عربستان در بن بست قطر

به گزارش خبرگزاری رسا، تنش های یک ماهه میان چهار کشور عربستان، مصر، امارات و بحرین با قطر که منجر به قطع روابط دیپلماتیک با دوحه شده بود، با فاش شدن جزئیات پاسخ امیر قطر به شروط ۱۳ گانه سعودي وارد فاز جدیدی شده است. عربستان و ديگر جيره خواران آن در هفته هاي گذشته به هر حربه اي متوسل شدند تا كشور كوچك قطر را به پذيرش خواسته هاي خود و تمكين در مقابل سعودي وادار كنند اما اين تلاش ها راه به جايي نبرد و با مقاومت قطر در مقابل شروط عربي، در اصل شكست منطقه اي ديگري به رياض تحميل شد.

كشورهاي عربي براي رسيدن به خواسته هاي خود ضرب الاجل ده روزه اي را براي قطر تعيين كردند تا به شروط ۱۳ گانه محور سعودي پاسخ دهد اما پاسخ مكتوب قطر كه تقديم امير كويت شد، چيزي نبود كه باب ميل سعودي ها و متحدانش باشد. امير قطر شروط عربستان را با شروط جديد پاسخ داد تا بدين ترتيب سعودي ها را به عقب نشيني از خواسته هاي غير واقع بينانه خود وادار كند.

قطع روابط با ايران، بستن شبكه الجزيره، تعطيلي پايگاه تركيه در قطر از جمله مهمترين شروط عربستان بودند. قطر پيشتر شروط سعودي را مغاير با استقلال و حاكميت ملي اين كشور اعلام كرده بود و از همان ابتدا معلوم بود كه دوحه در مقابل اين خواسته ها تمكين نخواهد كرد و جزئياتي كه از نامه امير قطر منتشر شده است نشان مي دهد اين كشور به درخواست هاي عربستان و متحدان پاسخ منفي داده است.   

قطر در پيام خود با شرط کاهش روابط دیپلماتیک با ایران موافقت کرده است، به شرطی که دیگر اعضای شورای همکاری خلیج ‌فارس نیز روابط دیپلماتیک خود را با ایران کاهش دهند. همچنین قطر روابط اقتصادی خود را با ایران قطع می‌کند به شرطی که دیگر اعضای شورای همکاری خلیج ‌فارس مخصوصا امارات هم روابط اقتصادی خود را با ایران قطع کنند. قطري ها همچنین برای بسته شدن پایگاه نظامی ترکیه در قطر شرطی را گذاشته اند که امکان عملیاتی شدن آن منتفی به نظر می رسد. امیر قطر در این رابطه گفته که به شرطی حاضر است، پايگاه تركيه را برچيند که سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هم تمام پایگاه های نظامی خارجی را در خاک خود تعطيل كنند. با اين وجود، عربستان عملا راهي جز كوتاه آمدن در مقابل شروط قطر ندارد. زيرا در صورتي كه با اين شروط موافقت كند بايد در روابط خود با متحد آمريكايي اش تجديد نظر كند. اين مسئله باتوجه به دلدادگي رياض و واشنگتن به يكديگر و امضاي قراردادهاي چند صد ميليارد دلاري غيرممكن به نظر مي رسد. عربستان و اعراب كه پاسخ قطر را مطابق با خواسته هاي خود نديدند روز چهارشنبه در مصر گردهم آمدند تا اقدام موثري براي مقابله با اين كشور اتخاذ كنند.  

شکست سعودي مقابل قطر

هرچند قطری ها در پاسخ خود نرمش نشان داده اند اما در مواردی همراهی با عربستان را مشروط به شروطی کرده اند که در عمل امکان پذیر نخواهد بود و در برخی موارد نیز به صراحت به مخالفت پرداخته اند. عربستان و كشورهاي عربي كه نتوانسته اند از اين طريق برنامه هاي خود را محقق كنند، ناچار هستند ابزارهاي ديگري را در مقابل دوحه بكار بگيرند كه اخراج قطر از شوراي همكاري خليج فارس و تنگ كردن محاصره اقتصادي اقداماتي است كه مقامات سعودي و اماراتي روي آن متمركز هستند اما اين مسئله نيز به ضرر اعراب تمام خواهد شد. از آنجایی که روابط کشورهای منطقه سست و غیر واقعی است و با کوچکترین لرزه ای به هم ریخته و با ضعیف ترین پس لرزه متلاشی می شود، با خروج قطر از شوراي همكاري هم احتمال فروپاشي اين شورا حتمي خواهد بود. به نظر مي رسد عربستان سعودي در مقابل مقاومت قطر و حمايت برخي كشورهاي منطقه و غربي از دوحه، به بن بست خورده است و اين بار نيز همچون دفعات گذشته نتوانسته در اجماع منطقه اي عليه مخالفانش موفقيتي كسب كند.    

