به جزئیات طرح تاسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان تاکید کرد که دیگر مذاهب و فرقه‌ها این طرح را تایید کرده اند. او کارکرد مجلس اعلای شیعیان را مانند نمونه‌های سنی و دروزی دانست و گفت: «این مجلس به دنبال احداث مدرسه، بیمارستان و سایر مؤسسات خدماتی است.» ایشان در جلسه دیگری هم با رد اتهاماتی مبنی بر دخالتشان در روند سیاسی لبنان به تشریح ساختار مجلس اعلای شیعیان لبنان پرداخت؛ طبق گفته امام موسی صدر مجمع عمومی ( باحضور تمام نیروها و استعدادهای شیعیان)، هیأت شرعی (به انتخاب علمای دین و با هدف اجرای امور دینی و مذهبی) و هیات اجرایی که مجمع عمومی، اعضای آن را انتخاب می‌کند و مسائل اجرایی این مجلس شیعی را در اختیار خواهد داشت، ساختار اصلی این مجلس شیعی را تشکیل می‌داد.
نبیه بری رییس کنونی پارلمان لبنان در رابطه با این موضوع تأکید می‌کند که «طرح تأسیس مجلس اعلای شیعیان امام موسی صدر را در معرض شدیدترین حملات و تهمت‌ها از سوی فئودالیسم سیاسی قرار داد. چرا که آنان خطر فروپاشی سلطه خود و برچیده شدن بساط خویش را احساس کرده بودند.» اما جالب اینجاست که شماری از روحانیون شیعه هم با این طرح مخالفت کرده بودند.
در تاریخ 7/3/1967 سه تن از نمایندگان لبنان طرح پیشنهادی مربوط به تاسیس مجلس اعلا را با قید فوریت تقدیم پارلمان کردند که با موافقت نخست وزیر تقدیم یکی از کومیسیون‌ها شد. در این طرح هدف از تشکیل مجلس اعلای شیعیان اداره امور پیروان مذهب تشیع و دفاع از حقوق و حفظ منافع آنان ذکر شده بود.
همچنین عنوان شده بود که این مجلس به دنبال ارتقای معیشت و رفع عقب ماندگی‌های مناطق شیعه نشین است. به موجب این طرح پیشنهادی آگاهی از نظر این مجلس برای هر طرح پیشنهادی دیگر و یا آیین‌نامه‌های مرتبط به امور دینی شیعیان الزامی است. در نهایت در تاریخ 12/5/1967 این طرح به تصویب رسید.
انتخاب امام موسی صدر به عنوان رئیس
کمیته فرعی که در هیأت مقدماتی انتخابات مجلس اعلای شیعیان تشکیل شد، اقدام به آماده‌سازی فهرست اعضای مجمع عمومی مجلس کرد. در نهایت روز یکشنبه 18/5/1969 موعد انتخابات مجلس اعلام شد. در این میان اما اختلافاتی در مورد انتخاب رؤسای مجامع مختلف پیش آمد. به نحوی که گروهی از علمای شیعه لبنان با انتشار بیانیه‌ای انتخابات را تحریم کردند و خواستار تغییر برخی از قوانین انتخاباتی شدند. امام موسی صدر با مشاهده این وضعیت شروع به رایزنی با شخصیت‌های برجسته شیعه لبنان کرد. او بر لزوم تشکیل یک کمیته بی طرف برای ایجاد یک لیست واحد نامزدها تاکید داشت. پس از این اقدامات بود که بالاخره انتخابات برگزار شد و هیأت‌های مختلف اعضای خود را شناختند. امام موسی صدر هم تنها نامزد ریاست مجلس اعلای شیعیان بود که در نهایت به اتفاق آرا به عنوان رئیس شناخته شد. امام صدر پس از انتخاب به عنوان رییس مجلس اعلای شیعیان لبنان تاکید کرد که مجلس اعلا به هیچ وجه سیاسی نیست و تنها به دنبال فعالیت دینی است. او همچنین سازماندهی نیروهای مادی، فرهنگی، فکری و انسانی شیعیان را از اهداف مهم این مجلس شیعی دانست.
امام موسی صدر و تاثیرگذاری بر بدنه تشیع در لبنان
انتخاب امام موسی صدر به ریاست را می‌توان بدون شک نقطه عطف و نقطه اوجی در حیات شیعیان لبنان دانست؛ چراکه برای نخستین بار در تاریخ حکومت لبنان یک روحانی شیعه توانسته بود در یک منصب دینی رسمی قرار بگیرد. انتخاب امام آرامش و اطمینان چشمگیری در میان مسلمانان شیعه چه از لحاظ مردمی و چه از لحاظ سیاسی پدید آورد و از آن زمان بود که سخن از مشارکت شیعیان در روابط میان مذاهب لبنان مطرح شد. امام با استفاده از جایگاه مجلس اعلا احقاق حقوق محرومان و ستم دیدگان را در رأس فعالیت‌های خود قرار داد.
