کتاب حج در آینه قرآن منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، گروه اخلاق و عرفان پژوهشکده حج و زیارت، وابسته به حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، کتاب حج در آینه قرآن را که شامل مجموعه مقالات قرآنی فصلنامه میقات حج است، منتشر و روانه بازار نشر کرد.

در فصلنامه ميقات حج از سال 1371 تاکنون در موضوعات مرتبط با حج و زيارت در عرصه‌هاي مختلف اخلاقي، فقهي، تاريخي و کلامي، مقالات علمي شايسته تقديري منتشر شده که بخشي از مقالات این فصلنامه، مباحث قرآنی حج است که در آنها با محوریت قرآن به ابعاد مختلف این عبادت بزرگ پرداخته شده است.

اسامی کعبه در قرآن، حج در قرآن، حج در كتاب خداوند، وقوف شعور برانگيز در مشعرالحرام، حج در كتاب خداوند، ميراث بزرگ، حج جاهلي، حج محمّدي، قلب زمين (فهرست تفصيلي مفاهيم آيات مربوط به كعبه)، شهر خدا در كلام خدا، مكه مكرمه مركز فرهنگي جهان اسلام، اسرار حج در کتاب خداوند، مناسك حج در كتاب خداوند، فضايل كعبه، حج و ابراهيم در قرآن، نام‏ها، ويژگي‏ها و احکام كعبه در قرآن، ابعاد حج در قرآن و ويژگي‌هاي حج در قرآن مجموعه مقالات این اثر را تشکیل می دهند که در ادامه به چکیده های آنها خواهیم پرداخت.

اسامی کعبه در قرآن

محمدابراهیم جناتی

چکیده: نوشتار پیش رو، به مباحث مختلف کعبه و مکه پرداخته است. نویسنده، مباحث خود را در سیزده محور، تنظیم و بیان کرده است. در محور نخست، به علت نام‌گذاری کعبه پرداخته شده و دو علت برای آن ذکر شده است. در محور دوم، با اشاره به آیات قرآن، به یکی از اسامی کعبه، یعنی «بیت» پرداخته شده است. در محور سوم، با توجه به آیات قرآن، این مطلب به اثبات رسیده است که به كعبه، مسجدالحرام نيز گفته شده است. در محور بعدی، اوصاف گوناگون «بیت»، مانند «البیت الحرام»، «البیت العتیق» و مانند آن، از آیات قرآن استخراج شده است. نویسنده در محور پنجم، درباره علت نام‌گذارى مكه به نکاتی از لغت‌شناسان اشاره کرده است. محورها و مطالب بعدی مقاله نیز عبارت‌اند از: علت نامگذاری مكه به «بكه»، علت نامگذارى مكه به «ام القرى»، تعبیر «بلد» و «بلده» از مکه، تعبير از مكه به «حرم امن»، چگونگى بوجود آمدن خانه كعبه، چگونگى به وجود آمدن مسجدالحرام و فضيلت نماز در مسجدالحرام.

حج در قرآن

آیت‌الله جوادی آملی

چکیده: نوشتار پیش رو، در مورد حج در قرآن، با محوریت آیه 96 سوره آل عمران به نگارش در آمده است. مقاله حاضر در واقع تفسیر و تبیین آیه مذکور است؛ هرچند در متن، آیات دیگری هم مطرح و توضیح داده شده است. نویسنده پس از ذکر آیه مذکور، به ارتباط آن با آيات قبل اشاره می‌کند و سپس با توجه به آیه، شبهه اهل كتاب را، مبنی بر اینکه نسخ در استقبال قبله (روگرداندن از بیت المقدس به سمت کعبه به عنوان قبله) روا و ممکن نیست، پاسخ می‌دهد.

نگارنده در ادامه، احتمالات در اعراب «مباركاً» و «هدى» را بیان و سپس به موارد اوّليت در قرآن و دو قسم نسبی و نفسی آن اشاره می‌کند و اولیت در آیه مذکور را نفسی می‌داند. در این باره بيان شيخ طوسى در تفسیر تبیان، نقل و به «اوّليت» بالذّات و بالغير نیز اشاره شده است. محور بعدی مقاله با عنوان «كعبه، اولين معبد» عهده‌دار این مطلب است که طبق آیه 96 سوره آل عمران، كعبه نه اولين خانه مسكونى، بلكه اولين معبدى است كه در روى زمين بنا شد.

