چگونگی شکل‌گیری اخوان در لیبی/ سرکوب شدید اسلام‌گراها در حکومت دیکتاتور قذافی
خبرگزاری رسا ـ گروه بین‌الملل: لیبی در زمره اولین کشورهای عربی است که پس از فلسطین و سودان شاهد حضور جمعیت اخوان المسلمین بود. ریشه‌های این جمعیت همزمان با آغاز شکل‌گیری آن در مصر در سراسر کشورهای عربی و اسلامی گسترش یافت. آغاز حرکت جمعیت اخوان المسلمین در لیبی را می‌توان از طریق طلبه‌های لیبیایی که در الازهر مصر مشغول تحصیل بودند و یا اساتید و مدرّسان دینی اخوانی دانست.
واقعیت‌ها پیرامون تاسیس اخوان
یک واقعیت تاریخی دیگری نیز وجود دارد که به عنوان مدخلی برای تاسیس اخوان المسلمین در لیبی شناخته می‌شود هرچند که در برخی ابعاد آن مناقشاتی وجود دارد. اسناد محرمانه‌ای می‌گویند که در 1949م زمانی که ادریس السنوسی پادشاه وقت لیبی از قصر المنار در بنغازی استقلال منطقه برقه را اعلام کرد، دی کاندول، حاکم نظامی آن منطقه در سخنانی تاکید کرد که ادریس السنوسی تنها ریاست یک حکومت محلی در برقه را برعهده دارد و نمی‌توان حکومت را به او داد.
دی کاندول در کتاب خاطرات خود می‌گوید که در یکی از جلسات هفتگی خود، السنوسی ماجرای شنیده شدن صدایی از پشت پنجره را برایش تعریف کرده است که سه جوان خواستار ملاقات با السنوسی بودند و هنگامی که این سه جوان به اتاق السنوسی آمدند، مدعی شدند که به جرم شرکت در ترور النقراشی پاشا از مصر متواری شده و به لیبی آمدند. این سه جوان از اخوان المسلمین بودند.
مطابق با این اسناد همزمان با پناه آوردن این سه شخص به نام‌های عزالدین ابراهیم، محمود یونس الشربینی و جلال الدین ابراهیم سعده به لیبی و ارتباط دی کاندول با آنها، فعالیت اخوان المسلمین در لیبی آغاز شد به گونه‌ای که تصمیم برای ایجاد یک حرکت برای تبلیغ منظم در میان مردم گرفته شد. عمر پاشا کیخیا که در آن زمان به عنوان رییس دیوان پادشاهی فعالیت می‌کرد نقش موثری را در تاسیس حرکت اخوان داشت تا آنکه سرانجام اولین شعبه اخوان در لیبی با عنوان «هیئة الدعوة الاسلامیة» تاسیس شد.
عوامل انتشار اخوان در لیبی
عوامل متعدّدی سبب گسترش اندیشه اخوانی در جامعه سیاسی و دینی لیبی شد اما مهمترین عوامل عبارتند از:
1.گفتمان سیاسی و دینی جمعیت اخوان المسلمین به دلیل تکیه بر وعظ و ارشاد و استفاده از کلمات آسان برای مردم قابل فهم بود و بسیاری از مردم سخت‌ترین مبانی فکری و سیاسی اخوان را با راحت ترین الفاظ درک می‌کردند.
2. بیش از 98% ساکنان لیبی مسلمانان مالکی مذهب هستند که با اندیشه اخوانی بسیار قرابت دارند.
3. اخوانی‌ها در آغاز تاسیس، به دنبال ایجاد یک نظام سیاسی نبودند بلکه این هدف مهم را از مردم پنهان داشته و درصدد جذب افکار عمومی جامعه بودند.
4.شخصیت‌های اجتماعی و رهبران دینی معروف با پیوستن به اخوان لیبی راه را برای گسترش سریعتر این جمعیت هموار ساختند زیرا بسیاری از این افراد به عنوان شخصیت‌های صالح و سالم در میان مردم شناخته شده بودند.