از آن زمان بود که مجلس اعلای شیعیان لبنان توانست به عنوان یکی از نهادهای دینی مهم لبنان ایفای نقش کند. مهم‌ترین نمود این مطلب را می‌توان در میانجی‌گری این مجلس بین نیروهای مقاومت فلسطین و دولت لبنان مشاهده کرد. مجلس اعلای شیعیان لبنان به ریاست امام موسی صدر همه تلاش خود را به کار گرفت تا از مقاومت اسلامی دفاع کند و سوءتفاهم‌های موجود را از بین ببرد. همچنین نگاهی در لبنان وجود داشت که این نیروهای مسلح را تهدیدی برای لبنان و نقض تمامیت ارضی این کشور می‌دانست که امام موسی صدر تلاش زیادی کرد تا این نگاه را تعدیل کند. او همواره تاکید می‌کرد که فلسطینی‌ها باید از مرزهای مشترک لبنان با صهیونیست‌ها استفاده کنند و به فعالیت خود ادامه دهند. البته این امر باید با ملاحظاتی صورت گیرد تا امنیت و تمامیت ارضی لبنان را هم حفظ کند.
حمایت مجلس اعلای شیعیان لبنان از مرجعیت نجف
فعالیت مهم دیگر مجلس اعلای شیعیان لبنان حمایت از مرجعیت نجف در مقابل اقدامات ظالمانه حکومت عراق بود. در آن دوره که حکومت عراق به شدت عرصه را بر علما تنگ کرده بود امام موسی صدر و سایر اعضای مجلس اعلا با برگزاری دیدارهای مختلف تلاش کردند تا وضعیت مرجعیت نجف را منعکس کنند. این اقدامات در دوره ای اتفاق افتاد که سید محسن حکیم و سید مهدی حکیم در اعتراض به اقدامات حکومت عراق دست به اعتصاب زدند.
در تاریخ 27/6/1969 بود که اعضای مجلس اعلا به امام موسی صدر ماموریت داد که با ارسال تلگراف و نامه به پادشاهان و رؤسای جمهور کشورهای عربی و اسلامی آنان را به مداخله در این مسأله و گفت‌وگو با مقامات عراقی مجاب کنند و باعث شوند تا حملات ضد مراجع و علمای نجف پایان یابد. امام موسی صدر در همین راستا با مقامات عالی رتبه لبنان و چند تن از رؤسای جمهور کشورهای عربی دیدار کرد و توانست وضعیت آنجا را منعکس کند.
تبیین مظلومیت شیعیان لبنان و تلاش برای تغییر وضعیت
تبیین اجحاف و نابرابری در چگونگی توزیع مشاغل دولتی در لبنان از دیگر اقدامات این مجلس بود که در سال 1970 با آمارهای دقیق به دولت لبنان ارسال شدکه این مساله ماجراهای زیادی را به دنبال داشت. امام همه هم و غم خود را انجام داد تا مردم لبنان را واقعیت تبعیض‌ها مطلع شوند. امام موسی صدر همچنین به نمایندگی از مجلس اعلای شیعیان به برخی کشورها سفر کرد و وضعیت داخلی لبنان را تبیین کرد. در ادامه امام موسی صدر جنبش حمایت از جنوب و جنبش محرومان را در این راستا راهبری کرد که یک اتفاق ویژه و بی سابقه در تاریخ لبنان بود. شهرهایی مانند صور و بعلبک شاهد تجمع های چند ده هزار نفری بود که در اعتراض به نادیده گرفتن حقوق شیعیان سلاح به دست گرفته بودند و اعتراض کردند.
ادامه جنبش محرومان و پیش آمدن برخی تنش‌ها و خشونت‌ها در لبنان مجلس اعلای شیعیان را در سال 1975 بر آن داشت تا با صادر کردن بیانیه ای نسبت به سوء استفاده از این جنبش هشدار دهد. این مجلس طرحی را پیشنهاد کرد که بر اساس آن ضمن محکوم کردن درگیری و کشتار در خاک میهمن، خواستار حل و فصل اختلافات از طریق گفت‌وی مسئولانه و مسالمت آمیز شده بود. این مجلس همچنین اتفاقات پیش آمده را نتیجه طبیعی و منطقی فقر و محرومیت دانست. همچنین از دولت خواسته شده بود که برای حل و فصل اختلافات طایفه ای و اختلاف نظرها با گروه‌های فلسطینی سریعا اقدام کند.