حج در كتاب خداوند

سيدمحمود طالقاني

چکیده: مفسّر بلندپايه قرآن، ابوذر زمان، آيت‌اللَّه طالقاني در سال 1332 توفيق زيارت حرمين شريفين را يافت و نتايج تأمّل ها و تدبّرهای خود را در مجموعه‌‏اي زيبا با عنوان «به سوي خدا مي‌‏رويم»، تدوين و نشر كرد. در آغاز اين مجموعه، براي آيات مرتبط با حج، تفسير گويا و آموزنده‏اي نگاشته‏ اند كه سودمند و كارآمد است. اكنون که آن مجموعه در اختيار نيست، بخش تفسير آيات مربوط به حج در دو شماره از فصلنامه ميقات حج منتشر شده است تا انديشمندان و فرهيختگان بتوانند از آن بهره برند. مرحوم آيت الله طالقاني در اين بخش از مجموعه «به سوي خدا مي|‌‏رويم»، به تفسير نسبتاً مبسوط آيات 96 و 97 سوره آل‌عمران، آيات 26‌ تا 28 سوره حج و آيات 127 تا 129 سوره بقره پرداخته است.

وقوف شعوربرانگيز در مشعرالحرام

سیدمحمدباقر حجتی

چکیده: حجاج پس از پايان وقوف در عرفات و بعد از غروب آفتاب، رهسپار مشعرالحرام مي‌گردند تا در شبِ دهم ذي‏‌الحجه تا بعد اذان در آنجا وقوفي ديگر را در پيش گيرند. نوشتاري که پيش روست، درباره وقوف در مشعرالحرام و اعمال پس از آن و معارف و اسرار آنها به رشته تحرير درآمده است. نويسنده نخست به وقوف در مشعرالحرام پرداخته و مباحثي درباره آن بيان کرده است و سپس مبحث تضحيه و قرباني را مطرح کرده است. نگارنده در اين بخش، با گذري بر تاريخچه قرباني در جوامع بشري، پيشينه، انواع و شيوه هاي قرباني را بررسي كرده است. ايشان در ادامه به قرباني در شريعت اسلام و رمز و راز و حقيقت آن پرداخته است. حلق و تقصير بخش بعدي و پاياني مقاله حاضر را تشکيل مي‌دهد. حلق (تراشيدن موي سر) و تقصير (چيدن مو يا ناخن) از مناسك حج است كه پس از قرباني كردن و رمي جمره عقبه بايد انجام شود.

حج در كتاب خداوند

محمد علوي مقدم

چکیده: نوشتار پيش رو درباره آيات قرآني مربوط به حج است. اين نوشتار در شش شماره در فصلنامه ميقات حج منتشر شده است که در اينجا به صورت يک مجموعه درآمده است. بنابه گفته نويسنده، هدف اصلي اين نوشتار، بحث لفظي و پرداختن به الفاط يا بحث هاي تاريخي مرتبط به حج نيست. همچنين هدف از نوشتار حاضر، اين نيست كه درباره مناسك و آداب حجّ بحث كند. بلكه هدف اصلي اين است که ضمن بررسي آيات قرآني، هدف اساسي حجّ، اين كنگره بزرگ و اين مجتمع اسلامي جهاني، به دقت بررسي شود. نويسنده پس از بيان مقدمات، آيات مربوط به حج و مناسک آن را دسته بندي کرده و آنها را نام مي برد و سپس به تفسير و بحث پيرامون برخي از آنها مي پردازد.

