بیست و هفتمین شماره فصلنامه حسنا در بازار نشر
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، بیست و هفتمین شماره فصلنامه تخصصی تفسیر، علوم قرآن و حدیث «حسنا» ویژه زمستان 94 به مدیر مسؤولی حمیده شریعتی نیاسر از سوی مؤسسه تفسیر و پژوهش قرآن رهپویان سیدالشهدا علیه السلام منتشر شد.
در این فصلنامه پس از سخن سردبیر با عنوان «موازنه علوم قرآن با علوم قرآنی»، این مقالات را مطالعه می‌کنیم:
تاثير فاصله زماني بين نزول قرآن و مفسر بر تفسير
كاركرد موسيقي در تصويرآفريني آيات قيامت قرآن كريم
تحليل نحوي- معنايي منصوب به نزع خافض با نظر به قرآن كريم
بررسي مرجع ضمير «هذا»
دلالت واژه غنيمت در آيه 41 سوره انفال
ريشه هاي پيدايش كسالت و راهكارهاي مقابله با آن در قرآن و حديث
حجت التفاسير و گرايش هاي تفسيري عبدالحجت بلاغي
تأثير فاصله زماني بين نزول قرآن و مفسر بر تفسير
حسين اكبري
حسين الوند
محمدجواد سقاي بي ريا
چکیده: قرآن کریم، حدود چهارده قرن پیش از سوی خداوند متعال بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده و بین زمان نزول قرآن و مخاطبان فعلی و مفسران آن، فاصله زمانی ایجاد شده است. این سؤال مطرح می‌شود که آیا این فاصله زمانی بین نزول قرآن و مفسر در فهم و تفسیر آیات مؤثر است یا خیر؟
این نوشتار، این مسأله را به عنوان یکی از مبانی تفسیر بررسی کرده است. روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای است.
در این زمینه، سه دیدگاه را می‌توان برشمرد: 1. عدم تأثیر فاصله زمانی بین نزول قرآن و مفسر در تفسیر؛ 2. تأثیر تام فاصله زمانی در جلوگیری از فهم؛ 3. تأثیر فی الجمله فاصله زمانی در تفسیر.
دیدگاه سوم دیدگاه برگزیده است، یعنی گرچه فاصله زمانی در تفسیر مؤثر بوده و مفسر را در فهم آیات با مشکل جدی مواجه می‌سازد؛ اما مانع از فهم و تفسیر قرآن نیست، بلکه می‌توان از طریق دقت در قرائن داخلی آیات و بهره‌گیری از قرائن خارجی مانند فضای نزول به فهم روشنی از آیات دست یافت.
این دیدگاه را می‌توان با سه مقدمه اثبات نمود: الف) مانعیت فی الجمله فاصله زمانی در تفسیر؛ ب) ضرورت آگاهی از فضای نزول درتفسیر قرآن؛ ج) امکان بازسازی فضای نزول با علم اسباب نزول و نقل‌های معتبر تاریخی.
كاركرد موسيقي در تصويرآفريني آيات قيامت قرآن كريم
محمود شهبازي
اصغر شهبازي
چکیده: در قرآن کریم نغمه واژگان و موسیقی عبارات یکسان نبوده و در جهت معانی و مضامین مقصود دگرگون می‌شود. نوع حروف، ترکیب واژگان در آیات و کاستی و فزونی آنها در نغمه آیات تأثیر مهمی دارد. این بازتاب موسیقیایی بر اندیشه و احساس مخاطب تأثیر نهاده و گاه تصویری زنده و پویا در ذهن ترسیم می‌نماید. از برجسته‌ترین نمونه‌های این تناسب آوایی و پیوند آن با تصاویر، آیاتی است که در آن سخن از قیامت، معاد و زندگی اخروی است. در این قِسم از آیات، موسیقی واژگانی خیزش و خرامی خاص داشته که تداعی‌گر نوعی هشدار و ترس بر جان‌هاست.
در مقاله حاضر با تأملی بر شماری از آیات قیامت، کارکدهای موسیقی به عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم تصویر آفرین در آیات، مورد بررسی و تحلیلی قرار گرفته است. این بررسی بیان‌گر آن است که موسیقی در تصویر حالت روحی دوزخیان، کیفیت عرضه تصاویر و کندی یا سرعت نمایش صحنه‌ها، نقشی برجسته ایفا می‌نماید.