اقدامات مسلحانه علیه مجلس اعلای شیعیان لبنان
در ادامه این اتفاقات و اقدامات مسلحانه، برخی گروه‌های مسلح به خاطر مواضع مسالمت آمیز امام موسی صدر و مخالفت مجلس اعلای شیعیان لبنان با طرح های آشوب گریانه اقدام به تصرف ساختمان این مجلس کردند. اعضای کتائب و احرار در تاریخ 29/3/1976 مقر مجلس اعلای شیعیان در شهر حازمیه را به تصرف خود در آوردند. امام موسی صدر هم در واکنش به این اقدام وجود مجلس اعلا در شهر حازمیه را سمبل وحدت طلبی و تجاوز به آن را نمونه بارز تجزیه طلبی نامید. ایشان در آن برهه به شدت ایجاد یک حکومت خودمختار و ارتش شیعی مخالفت کرد و همین امرهم باعث شد که برخی گروه‌های رادیکال به مخالفت شدید با امم بپردازند. در تاریخ 28/6/1976 هم ساختمان مجلس اعلای شیعیان در حازمیه به شدت گلوله باران شد.
مجلس اعلای شیعیان لبنان در طول این سال‌ها تلاش خود را به کار گرفت که با وجود حمایت از شیعیان و اصرار بر احقاق حقوق مشروعه آنها به هیچ وجه در دام طایفه گرایی و تلاش برای تجزیه طلبی نیفتد. در همین راستا بود که در تاریخ 1/5/1977 مجلس اعلای شیعیان لبنان بیانیه ای را صادر کرد که در آن بر لزوم حفظ تمامیت ارضی و پابرجا ماندن مرزهای کنونی لبنان تاکید ورزید. در این بیانیه لبنان، میهن همه لبنانی‌ها و خواند و لغو فرقه گرایی سیاسی و مراجعه به همه پرسی پیشنهاد شده بود. در این بیانیه تاکید شده بود که شیعیان با هرگونه تجزیه و تقسیم مخالف هستند.
از مقابله با اشغالگری اسرائیل تا ربودن امام موسی صدر
بیانیه مجلس اعلای شیعیان لبنان در مورد لشگرکشی اسرائیل به لبنان اقدام دیگری بود که 1978 از سوی این مجلس صورت پذیرفت. در آن برهه امام موسی صدر به غرب آفریقا سفر کرده بود. مجلس اعلای شیعیان لبنان در این بیانیه ضمن محکومیت شدید اقدام رژیم صهیونیستی، تصریح کرده بود: "هدف اسرائیل از این تجاوز تحقق اهداف سیاسی و جغرافیایی خود در خاک میهن است." امام موسی صدر پس از این اتفاقات به سرعت به لبنان بازگشت و کار خود را در مجلس اعلای شیعیان پیگیری کرد. او در تماسی با رییس جمهور وضعیت کشور را مورد بررسی قرار داد.
در همین راستا بود که امام موسی صدر به عنوان رییس مجلس اعلای شیعیان لبنان به کشورهای مختلف عربی سفر کرد تا توطئه‌های صهیونیستی را تبیین کند. سفر به عربستان، سوریه، الجزایر و چند کشور دیگر از جمله سفرهایی بود که به همین منظور صورت پذیرفت. یکی از این سفرها که در نهایت به ربوده شدن امام صدر منتهی شد صفر به لیبی بود. پس از استقرار امام موسی صدر در لیبی و آخرین نامه او در تاریخ 30/8/1978 به خانواده او ناگهان از انظار ناپدید شد و وضعیت او در هاله ای از ابهام قرار گرفت. پس از اظهارات ضد و نقیض مقامات لیبی و عدم آگاهی از وضعیت امام موسی صدر شیخ محمد مهدی شمس الدین، نایب رییس مجلس اعلای شیعیان لبنان بیانیه ای را صادر کرد و نسبت به امام موسی صدر ابراز نگرانی کرد.
بررسی تاثیر مجلس اعلای شیعیان در زمان ریاست امام موسی صدر به خوبی نشان دهند این است که این شخصیت بارز شیعه علاوه براینکه تقریب بین مذاهب و ادیان را به صورت ویژه در دستور کار قرار داد توانست با اقدامات خود به ویژه در این مجمع شیعی روحی تازه را در شیعیان لبنان بدمد. شیعیان لبنان که تا قبل از اقدامات امام موسی صدر به عنوان شهروندان درجه دو لبنان شناخته می‌شدند توانستند علاوه بر احیای نقش خود به عنوان یکی از طوایف مهم لبنان شناخته شوند. امام موسی صدر همچنین درصدد بالابردن آگاهی فرهنگی، دینی و اعتقادی شیعیان از یک سو و بصیرت آنها نسبت به تفرقه و توطئه‌های صهیونیستی برآمد. همین تلاش‌ها بود که سال‌ها بعد منجر به این شد که مقاومت اسلامی لبنان بتواند چنین قدرتی را پیدا کند و گروهی که بیشتر آنها را شیعیان تشکیل می‌دهند جلوی رژیم صهیونیستی قد علم کند و این رژیم را از خاک لبنان اخراج کند./983/ب501/ک