رونمایی از فرهنگنامه 900 بانوی تاثیرگذار ایرانی
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از ایلنا مراسم نقد و بررسی و رونمایی از کتاب فرهنگنامه زنان ایرانی و پارسی‌گوی نوشته محمدحسن رجبی دوانی عصر امروز شنبه شانزدهم بهمن ماه در انتشارات سروش برگزار شد.
نوش آفرین انصاری (عضو هیئت مدیره شورای کتاب کودک) در این مراسم گفت: خوشحالم در چند سال اخیر دو کتاب ارزشمند در حوزه زنان را تورق کرده‌ام. اول فرهنگنامه دو جلدی زنان ایران و جهان و دوم همین فرهنگنامه زنان ایرانی و پارسی‌گوی.
این فعال فرهنگی سپس با ابراز تاسف درباره عدم توجه به کتاب‌های مرجع در جامعه تاکید کرد: در جامعه ما کتاب‌های مرجع چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد و آثار ارزشمندی که در این حوزه منتشر می‌شوند اغلب در کتابخانه‌ها دست نخورده باقی می‌مانند. کتاب‌های مرجع نیاز به ترویج و تبلیغی خلاقانه دارند.
او درباره کتاب فرهنگنامه زنان ایرانی و پارسی‌گوی نیز اظهار داشت: خوشحالم آقای دوانی این اثر را به مادر گرامی خود تقدیم کرده‌اند و این نشان‌دهنده تاثیرگذاری این بانوی فرهیخته بر خانواده و فرزندانش است. دوانی در این اثر کوشیده شرح حال مختصر ولی جامع و درستی از زنان ایرانی و پارسی‌گوی به خواننده بدهد.
انصاری افزود: نکته قابل توجه در کتاب فرهنگنامه زنان ایرانی و پارسی‌گوی این است که هر کجا که مولف مطلبی را کامل یافته و نیازی به تحقیق بیشتر نبوده آن را عینا و با ذکر دقیق منبع درج کرده است. این مسئله مهمی است که سرهم بندی و تغییرات جزئی در مطالب دیگران و انتشار آن به نام خود در حقیقت سرقت ادبی محسوب می‌شود.
عضو هیئت مدیره شورای کتاب کودک همچنین در لزوم جامع و کامل بودن آثار مرجع گفت: کتاب مرجعی مثل فرهنگ نامه زنان ایرانی و پارسی گوی که کتاب شناسی تحلیلی جامعه هستند باید مقدمه‌ای جامع داشته باشند. به نظرم اگر کتاب حاضر در بدنه اصلی شماره‌گذاری مسلسل داشت بهتر می‌بود.
وی اضافه کرد: بلندی و کوتاهی مطالب هم متناسب با اهمیت شخص متفاوت است. مدخل‌های بانوان هم کاملا جامع جمع‌آوری شده و تعداد بالای آثاری که در گردآوری مورد استفاده قرار گرفته نشان از زبده بودن پژوهشگر دارد.
انصاری سپس نقدی را بر شیوه نمایه‌بندی کتاب مطرح کرد و یادآور شد: ناشر باید توجه کند که دسته‌بندی یا نمایه‌بندی تنها براساس حروف الفبا اصلا برای یک کتاب مرجع آن هم با این محتوای گسترده کافی نیست. 60 سال از پا گرفتن کتابداری نوین در ایران می‌گذرد و شخصا 30 سال است مدام تاکید می‌کنم که نمایه‌بندی موضوعی برای کتاب مرجع از واجبات است. نظام الفبایی کمترین امکان جست‌وجو را فراهم می‌کند و ابدا نظامی پرسشگر ساز و پژوهشگر پرور نیست.
این استاد کتابداری ادامه داد: پیشنهاد می‌دهم دست‌کم دو نمایه براساس موضوع و دوره تاریخی در چاپ‌های بعدی به اثر اضافه شود. در دنیای الکترونیک مدار امروز بد نیست در پایگاه اینترنتی و سایتی نیز از این داده‌ها استفاده شود و ضمن داشتن امکان جستجو در دسترس تعداد بیشتری از مردم قرار بگیرد. باید حداکثر تلاش برای انتقال این اطلاعات به جامعه صورت بگیرد و امیدوارم انتشارات سروش در این باره نیز اهتمام داشته باشد.
عضو هیئت مدیره شورای کتاب کودک تاکید کرد: گاهی می توان با استفاده از نظریات مختلف در مورد داده ها دانش نامه ای با اطلاعات و شرح حال جدید و تازه ای به مخاطب عرضه کرد و آقای رجبی دوانی نیز دقیقا با این ظرافت های دانشنامه نویسی آشنا هستند.