در تاريخ روابط كشورهاي عربي شايد هيچ كشوري به اندازه قطر در مقابل عربستان عرض اندام نكرده است و مقاومت اين كشور ذره اي در مقابل فشارهاي سعودي و متحدانش، سبب شده تا چهره رهبري سعودي در منطقه مخدوش شود و به همين دليل مقامات عربستان تلاش مي كنند تا با گرد آوردن كشورهاي اسلامي دور خود قطر را به تسليم وادار كنند. اما باتوجه به اينكه بسياري از كشورهاي تاثيرگذار در جهان اسلام حاضر نشدند عربستان را مقابل قطر همراهي كنند، رياض نمي تواند موفقيتي در اين زمينه به دست آورد و از اين رو بايد منتظر عقب نشيني سعودي ها در مقابل دوحه باشيم. چيزي كه در يك ماه گذشته شاهد آن بوديم و عربستان به تدريج از خواسته هاي خود كوتاه آمد و مجبور شد شروط خود را تا حدي تعديل كند.    

عربستان سعودي كه نقش برادر بزرگ را براي كشورهاي عربي بازي مي كند، مدعي است كه كشورهاي حاشيه خليج فارس بايد تحت قيمومت و سلطه وي باشند و چنان در اين نقش غرق شده است كه حتي براي كشورهاي ديگر دستور العمل صادر مي كند تا سياست خارجي خود را مطابق با اميال سعودي مشخص كنند ولي نبايد اين نكته را از نظر دور داشت كه دوران زورگويي و تحت الحمايگي به سر آمده است و كشورهاي ذره اي نيز از حاكميت مستقلي برخوردار هستند و كشورهايي مثل عربستان ديگر با سياست زور و تطميع نمي توانند ديگران را به پذيرش خواسته هاي خود وادار كنند.

عربستان سعودی با روی کار آمدن سیاستمداران جوان و بی تجربه و با صرف میلیاردها دلار در همه پرونده‌ های منطقه اي از یمن و سوریه گرفته تا عراق شکست خورده و حتی در مهار یک کشور کوچک حاشیه خلیج فارس همچون قطر که حاضر نیست به هر قیمتی زیر بار سلطه و قیمومیت این کشور برود، درمانده شده است.

كشورهاي عربي بر اين استدلال هستند كه با افزايش تحريم هاي اقتصادي، قطر مجبور خواهد شد از مواضع خود كوتاه بيايد اما آنچه در چند هفته اخير شاهد بوديم اين بود كه قطر متحدان جديدي را پيدا كرده است كه از هر لحاظ مي توانند كمبودهاي قطر را جبران كنند. از اين رو، تلاش هاي بي نتيجه عربستان تنها به تخريب وجهه رياض در منطقه و جهان منجر خواهد شد.

كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس كه يك روح در شش بدن بودند به خاطر قدرت طلبي و به دست گرفتن رهبري منطقه با يكديگر دچار اختلاف شده اند. اين كشورها كه با يكديگر متحد بودند الآن به نقطه اي رسيده اند كه عليه همديگر خيانت مي كنند و به دنبال يارگيري هاي منطقه اي هستند تا طرف مقابل را به زانو درآورند و نشان مي دهد كه اتحادها بين اعراب تا چه حد ضعيف و سست بنيان است.  

عربستان كه از نزديكي با دولت جديد آمريكا سرمست شده است، تلاش مي كند نقش ژاندارمي منطقه را بر عهده بگيرد و همه كشورهاي عربي را زير سلطه خود درآورد و به همين منظور پس از سفر دونالد ترامپ، رئيس جمهور آمريكا به عربستان و امضاي قراردادهاي چند صد ميليارد دلاري درصدد برآمد كشور قطر را كه در پرونده هاي منطقه سياست مستقل تري از رياض در پيش گرفته بود، تنبيه كند اما روند تحولات آن گونه كه عربستان انتظار داشت، پيش نرفت و علاوه بر اينكه كشورهاي عربي سعودي ها را در اين بحران تنها گذاشتند بلكه برخي قدرت هاي منطقه اي و فرامنطقه اي در بحران به وجود آمده جانب قطر را گرفتند و به نوعي تير عربستان به سنگ خورد. 

ارزيابي نهايي

اعراب الآن وارد یک جنگ سرد شده‌اند، امارات و عربستان به‌ دنبال متحدانی از میان اعراب هستند اما قطر به ‌دنبال روابطی قوی‌ تر با ترکیه و ایران و حتي كشورهاي غربي است تا بتواند رهبري سعودي در منطقه را به چالش بكشد. هرچند محور سعودي ممكن است براي اعمال فشار بيشتر به قطر، اين كشور را از شورای همکاری خليج فارس اخراج كند ولي در صورت وقوع این اتفاق، گسل‌های قومی و قبیله‌ای میان اعراب فعال خواهد شد. منطقه خاورميانه كه چند سالي است در جنگ و خونريزي فرو رفته است، تحمل بحران ديگري را ندارد و عربستان بايد از دامن زدن به بحران جديد پرهيز كند و به جاي سياست تقابل راه تعامل را پيش بگيرد. چرا که بی ثباتی منطقه بیش از بیش به ضرر همه کشورها است و بحران هاي جديد تنها به نفع رژیم صهیونیستی و کشورهای غربي است که به دنبال بازاری برای فروش تسلیحات خود به منطقه هستند./۹۹۴/ب۱۰۱/ف

محمدعلی عسگرپور