ميراث بزرگ

محسن اسدی و موسی دانش

چکیده: نوشتار پيش‌رو درباره ميراث بزرگ حضرت ابراهيم و همسر و فرزند گرامي‌اش به رشته تحرير درآمده است. نگارنده نخست داستان سفر حضرت ابراهيم و همسر و فرزندش به مکه را به صورت نسبتاً مبسوط بيان کرده است. سپس به داستان هاجر در سعي بين دو کوه صفا و مروه، براي يافتن آب پرداخته است. ايشان در ادامه، روايت ابن عباس در اين مورد و مطالبي درباره سعي بيان کرده و سپس آيه 158 سوره بقره (إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللَّهَ شاكِرٌ عَليمٌ) را مورد بحث و بررسي قرار داده است. وي نخست به قرائت‌هاي مختلف اين آيه پرداخته و سپس دلالت آيه بر وجوب يا عدم وجوب سعي را بررسي كرده است. ايشان نخست اسباب نزول (هفت شأن نزول) و فضايي که آيه در آن نازل شده است را مطرح کرده و سپس به بررسي آيه در طي قسمت‏هاي سه‌گانه آن پرداخته است. در قسمت نخست (إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ)، در قسمت دوم (فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوْ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا) و در قسم سوم (وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ‏) بررسي شده است. نويسنده در پايان، نتيجه گرفته است که اين آيه و قسمت‏ هاي سه‌گانه آن، براي برداشتن وجوب سعي يا تبديل اين وجوب به استحباب يا چيزي ديگر نازل نشده است.

حج جاهلي، حج محمّدي

رقیه صادقی

چکیده: نوشتار پيش‌رو پژوهشي است درباره حج جاهلي و حج محمدي. نگارنده در اين مقاله به بيان چگونگي برگزاري حج در دوران جاهليت پرداخته و موضع اسلام در مورد آنها را نيز بيان کرده است. در حقيقت، مقاله حاضر مقايسه اي است ميان حج جاهلي و حج اسلامي. نويسنده پيش از پرداختن به اصل بحث، اندكي درباره ماه‏ هاي حرام توضيح داده و سپس به پيشينه حج پرداخته است. بعد از اشاره به پيشينه حج، مقام و موقعيت كعبه و بيت‌‏الحرام را قبل از اسلام (دوران جاهليت) مطرح کرده، آن‌گاه مواردي از مسائل مربوط به حج را بررسي کرده است. مقاله در قالب محورهاي مختلفي به نگارش درآمده است. محورهاي مقاله عبارت‌اند از: «حج، منافع دنيايي و آخرتي، حرم امن، حرمت قتال در مسجدالحرام، قبله به طرف كعبه بوده است، مناسك حج، عمره، احرام، تلبيه، وقوف در عرفات، ذبح، رمي جمرات، حلق و تقصير، طواف، سعي بين صفا و مروه و تحريم صيد در حال احرام‏».

قلب زمين (فهرست تفصيلي مفاهيم آيات مربوط به كعبه)

محمدمهدی فیروزمهر

چکیده: نوشتار حاضر فهرست موضوعي آيات قرآن درباره کعبه معظمه است. اين نوشتار تلاشي است در راستاي تدوين معارف قرآن در موضوع حج و مباحث مربوط به آن. نويسنده در اين مقاله سعي کرده است تمام معارف قرآني مرتبط با کعبه را گردآوري و طبقه‌بندي کند. ايشان براي تبيين بهتر آيات، برخي احتمالات تفسيري را نيز ذيل آيات ذکر کرده است. برخي از مهم‌ترين محورهاي کلي مقاله عبارت‌اند از: آثار كعبه، امنيت كعبه، ايجاد كعبه و فلسفه آن، بانيان كعبه، بناي كعبه، تطهير كعبه، توطئه انهدام كعبه، جهاني بودن كعبه، خدمتگزاران كعبه، خدمتگزاري كعبه، زائران كعبه، زيارت كعبه، سابقه تاريخي كعبه، شكل هندسي كعبه، طواف كعبه، غربت كعبه، قبله شدن كعبه، آثار قبله شدن كعبه، فلسفه قبله شدن كعبه، قداست كعبه، راز قداست كعبه، قدمت كعبه، كعبه در عصر جاهليت، كعبه در هنگامه طوفان نوح، كعبه و بيت‌‏المقدس، كعبه و نماز، مالك كعبه، مرجعيت كعبه، محوريت كعبه، مكان كعبه، موقعيت جغرافيايي كعبه، نام‏ها و اوصاف كعبه، نقش كعبه، ويژگي‏هاي كعبه و... .