مجید بلالی مدیرعامل انتشارت سروش نیز در سخنانی کوتاه گفت: در دوره ای که از افول صاحبان فکر و اندیشه صحبت می شود انتشارت سروش سعی کرده تا در معرفی زحمات اندیشمندانی همچون رجبی اردوانی کوشا باشد. در بسیاری از مواقع دانش و علم در جامعه تولید می‌شود ولی به جامعه منتقل نمی شود.
بلالی افزود: یکی از آثاری که از همان ابتدای مسئولیت در انتشارت خلا آن را احساس کردم، معرفی و شناساندن بانوان تاثیرگذار و مهم ایرانی به جامعه بود. متاسفانه جامعه ما حتی نام پنج زن نام آور ایرانی را نمی شناسد و به نظر می رسد فعالیت های زنان در تاریخ مردانه ما منعکس نمی شود. در روزگاری که جوانان ما دچار تزلزل هویتی شده اند و الگوهای خود را از میان غربی ها جستجو می کنند زحمت افرادی همچون رجبی دوانی برای معرفی داشته های ایران به جوانان جای تقدیر بسیار دارد.
همچنین نورالله مرادی (مدیر اسبق آرشیو و کتابخانه صدا و سیما) در این مراسم با اشاره به دو فاکتور اصلی در بررسی آثار مرجع گفت: در ارزیابی کتاب های مرجع نام و شخصیت مولف یا گردآورنده بسیار مهم است و هرچه اعتبار مولف بیشتر باشد، اثر درجه بالاتری می گیرد. کتاب فرهنگنامه زنان ایرانی و پارسی گوی هم توسط رجبی دوانی نوشته شده که با همین استدلال می گویم اثری ارزشمند و قابل اتکا است.
مرادی اضافه کرد: رجبی دوانی اثر فوق را بدون غرض و دقیق نوشته است. او بی نظز نبوده و نیست و طبعا جهان بینی مختص به خودش را دارد ولی داده ها و شرح حال را بی غرض مطرح می کند. به عنوان مثال آنچه که درباره طاهره قره العین نوشته با استناد به حقایق تاریخی است که حتی خود بابی ها و بهایی ها هم مطرح کرده اند. در کتاب آقای محلاتی هم دقیقا مطالب در مورد قره العین همین‌گونه ذکر شده که آقای دوانی آورده و به موضوع نگرش این بانو به حجاب و اسلام درست پرداخته است.
مدیر اسبق آرشیو و کتابخانه صداوسیما ادامه داد: این فرهنگنامه زنان ایران از پیش از اسلام تا مشروطه را بررسی کرده و انواع زنان در فعالیت های مختلف اعم از فقه، فلسفه، ادب، نجوم و موسیقی را در خود گنجانده است. امیدوارم در ویراست های بعدی دوره تاریخی معاصر دست کم تا پایان عصر پهلوی هم اضافه شود.
ناصر تکمیل همایون(جامعه‌شناس و تاریخ پژوه) نیز علاقه رجبی دوانی به نگارش اثری در حوزه زنان را بسیار طولانی خواند و گفت: آقای رجبی دوانی از سال‌های بسیار دور علاقه‌مند بود که پژوهشی درباره زنان داشته باشد.
او سپس با اشاره به نام کتاب تاکید کرد: نام کتاب فرهنگنامه زنان ایرانی و پارسی گوی است. این نام می تواند این معنی را بدهد که زنان ایرانی غیر پارسی گوی هم داریم یا مثلا زنان غیر ایرانی پارسی گوی هم مورد بررسی قرار گرفته اند. در ثانی زیر عنوان از آغاز تا مشروطیت هم جای بحث دارد، از کدام آغاز؟ (البته در مقدمه آورده شده که از آغاز حکومت مادها)، واژه مشروطه نیز مشخص نمی‌کند تا نظام مشروطه یا نهضت مشروطه. گاهی هم در پرداختن به برخی افراد مثل صدیقه دولت آبادی از مشروطه نیز عبور کرده است.
تکمیل همایون افزود: در کتاب به نجمه السلطان و تاثیر او بر فرزندش دکتر محمد مصدق هم پرداخته شده و نشان داده که زن ایرانی چگونه فرزندانی تربیت می کند. البته خود نجمه السلطان نیز از مادرش هما خاتون درس آموخته بود.