تحليل نحوي- معنايي منصوب به نزع خافض با نظر به قرآن كريم
مطهره فرجي
چکیده: منصوب به نزع خافض از مسائل مهم در حوزه لزوم و تعدی است. اصطلاحی که غالباً در بحث مفعول‌به از آن سخن می‌گویند و با مفعول به مناسبت ساختاری نزدیکی دارد. مقاله حاضر ضمن ارائه تعریف این عنصر نحوی، به بررسی نحوی ـ معنایی آن می‌پردازد و در پی آن است که نشان دهد اساساً رابطه لفظ با معنی چگونه است و نحو زبان عربی تا چه اندازه به معنی توجه دارد.
با نظر به هدف مذکور، نگارنده به بررسی کارکرد منصوب به نزع خافض در قرآن کریم پرداخته است و به این سئوال پاسخ گفته است که اساساً حذف حرف جر با چه هدفی در زبان به کار گرفته می‌شود و چه تأثیری بر ساخت جمله و معنای آن دارد؟ از آنجا که این عنصر نحوی در قرآن کریم بهترین و شایسته‌ترین جایگاه خود را یافته است، استناد ما به این متن شگرف و آسمانی است که اعجاز زبانی و بیانی آن بر کسی پوشیده نیست.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که توجه به سازه‌های نحوی در متن، به ویژه در متن حساسی چون قرآن، نقش انکارناپذیری در نوع پیام و انتقال آن دارد و مهم‌ترین عامل شکل‌دهنده پیام در هر زبانی، ساخت‌های نحوی آن زبان است؛ بنابراین باید به لفظ و معنی نگاهی وحدت‌گرا داشت؛ معنی را باید از دل الفاظ بیرون کشید و برای بیان هر معنی، ترکیب نحوی خاصی در نظر گرفت و اگر بنا بر انتخاب باشد. گرایش به معنی در تحلیل‌های نحوی اطمینان بخش‌تر از گرایش به الفاظ است.
بررسي مرجع ضمير «هذا»
زهره اخوان مقدم
شيرين رجب زاده
چکیده: در با قرآن کریم با آیاتی روبرو می‌شویم که در آنها ضمایر به کار رفته است که مرجعی برایشان ذکر نشده است، این امر خود، موجب جولان ذهن شده و هر کس متناسب با فهم خود می‌تواند مرجعی را برای آن در نظر بگیرد که البته باید مطابق با سیاق و مفهوم آیه باشد در غیر این صورت از مصادیق تفسیر به رأی محسوب می‌شود. یکی از این موارد ضمیر «هذا» در آیه 43 سوره اعراف است، آنجا که بهشتیان زبان به حمد الهی گشوده و خداوند را سپاس می‌گویند که آنها را به این امر هدایت کرده است و اگر او آنان را هدایت نمی‌کرد هرگز به این امر هدایت نمی‌شدند: «الحمد لله الذی هدانا لهذا و ما کنا لنهتدی لو لا أن هدانا الله».
در رجوع به تفاسیر متعدد اعم از تفاسیر شیعه و اهل سنت به موارد و مصادیق متعددی برخورد می‌کنیم که در مجموع همه درست بوده و قابل جمع‌اند و هیچ تعارض و تنافی با یکدیگر ندارند، از جمله این موارد: نعم بهشتی، هدایت الهی، مقامات و درجات است، البته یکی از این مصادیق و مراجع می‌تواند ولایت علی علیه السلام باشد که شیعیان آن حضرت خداوند را به خاطر این نعمت بزرگ الهی شاکرند و این که او آنها را به نعمت گران‌سنگ ولایت هدایت کرده است و اگر او به آنها این توفیق را ارزانی نمی‌داشت، هرگز به چنین نعمتی دست نمی‌یافتند.
