جریان‌شناسی فکری فرهنگی فمینیسم در ایران معاصر در یک اثر
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کتاب جریان شناسی فکری فرهنگی فمینیسم در ایران معاصر به قلم عبدالله شمسی و علی اصغر نصیری از سوی پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق علیه السلام و انتشارات زمزم هدایت منتشر شد.
این کتاب از یک مقدمه و شش فصل و یک نتیجه‌گیری و جمع‌بندی تشکیل شده است.
مقدمه این کتاب که در واقع، خلاصه‌ای از طرح اجمالی پروژه جریان‌شناسی فکری فرهنگی فمینیسم است، مباحثی از قبیل بیان مسأله، اهمیت و ضرورت، اهداف، پیشینه پژوهش، نوع و روش پژوهش، چارچوب نظری و تعریف مفاهیم ذکر شده است.
در فصل اول، نخست، مبانی اندیشه ای و اصول جریانی فکری فرهنگی فمینیسم در ایران تبیین شده است و سپس، این جربان با توجه به مبانی و اصول اسلامی در خصوص مسأله زن، ارزیابی شده است.
در فصل دوم، وضعیت جریان فمینیستی در ایران از ابتدای قاجاریه تا قبل از دوره مشروطه تبیین و تحلیل شده است. در فصل سوم، وضعیت جریان فمینیستی از ابتدای مشروطه تا پایان دوره قاجار مورد بررسی قرا رگرفته است. در فصل چهارم، وضعیت جریان فمینیستی در دوره رضاخان تبیین و تحلیل شده است.
در فصل پنجم، وضعیت جریان فمینیستی در دوره پهلوی دوم بررسی شده است و در فصل ششم نیز وضعیت جریان فمینیسم در دوره پس از انقلاب اسلامی تا اوایل سده 1390 تبیین شده است.
در بخشی از «مقدمه» این کتاب می‌خوانیم:
فمینیسم به عنوان یکی از جریان‌های فکری ـ فرهنگی تاریخ معاصر ایران؛ از بدو ظهور تا کنون سبب ایجاد تحولاتی اثر کنار در عرصه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران شده است. فمینیسم؛ به مثابه جنبش اجتماعی، ریشه در وضعیت زنان در غرب پس از رنسانی، مانی اندیشه ای جدید، اندیشه سیاسی ـ اجتماعی نوین و تحولات نظام سرمایه‌داری غرب دارد.
این جنبش با اتخاذ رویکرد ایدئولوژیک به تدریج، در جامعه غرب ریشه دوانید و در نیمه دوم قرن بیستم میلادی، با نفوذ و گسترش کامل در همه زمینه‌های حقوقی، منجر به تصویب قوانین برابری طلبانه به ویژه در اسناد بین المللی شد.
در ایران نیز گرایش به آن جنبش پس از انقلاب مشروطه بر اثر افزایش بیش از بیش ارتباط ایرانیان با دنیای غرب آغاز و با اقبال روشنفکران و دولت‌های پس از مشروطه به افکار غرب گسترش یافت.
با پیروزی انقلاب اسلامی، برخی مخالفان نظام جمهوری اسلامی، از یک سو، در خارج از کشور در قالب جنبش فمینیستی به فعالیت علیه نظام اسلامی روی آوردند و از سوی دیگر، در داخل کشور نیز با افزایش فعالیت گروه‌های متمایل به غرب، به ویژه در دهه دوم و سوم انقلاب اسلامی، اندیشه‌های فمینیستی به صورت آشکار یا در پوششی اسلام گسترش یافت.
اگرچه جنبش فمینیستی معنای اعم در مباحث دانشگاهی شامل هرگونه مطالبات حقوق و طلب منزلت اجتماعی برای زن است، اما آنچه که در حال حاضر به عنوان جنبش مطرح می‌شود یک جنبش کاملا سیاسی ـ ایدئولوژیک حمایت شده از کانون‌های مشخصی در جهان، به ویژه از سوی نظام سلطه است و مبلغ نوعی خاصی از مطالبات زنانه یا به ظاهر زنانه است که در تقابل با گفتمان اسلامی است.
با در نظر گفتن این نکته که مبانی ایدئولوژیک فمینیسم در ایران برگرفته از اومانیسم و سکولاریسم است؛ از این رو، سنخیتی، با مبانی اعتقادی، فرهنگی و اجتماعی زنان مسلمان ایران ندارد.
بنابراین؛ ترویج و گسترش آن در جامعه اسلامی، همانند اروپا و آمریکا، ضمن سست کردن اعتقادات دینی، بی‌بند و باری، ابتذال جنسی، نابودی متلاشی شدن کانون خانواده و سرانجام، تضعیف نظام اسلامی را ـ که بر آموزه‌های دینی درباره زن تأکید می‌کند ـ به دنبال خواهد داشت.
به همین دلیل، لازم است جریان فمینیستی و ابعاد مختلف آن در ایران به خوبی شناخته شود تا اقدامات ضروری برای خنثی‌سازی آثار مخرب آن صورت می‌پذیرد.