این پژوهشگر تاریخ همچین تاکید کرد: دوست داشتم کتاب کمی بیشتر به مسجد شازده خانوم که امروزه خراب شده و جای آن را مسجدی مدرن و کلیسایی گرفته نوشته می شد. باید این مطالب نوشته شود تا جامعه بفهمد فردی می تواند شازده باشد و مسجد هم بسازد. نکنه مثبت این کتاب هم جداسازی اصولی اسامی پر تکرار مثل خاتون، فاطمه، زهرا است که کاملا ترتیب این اسامی برای افراد مختلف در دوره های زمانی گوناگون به درستی آمده است.
او نیز گریزی به بخش مختص به طاهره قره العین زد و اظهار داشت: در مورد این بانو که بیشتر بهایی ها و بابی ها نوشته اند و خواسته اند با شیوه خود بزرگش کنند و مثل توده ای ها بگویند همه بزرگان از ما بوده اند، آقای رجبی دوانی هم بدون غرض به این زن ایرانی پرداخته است. پیشنهاد می دهم با یکدیگر سفری به قزوین داشته باشیم تا حقیقت بیشتری از او و خانواده های مشابه برایشان روشن شود. طاهره ممکن است روسری از سر برداشته باشد تا چارقدش کمی عقب رفته باشد اما اینگونه نبوده که پوشیدگی بدن خود را عریان کند.
احمد مسجدجامعی نیز ضمن ابراز امیدواری برای این اثر که به دیگر اثر مشابه رجبی دوانی دچار نشود و به مانع سانسور و توقیف برخورد نکند گفت: کتاب هایی که درباره زنان در جامعه ایران نوشته می شوند به سرعت در جوامع دیگر و مخصوصا غرب بازتاب پیدا می کنند. نسبتی که در خارج از کشور میان ما و زنان جامعه مان تصور می کنند، بسیار با آنچه که در این قبیل کتاب ها می خوانند متفاوت است. درواقع کتاب هایی از این دست به روشنگری جهانی درباره ایران و زن ایرانی می انجامد.
عضو شورای شهر تهران تاکید کرد: بهتر است که این پژوهش زنان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را هم شامل شود. امروز در بخش پژوهش و تحقیق واقعا زنان جایگاه بسیار مهم و قابل توجهی دارند، تصویرگری و ادبیات کودک هم که تقریبا تماما دست زنان است. اگر با سعه صدر آنچه که زنان از ابتدای انقلاب به دست آوردند و برای آن تلاش کردند، نوشته شود می تواند راه گشای آینده هم باشد.
وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین نگاهی از منظر تهران شناسی به کتاب فرهنگنامه زنان ایرانی و پارسی گوی داشت و متذکر شد: اولین تاسیسات بهداشتی شهری تهران را یک زن پایه گذاری کرده است. حمام خانوم، مدرسه خانوم، تکیه خانوم و... همگی به همت بانویی به نام سلطان بیگوم تاسیس شده اند که نامش در این کتاب هم دیده می شود.
مسجدجامعی افزود: یکی از مهمترین میدان های تهران یعنی میدان منیریه نیز نام یک خانم را دارد. اقدیسه نیز از نام اقدس گرفته شده است. همچنین ما دسته ای از بانوان را داریم که بیشتر جنبه افسانه ای و اساطیری دارند مثل بی بی شهربانو یا بی بی زبیده، تکلیف این نمونه ها نیز می تواند در اثری مشابه روشن شود و به آن ها پرداخته شود. زنانی که دستی در وقف داشته اند هم کم نداریم. مادران پادشاهان مثل مادر شاه عباس صفوی و مادر سلطان حسین صفوی هم جای کار زیادی دارند.
محمدحسن رجبی دوانی نیز در پایان مراسم ضمن سخنانی کوتاه گفت: هرچه آموخته ام از استادانی همچون خانم انصاری و آقایان مرادی و تکمیل همایون است. در مورد انگیزه کار پژوهشی در حوزه زنان نیز باید بگویم که توجه به ارزش و مقام زن را در خانواده و از پدر آموخته ام. از دوران دانشجویی و سال‌های 55_54 نیز به ثمر رساندن چنین پژوهشی را در ذهنم داشته ام. پیش از این نیز چند اثر دیگر در حوزه زنان منتشر کرده ام که یک اثر چهار جلدی در مجلدهای نهایی به مشکل مجوز برخورد.
رجبی دوانی در پایان تاکید کرد: اگر عمری بود حتما به زنان دوره های تاریخی پس از مشروطه، پهلوی و انقلاب اسلامی هم می پردازم. البته مطمئنا دوره های تاریخی مشروطه به بعد کار بیشتری می طلبد چون دیگر نظام آموزشی و قوانین مشخص برای زنان داریم و بانوان بیشتری به بلوغ فکری، سیاسی و اجتماعی رسیده اند./807/د102/ق