دلالت واژه غنيمت در آيه 41 سوره انفال
محسن دلير
صديقه منتظري سقزچي
چکیده: در برداشت از آیه 41 سوره انفال برای وجوب تعلق خمس به «درآمدهای مختلف» اختلاف نظر وجود دارد. محور اصلی این اختلاف در تعیین معنایی است که از فعل «غنمتم» در این آیه مدّ نظر بوده است. مراجعه به لغت‌نامه‌ها، بررسی استعمال‌های واژگان هم‌ریشه با فعل «غنمتم» در قرآن، همچنین استفاده از مبانی اصول زبان‌شناسی تأثیر چندانی در تعیین این که این واژه در آیه 41 سوره انفال در معنای عام خود یعنی «هر گونه سود» یا در معنای اصطلاحی یعنی «غنایم جنگی» به کار رفته است، ندارد.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در به کارگیری واژگان، نزدیک‌ترین افق معنایی را با قرآن و معانی وحی داشته و هر دو مذهب ـ شیعه و اهل سنت ـ بر حجت بودن کلام آن حضرت اتفاق نظر دارند. اگر آن حضرت واژه‌ای را در مفهوم خاص استعمال کند، قرینه‌ای است برای این که آن واژه در قرآن هم در همان مفهوم به کار گرفته است، مخصوصاً اگر واژه‌ای که با مراجعه به کلام آن حضرت مفهوم‌شناسی می‌شود، در هر دو کاربرد ـ رسول خدا و قرآن کریم ـ در حکمی مشترک استعمال شده باشد.
در این مقاله بر اساس این قاعده، موضوع حکم خمس که در آیه 41 سوره انفال بیان شده است، مورد بررسی قرار گرفته و با مراجعه به روایات نقل شده از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در منابع اهل سنت، مشخص شده است که مراد از فعل «غنمتم» در این آیه معنای عام آن، یعنی «هرگونه سود» است و معنای اصطلاحی آن یعنی «غنایم جنگی» نیست.
ريشه هاي پيدايش كسالت و راهكارهاي مقابله با آن در قرآن و حديث
سهراب مروتي
پروين نوري فرد
چکیده: یکی از صفات ناپسندی که در وجود انسان‌ها ریشه می‌داوند، کسالت است که می‌تواند در تمام مراحل زندگی فردی ـ اجتماعی انسان‌ها مانند امور عبادی، دینی، نظامی، تعاملات اجتماعیرسوخ کرده و فرد و جامعه را با بحران مواجه کند. در مقاله حاضر سعی بر آن است برخی از ریشه‌های پیدایش کسالت مانند: عدم یاد خدا، عدم شناخت خود، حب دنیا، حسد، قطع صله ارحام، و به دنبال آن برخی روش‌های بنایدی و کارآمد مقابله با آن مانند: یاد خدا، تقوا، ایمان، توکل، صله ارحام، با استدلال به آیات قرآن کریم و احادیث ائمه معصومین علیهم السلام بیان گردد.
این تحقیق به روش توصیفی و تحلیلی انجام شده و از نوع تحقیقات بنیادی و کتابخانه‌ای است که محقق پس از مطالعه و بررسی کتابخانه‌ای، اقدام به توصیف، تحلیل و بررسی آنها نموده است.
حجت التفاسير و گرايش هاي تفسيري عبدالحجت بلاغي
عماد مرادي
چکیده: تفسیر حجت التفاسیر و بلاغ الاکسیر یا من لا یحضره المفسر و التفسیر، تفسیری ده جلدی از تفاسیر معاصر شیعه است که توسط سید عبدالحجت بلاغی، دانشمند ایرانی، فارسی زبان نوشته شده است که هفت جلد آن اختصاص به تفسیر دارد و دو جلد نخستین درباره فضای کلی نزول قرآن و عوامل آن است و جلد دهم نیز متعلق به تعلیقات و توضیحات تکمیلی است.
این نوشتار به معرفی گرایش‌های تفسیری سید عبدالحجت بلاغی می‌پردازد. تفسیر حجة التفاسیر تفسیری جامع است که نویسنده با توجه به سلوک عرفانی خود رنگ مایه‌های عرفانی نیز به تفسیر خود بخشیده است. ویژگی‌های مهم این تفسیر، بهره‌گیری از معلومات عمومی درباره شناخت ادیان و مقایسه آن با دین اسلام و کتاب آسمانی قرآن، طرح مباحث تاریخی، نقل قصص، حکایات و شواهد تاریخی و استفاده از اشعار عرفانی در مراد خداوند است که بحث‌های کتاب را جاذبه می‌بخشد و تفسیر را خواندنی‌تر می‌کند.
بیست و هفتمین شماره فصلنامه تخصصی «حسنا» در 162 صفحه به قیمت 1200 تومان از سوی مؤسسه تفسیر و رهپویان سیدالشهدا علیه السلام منتشر شده است./998/ن601/ق