شهر خدا در كلام خدا

محمدمهدی فیروزمهر

چکیده: نوشتاري که پيش روست، فهرست موضوعي است از آيات قرآن درباره شهر مکه. نگارنده در اين نوشتار سعي کرده است با استمداد از آيات قرآن، اين سرزمين نوراني را از زواياي مختلف و به سبك و شيوه‏اي خاص معرفي کند و تمام آنچه در قرآن درباره اين شهر مطرح شده، تحت عناوين خاص و عبارات كوتاه و با ذكر موارد نياز از آيات، به صورت دسته‌بندي شده ارائه کند. در حقيقت، اين نوشتار تلاشي است در راستاي تدوين معارف قرآن در زمينه شهر مکه و مباحث مربوط به آن. محورهاي مقاله که آيات تحت آنها به صورت طبقه بندي ارائه شده‌اند، بدين قرارند: آداب ورود به مكه، امنيت مكه، آثار امنيت مكه، ابراهيم و امنيت مكه، راز امنيت مكه، قريش و امنيت مكه، بنيانگذاران مكه، رفاه اقتصادي در مكه، سابقه تاريخي مكه، ستمگري در مكه، فتح مكه، آثار فتح مكه، اهميت فتح مكه، وعده فتح مكه، قداست مكه، راز قداست مكه، قريش و قداست مكه، مركزيت مكه، نام‏ها و اوصاف مكه، حرم، امنيت حرم، امنيت حرم در عصر جاهليت، امنيت زائران عارف در حرم، امنيت مجرمان در حرم، امنيت وحوش در حرم، اهميت امنيت حرم، منشأ امنيت حرم، متجاوزان در حرم.

مكه مكرمه؛ مركز فرهنگي جهان اسلام

سيد علي قاضي ‏عسكر

چکیده: نوشتار حاضر درباره شهر مکه، به عنوان مرکز فرهنگي جهان اسلام، به رشته تحرير درآمده است. نگارنده در بخش نخست مقاله با توجه به آيات قرآن سيزده ويژگي ممتاز و منحصر به فرد براي مکه برشمرده است که ديگر شهرها و اماکن از آنها بي بهره اند. برخي از اين ويژگي ها از اين قرارند: «مكه، امّ القري و مادر شهرهاست؛ مكه شهري است با سابقه‌‏اي ديرينه كه در آن تمدّني بزرگ پايه‌‏ريزي شده است؛ اين شهر و محدوده حرم در اطراف آن، از امنيت برخوردار است و هيچ‏‌كس حق ندارد آنجا را با ظلم و ستم آلوده كند؛ داشتن اقتصاد سالم؛ اداره امور شهر مكه به وسيله صالحان؛ واقع شدن خانه خدا (كعبه) در مكه؛ مكه، محور و مركز تبادل افكار در مسائل فرهنگي، سياسي، اقتصادي، اخلاقي و ديني».

در بخش بعد، نويسنده به مكه به عنوان محل حج‌‏گزاري و محور توسعه فرهنگ ديني، پرداخته و آن را مورد بررسي قرار داده است. ايشان پس از توضيح درباره اين مطلب، براي روشن‏‌تر شدن موضوع به برخي از ثمرات و برکات حج كه در احاديث و روايات معصومين نقل شده، اشاره کرده است. ايشان دوازده ثمره براي حج بيان کرده اند که به ترتيب متن عبارت‌اند از: «پاكي از گناه، راهيابي به بهشت، نورانيت، دستيابي به خير دنيا و آخرت، آرامش دل، همنشيني با پيامبران و صالحان، در امان بودن از عذاب، علوّ درجه در بهشت، استجابت دعا، پيشگيري از تنگدستي، دستيابي به سلامتي و پيشگيري از هلاكت‏».