با توجه به این ضرورت، مسأله این پژوهش این است که هنوز شناخت کافی از جریان فمینیستی در ایران، به ویژه پس از انقلاب اسلامی، وجود ندارد. در پاسخ به این مسأله، فرایند شکل‌گیری، مبانی و اصول، فعالان برجسته، طیف و گروه‌های وابسته، تحولات فکری، دیدگاه‌ها، عملکرد، روش‌های نفوذ و اثرگذاری این جریان در این معاصر بررسی می‌شود.
در بخشی از عنوان «نتیجه بندی و جمع‌بندی» این کتاب می‌خوانیم:
جریان فمینیسم در ایران، از ابتدای ظهور تا کنون فراز و نشیب‌های فراوانی را تجربه کرده است. این جریان در برخی مقاطع تاریخ موفقیت‌ها قابل توجهی را به دست آورده است. در برخی مقاطع نیز با محدودیت‌هایی روبه‌رو بوده است. با این وجود، هیچ‌گاه از صحنه اجتماعی به طور کلی حذف نشده است.
مرور اجمالی تاریخ معاصر ایران نشان می‌دهد که شرایط سیاسی ـ اجتماعی کشور، به ویژه مشی دولت‌های حاکم در ایران، ارتباط مستقیمی با میان ظهور بلکه پیشرفت یا عدم پیشرفت جریان فمینیسم در ایران داشته است.
این جریان پس از مشروطه؛ به ویژه در دوره حاکمیت رژیم یهاوی اول و دوم، اقدامات قابل توجهی در چارچوب سیاست‌های تجددگرایانه آن رژیم در حوزه مسائل زنان انجام داد و در واقع، دولتی شدن جریان فمینیسم در دوره پهلوی زمینه‌ای را فراهم کرد تا برخی اهداف جریان فمینیسم که در راستای سیاست‌های غرب گرایانه رژیم پهلوی محقی شود.
پس از انقلاب اسلامی نیز با وجود خروج بسیاری از رهبران آن جریان از ایران و تعطیل شدن فعالیت‌های این جریان در داخل کشور، به ویژه در دهه اول بعد از انقلاب، این جریان توانست از دهه هفتاد به بعد مجدداً به فعالیت بپردازد. در این مقطع نیز، نحوه تعامل مجالس و دولتی جمهوری اسلامی نقش ملموسی در میان ظهور اجتماعی و آزادی عمل این جریان داشته‌اند.
آزادی و برابری کامل زنان و مردان مهم‌ترین هدف جریان فمینیستی در ایران از ابتدا ورود تا کنون بوده است. این جریان برای رسیدن به هدف یاد شده روش‌های مختلفی استفاده کرده است، که بسیاری از آن روش‌ها در مقاطع مختلف این جریان در این مشروطه تا انقلاب اسلامی مشترک است.
این جریان نشان داده است که در برخی موارد توانایی بسیج شهروندان، به ویژه برخی زنان، را در راستای اعتراض به موضع خاصی دارد. با وجود ماهیت فرهنگی اجتماعی جریان فمینیسم، پیروان این جریان نگاهی ابزاری به سیاست نیز دارند.
تحرکات این جریان در ایام انتخابات را می‌توان در این راستا تحلیل کرد. ارائه تفسیری فمینیستی از حقوق اسلامی و نیز حضور فعال در فتنه سال 1388، از جمله اقدامات ضد امنیتی جریان فمینیسم در ایران شمرده می‌شود که مستلزم توجه ویژه نهادهای مسؤول در کشور در نحوه تعامل با این جریان است.
پیش‌بینی می‌شود با توجه به قراین موجود با روی‌کار آمدن دولت یازدهم در خرداد 1392 دروان رکود و پاییزی جریان فمینیسم به پایان برسد. به بیان دیگر، به دلیل قرابت فکری دولت جدید با دیدگاه‌های روشنفکرانه، پیش‌بینی می‌شود که جریان فمینیسم در این دوره؛ همانند دوره شکوفایی، از آزادی عمل نسبی برخوردار شود و سازمان‌ها، جمعیت و نشریات خود ر ا دوباره احیا کنند.
انتخاب خانم مولاوردی، به عنوان معاون رییس‌جمهور در امور زنان که از اعضای کمیسیون زنان حزب منحله مشارکت است و نیز اجازه فعالیت به شهلا شرکت در تأسیس ماهنامه «زنان امروز» از سوی وزارت ارشاد دولت جدید در خردادماه 1393 از جمله مؤیدات چنین پیش‌بینی است. شهلا شکرت، از فعلان جریان فمینیسم ایرانی در داخل کشور، است.
کتاب «جریان شناسی فکری فرهنگی فمینیسم در ایران معاصر» با شمارگان 700 نسخه 448 صفحه به قیمت 21 هزار تومان از سوی پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق علیه السلام و انتشارات زمزم هدایت منتشر شده است./998/پ202/ق