اخوان و معمر قذافی
با انقلاب 1969م و خلع السنوسی از قدرت و اعلام جمهوری لیبی، معمّر قذافی حکومت را به دست گرفت و رویکرد به شدت خصمانه‌ای را علیه اخوان المسلمین اتخاذ کرد تا آنجا که تمام دستاوردهای این سال‌ها را به نابودی کشاند. با وجود آنکه اخوانی‌ها وزارتخانه‌های مختلفی را در اختیار داشتند اما در سال 1973م بسیاری از رهبران اخوان دستگیر شده و انحلال این جمعیت به طور رسمی در تلویزیون اعلام شد.
حکومت قذافی همچنان تمامی جنبش‌های اسلامی را تحت نظر داشت تا از ورود هرگونه امور دینی به مسائل سیاسی جلوگیری کند. تحت نظر داشتن مساجد و ایجاد فرهنگ نظارت عمومی و نیز محصور ساختن علمای دین در یک چهارچوب مشخص از جمله فعالیت‌های نظارتی حکومت قذافی بود تا آنجا که حتی مساجد موقوفی و تاسیس شده از سوی برخی افراد نیز مجبور به تفسیر اسلام متناسب با دیدگاه حکومتی بودند.
رابطه اخوان لیبی و ارتش آزاد مصر
حسن صالح الدین از رهبران و مسؤولان بلندپایه لیبی پرده از ارتباط اخوان در لیبی با همکاری القاعده برداشت. این همکاری منجر به تشکیل «ارتش آزاد مصر» در لیبی شد که به گفته برخی هزینه این ارتش را ترکیه و قطر پرداخت می‌کنند و هدف از تاسیس این ارتش، انجام کارهای نظامی در خارج از لیبی و ایجاد ناامنی است.
به گفته حسن صالح این ارتش به دنبال افزایش دامنه فعالیت‌های خود در مناطق حساس و مهم مصر مانند فرودگاه‌ها و اماکن عمومی و ایجاد کشتار در میان مردم با هدف غلبه و سیطره بر حاکمیت در مصر است. وی ارتباط میان اخوان المسلمین و القاعده را سبب آسیب رساندن به اسلام دانست. به عقیده حسن صالح اخوانی‌ها اسلام سیاسی را دستاویزی برای نابودی کشورها و حکومت‌ها قرار دادند و با این شعار زیبا توانستند بسیاری از ملت‌ها را فریب دهند.
اخوان و حکومت خودمختار حفتر
اخوان المسلمین اقدامات سرتیپ حفتر را کودتایی بر حکومت قانونی دانست همانگونه که در مصر نیز چنین اعتقادی داشتند زیرا آنها با گروه‌های تروریستی «معرکة الکرامة» که با حفتر به جنگ می‌پرداختند به ائتلاف دست یافتند.
محمد صوان رییس حزب عدالت و توسعه لیبی در واکنش به اقدامات نظامی حفتر تاکید کرد که مردم هیچگاه کودتایی دیگر را نخواهند پذیرفت و آنها بر موفقیت مسیر دموکراسی و تشکیل حکومت از راه ائتلاف وطنی تاکید دارند.
با این اظهار نظرها حفتر هجوم شدیدی را علیه جمعیت اخوان المسلمین به راه انداخته و این جمعیت را منبع شرّ و آسیب در جهان معرفی کرد. وی بر ضرورت حفظ و تامین امنیت مرزهای لیبی و مصر تاکید و تمامی جنبش‌های نظامی را به نابودی تهدید کرد.
اندیشه‌ها و مبانی فکری
جمعیت اخوان المسلمین در لیبی همان اندیشه‌ها و مبانی اخوان در مصر را پذیرفته است از جمله:
1. اسلام یک نظام کامل و شامل و تنها نظامی است که راهکار زندگی صحیح را متناسب با هر مکان و زمانی ارائه داده است.
2.اخوان المسلمین هیأتی اقتصادی است که به دنبال کسب درآمدهای صحیح و انفاق آن در مسیرهایی که خداوند در قرآن کریم تعیین کرده است.
3.اخوان المسلمین یک نظام سیاسی است که خواستار اصلاح سایر نظام‌ها در چهارچوب شرع است.
4.جمعیت اخوان المسلمین فریضه جهاد را با فرض تجمیع تمامی شروط آن واجب می‌داند.
5. احترام به هویّت عربی و اسلامی
6. احترام به تعلیم و تربیت از طریق آموزش مفاهیم اسلامی صحیح./۹۸۱/ب۹۲۰/ک