اسرار حج در کتاب خداوند

محمدمهدی فیروزمهر

چکیده: در نوشتار پیش رو سعى شده است آنچه از اسرار و معارف حج در آیات قرآن آمده است، به صورت دسته بندی شده ارائه شود. نویسنده پس از پرداختن به معنای لغوی و اصطلاحی حج، اسرار و معارف حج را در قالب بخش‌ها و محورهای گوناگون، دسته بندی کرده و ذیل هر یک، آیات مربوطه را نقل و توضیحاتی درباره برخی از آنها ارائه کرده است. بخش‌ها و محورهای مقاله عبارت‌اند از: آثار حج، آثار مادى، آثار معنوى، آداب سفر حج، ابراهيم و حج، اخلاص در حج، اقسام حج، حج اصغر و حج اكبر، حج تمتع و غير تمتع، الگوهاى حج، امتيازطلبى در حج، امنيت در حج، اهميت حج، برائت از مشركان در حج، بزرگ‌ترين روز حج، تجارت در حج، ترك حج، تقوا در حج، تكرار حج، حج بذلى، حج پياده، حج در تاريخ، حج تمتع، اجزاى حج تمتع، حج در عصر جاهليت، حج فاسد، حج قِران و افراد، حج كامل، آثار حج كامل، شرايط حج كامل. حج‌‏گزاران، آب‌رسانى به حج‌‏گزاران، معيار تقسيم حج‌‏گزاران، حج و قيامت، حقيقت حج، حج‏‌گزار محصور، دعوت به حج، ذكر خدا در حج، رهبرى در حج، زمان حج، فلسفه حج، فوت حج‌‏گزار، ماه‌هاى حج، مراقبت از زبان در حج و ممانعت از حج.

مناسك حج در كتاب خداوند

محمدمهدی فیروزمهر

چکیده: نوشتار پيش‌رو فهرست موضوعي آيات قرآن درباره مناسک حج است. نويسنده در اين مقاله سعي کرده است آيات قرآني مرتبط با مناسک حج را گردآوري و براساس آن دسته‌بندي کند. ايشان در برخي موارد براي تبيين بهتر آيات، بعضي احتمالات تفسيري را نيز ذيل آيات ذکر کرده است. برخي از محورهاي کلي مقاله عبارت‌اند از: مناسك حج‏: 1.احرام، 2.وقوف به عرفات، 3.وقوف به مشعرالحرام، 4.قرباني، 5.رمي جمره، 6.حلق و تقصير، 7.طواف، 8.نماز طواف، 9. سعي ميان صفا و مروه، 10. ماندن در منا، 11. طواف نسا؛ وجوب حج‏؛ شرايط وجوب حج؛ ويژگي هاي حج. در ذيل هر يک از اين عناوين کلي، عناوين فرعي و جزئي تري قرار گرفته است.

فضايل كعبه

محمدمهدی فیروزمهر

چکیده: كعبه معظمه، گرامي ترين و برترين مکان روي زمين، و داراي فضايلي بس والا و عظيم است. تمسك به آيات و روايات براي شناخت و آگاهي از جايگاه واقعي اين مکان مقدس، بهترين و تنهاترين راه است. نوشتار پيش رو درباره فضايل كعبه در آيات قرآن و روايات معصومين به سبك و شيوه‏اي ويژه و تحت عناوين خاص به نگارش در آمده است. مقاله در حقيقت از دو بخش تشکيل شده است: در بخش نخست ويژگي ها و فضايل کعبه مطرح شده و در بخش دوم به فضايل اركان، اماكن و اشياي پيرامون كعبه اشاره شده است.

برخي از عناوين و محورهاي بخش نخست بدين قرار است: «كعبه؛ تجسم عرش خدا در زمين، كعبه؛ تجسم اركان اسلام، كعبه؛ تضمين كننده حيات و بقاي اسلام، كعبه؛ حجت خدا در زمين، كعبه؛ خانه هدايت‏‌بخش، كعبه؛ خانه‏‌اي امن و امنيت‌‏آفرين، كعبه؛ شعبه‏‌اي از رضوان الهي، كعبه؛ وسيله آزمايش بندگان، كعبه؛ گرامي‏‌ترين خانه، كعبه؛ محبوب‏ترين بقعه در زمين، كعبه؛ وسيله آزمون اولين و آخرين، كعبه؛ محور مقدسات، كعبه؛ نخستين نقطه آفريده شده در زمين و...».

در بخش دوم، فضايل هفت مورد از اركان، اماكن و اشياي پيرامون کعبه مطرح شده است. اين هفت مورد عبارت‌اند از: «حجرالاسود، حطيم، مُلتَزَم، مستجار، ركن يماني، حجر اسماعيل، مقام ابراهيم».

حج و ابراهيم در قرآن

ناصر شکریان

چکیده: حج و فلسفه برخي از مناسک آن و کعبه معظمه، با حضرت ابراهيم مرتبط بوده و يادآور خاطرات و ايثارگري‏هاي آن حضرت است. نوشتار حاضر درباره ارتباط کعبه و حج و حضرت ابراهيم با توجه و با نگاه به آيات قرآن به رشته تحرير درآمده است. نگارنده، در اين نوشتار، تمام آياتي را كه در آنها، كعبه و حج، به نوعي به ابراهيم اسناد داده شده، بررسيده است. ايشان نخست توضيح مختصري درباره شخصيت و عظمت حضرت ابراهيم در قرآن بيان کرده و آنگاه به پژوهش و بررسي در مورد «حج و ابراهيم در قرآن» پرداخته است. نويسنده مباحث خود را در دوازده محور کلي تنظيم و بيان نموده است. اين محورها از اين قرارند: «1. مقام و جايگاه ابراهيم(ع) در قرآن، 2. راز انتساب كعبه و حج به ابراهيم(ع)، 3. هجرت ابراهيم(ع) از فلسطين به مكه، 4. پيدايش چشمه زمزم، 5. ابراهيم(ع) و بازسازي مخلصانه كعبه، 6. ابراهيم(ع) و تطهير خانه خدا، 7. دعاهاي ابراهيم(ع) در كنار خانه خدا، 8. مقام ابراهيم(ع)، 9. ابراهيم(ع) و اعلان عمومي جهت حج، 10. ابراهيم(ع) و مناسك حج، 11. ابراهيم (ع) در قربانگاه، 12. مباني حج ابراهيمي‏».

نام‏ها، ويژگي‏ها و احکام كعبه در قرآن

ناصر شکریان

چکیده: نوشتار پيش رو درباره کعبه معظمه و با هدف شناساندن جايگاه ويژه كعبه در قرآن، به نگارش در آمده است. اين نوشتار در سه فصل تنظيم و تدوين شده است. نگارنده در فصل نخست به نام ها و اسامي کعبه که در آيات قرآن آمده، اشاره کرده است. البيت، بيتي، بيت‌الحرام، الكعبه و البيت العتيق، نام هايي هستند که به آنها اشاره شده است. نويسنده پس از ذکر نام هاي کعبه، به عناوين احتمالي کعبه نيز اشاره کرده است؛ از جمله عناوين احتمالي، بكه، مسجدالحرام و بيت‌المعمور است.

فصل دوم، عهده دار بيان ويژگي‏هاي كعبه در قرآن است. در اين فصل چهارده ويژگي براي کعبه معظمه از قرآن ذکر شده است. برخي از آن ويژگي ها عبارت‌اند از: مثابة (ملجأ و پناهگاه عمومي)، امن بودن، خانه مردم، خانه خدا، نخستين معبد، مبارك، هُدي لِلْعَالَمِين، خانه محترم و تجلّي‌گاه توحيد.

در فصل سوم، احكام اختصاصي كعبه و حرم مطرح شده است. در اين فصل به يازده حکم اختصاصي کعبه و حرم در آيات قرآن اشاره شده است. برخي از اين احکام از اين قرارند: «امنيت تكويني و امنيت تشريعي، ممنوعيت جنگ و خونريزي، ممنوعيت ورود غير مسلمان به حرم، ممنوعيت سكونت مفسد و ظالم در حرم، برابري مقيم و مسافر در استفاده از حرم، تشريفات خاص براي ورود به حرم، ممنوعيت كندن گياهان و شكستن شاخه‌‏هاي درختان در حرم و..».. نگارنده در بخش پاياني مقاله به ترجيح كعبه بر بيت‌المقدس پرداخته است.

ابعاد حج در قرآن

ناصر شکریان

چکیده: با توجه به قرآن و روايات، مي‏‌توان حج را عصاره اسلام و معادل شريعت دانست؛ چنانكه پيامبر گرامي اسلام در روايتي حج را معادل همه دين و شريعت شمرده است؛ گويي اسلام با همه ابعاد گسترده‌اش، در حج جاي داده شده تا حاجي تمام اسلام را يكباره تجربه كند؛ چه اينكه حج مشتمل است بر توحيد، معاد، نبوت، امامت، اخلاق و معنويت، وحدت، سياست، اقتصاد و... . نوشتاري که پيش ‌روست پژوهشي است با محوريت قرآن كريم در معرفي و تبيين ابعاد معنوي و عرفاني، سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي حج. اين مقاله که در دو شماره مستقل در فصلنامه ميقات حج منتشر شده‌ـ در پنج بخش به نگارش درآمده و در هر بخش يکي از ابعاد حج، معرفي و تبيين شده است. در بخش نخست بُعد معنوي و عرفاني حج مطرح و در بخش دوم به بُعد فرهنگي آن پرداخته شده است. بخش سوم، تبيين بُعد سياسي حج را برعهده دارد. نگارنده با توجه به مهجوريت و اهميت بُعد سياسي حج و با استمداد از آيات و روايات، اين بُعد را با تفصيل بيشتري بررسي کرده است. اين بخش داراي محورهاي فرعي است که بدين قرارند: حج و منافع آن‏؛ حج عامل قيام و پايداري مسلمانان‏؛ حج و برائت از مشركين‏؛ برائت، حكمِ هميشگي دين‏؛ حج و حكومت اسلامي‏؛ حج و بهره‏گيري سياسي. بخش چهارم مقاله عهده‌دار تبيين و بررسي بُعد اجتماعي حج است که دو محور فرعي دارد: منافع و آثار اجتماعي حج و منافع سلوك جمعي در حج. در بخش پاياني و پنجم مقاله نيز بُعد اقتصادي حج مطرح شده است.

ويژگي‌هاي حج در قرآن

ناصر شکریان

چکیده: قرآن اقيانوس ژرف و داراي اسرار و گنجينه هاي نهفته فراوان است كه با بررسي و تحقيق هرچه بيشتر، رموز و اسرار آن متجلّي‌‏تر مي‏ گردد. از جمله گنجينه‏ هاي نهفته در كلام الهي، مراسم باشكوه حج است. نوشتار پيش رو، درباره اهميت حج و ويژگي هاي آن در قرآن تدوين شده، و كوششي است در جهت آشنا نمودن هرچه بهتر زائران خانه خدا با حج ابراهيمي. اين نوشتار در پنج فصل به نگارش درآمده است. در فصل اول، ويژگي ‏ها و تأكيدها در چگونگي بيان تشريع حج مطرح شده است. در فصل دوم به جامعيت حج و گستردگي ابعاد آن پرداخته شده است. عنوان فصل سوم، «حج، دعوت همگاني فراخوان عمومي‏» است. فصل چهارم عهده دار بيان ويژگي هاي حج از جهت مكاني است. نويسنده در اين فصل به شش ويژگي حج از جهت مكان برگزاري، كه در هيچ يك از عبادات ديگر وجود ندارد، اشاره کرده است. آن ويژگي‏ ها عبارت‌اند از: «نخستين معبد و باارزش‏ترين مكان روي كره زمين؛ خانه خدا؛ كانون توحيد؛ تجلي‏گاه نشانه‏ هاي روشن الهي؛ منطقه امن بين‌الملل و پناهگاه عمومي». در فصل پنجم و پاياني نيز ويژگي حج از جهت زمان برگزاري بيان شده است./920/پ ۲۰۲/ش