نتیجه مهندسی آموزشی امروز فراموشی خدا و یاد او در زندگی است
نماز جمعه این هفته هامبورگ به امامت آیت الله رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ اقامه شد. مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در خطبه های این هفته به ادامه مباحث حیات دینی پرداخت.
متن خطبه های نماز جمعه این هفته هامبورگ به این شرح است:
یکی از مهمترین اموری که بشریت خلأ آن را با تمام وجود حس می کند، نیاز واقعی او به گوهر دین و اخلاق بوده، که این احساس نیاز روز به روز در حال افزایش است. زیرا بسیاری از مشکلات در موضوعات مختلف اخلاقی، روحی و روانی، اقتصادی، فرهنگی، عقیدتی، فکری و اجتماعی به این جهت است که انسان جایگاه خود را فراموش نموده، و مسیر و مقصد اصلی خود را گم کرده است. بر همین اساس حقیقت آفرینش انسان مغفول مانده است. چراکه در خصوص این موضوع کمتر فکر و اندیشه می شود؛ همچنین انسان به ندرت خویشتنِ خویش را مورد مطالعه قرار می دهد.
عدم شناخت صحیح مفاهیم دینی و انحراف انسان از جایگاه حقیقی اش
وجود این خلأ مهم بیانگر این نکته است که انسان باید با پذیرش واقعیتهای زندگی خود که با آن مواجه است، سعادت و خوشبختی دنیا و آخرت را به درستی بشناسد. زیرا متأسفانه هنوز برخی از انسان ها در تفسیر از سعادت دچار کج روی شده، و نسبت به این مفاهیم ـ که بسیاری فکر می کنند خیلی واضح و روشن است ـ با تفسیر حقیقی آن آشنا نیستند. به عنوان نمونه اگر نسبت به مفهوم همین واژه ـ سعادت ـ افرادی مورد پرسش قرار گیرند، هر کدام جوابی خاص خود را ارائه می دهند. که البته این عدم اطلاع، منحصر در این واژه نیست، بلکه نبودن شناخت کافی نسبت به بسیاری از واژگان و مفاهیم دینی دیگر نیز صادق است. مانند: عدالت، آزادی، حقوق انسان و معنویت و... . لذا به نظر می رسد بسیاری از شناختهای ناقص بدین جهت است که به گوهر دین کمتر مراجعه و توجه شده است، و آن فکر ناب و عمیق دربارۀ «خود، جهان و خدا» از دین گرفته نشده است. به همین جهت اگر رابطۀ با دین و پیوند با آن برای ما انسان ها عمیق تر می شد، به همۀ ابعاد دین از ظاهر و باطن آن گرفته تا جلال و جمال دین و تا ابعاد فردی و اجتماعی آن بیشتر آشنا شده، و هر کدام از افراد انسان در جای خود قرار می گرفت و بهتر به وظیفه خود عمل می نمود.
دین داری اساسی ترین عامل سعادت و خوشبختی
انسان باید این اعتقاد و باور را در خویشتن تقویت نماید که آنچه در آموزه های دینی رعایت آن مورد تأکید قرار گرفته است، برای سعادت و خوشبختی اش نقش بسیار مهمی را ایفاء می کند. لذا گاهی بشر را سفارش به تفکر و تعقل در نظام هستی می کند،[1] و گاهی آثار و نتایج جنبه های عملی در دین را برایش برمی شمرد.
بدون شک اموری که ذیل عناوینی چون «واجب، حرام» رعایت آن برای انسان لازم و ضروری دانسته شده، به این جهت نیست که خدای تعالی به انجام آن محتاج و نیازمند باشد. چرا که ذات اقدس ربوبی بی نیاز مطلق است، و ابلاغ آن دستورها برای تأمین سعادت و خوشبختی انسان است. لذا رعایت آن باید و نبایدها برای این است که نیاز انسان برطرف شده، و ایشان را در جایگاه واقعی اش ـ که برای همان آفریده شده است ـ قرار دهد. به همین جهت با در نظر داشتن مصالح واقعی، دستورهایی به انسان داده می شود که گاهی رعایت آن واجب و ضروری است مانند: نماز خواندن، خمس دادن، زکات دادن، و... و گاهی انجام دادن آن مستحب است مانند: دعا کردن، انفاق کردن، برای اینکه با این نوع کارها مشکلی از دیگران حل شود. این مطلب دربارۀ حرام های الهی نیز صادق است، زیرا خدای متعال با در نظر گرفتن اموری که برای انسان مفسده و ضرر دارد آن ها را برایش حرام و ممنوع اعلام می کند؛ خواه این ممنوعیت ها در خصوص خوردنی ها و آشامیدنی ها باشد، و یا در مورد پوشیدنی ها و گفتنی ها، و سایر مواردی که ممنوع شمرده شده است. زیرا دلیل این نبایدها برای آنست که انسان به شکل صحیح تربیت شود و در مسیر سعادت و خوشبختی قرار گیرد. همچنین خدای تعالی در مورد روابط اجتماعی و تقویت عواطف بشری احکامی را صادر فرموده که جهت آن دستورها این است که همکاری و همدلی در میان بشریت، برای یک هم زیستی بر اساس مبانی الهی و انسانی تقویت شود؛ و انسانها در ابعاد مختلفِ رشدِ علمی، عاطفی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و دینی با مشکلی مواجه نشوند. زیرا دلیل اینکه امروزه مشاهده می شود برخی در مواجهه با ناملایمات به سرشکستی و سرافکندگی و یاس و ناامیدی می رسند، و گاهی با مشکلات کوچک از صحنۀ زندگی کنار رفته و به انزوا کشیده می شوند، و حتّی گاهی دست به کارهای غیر انسانی و غیر عاقلانه ای مانند: خودکشی و... می زنند، برای آن است که با گوهر وجودی خود به واسطۀ دین آشنا نشده اند. حتّی ممکن است افرادی به ظاهر مسلمان، که از مسلمانی فقط اسمی برایشان باقی مانده است، با قوانین و قواعد و ضوابط دین خود هیچ آشنایی نداشته، و هیچگاه هم درصدد آن بر نیامده اند که خود را با دین و آموزه های آن تربیت نمایند، تا زمینۀ سعادت دنیا و آخرت را برای خود فراهم آورند.
نقش دین در حل آسیب های اجتماعی
با توجه به این که متأسفانه امروزه انسانها با اختلالهای روانی، فکری و هیجانی در حوزۀ روابط انسانی مواجه هستند، این مسأله در اثر فراموشی وظائف خود نسبت به یکدیگر رخ داده است. زیرا زندگی و حیات انسانی را به درستی درک نکرده اند. به همین جهت بر همگان لازم است که بار دیگر به دین و اخلاق بازگشت نموده، و آن را به گونۀ صحیحی تجربه نموده، و در مقام عمل بکار بگیرند؛ تا جملگی از تمامی آسیبها و آفتها رها شده، و با ایمان مذهبی و دینی، خود را از قید و بندهای نابود کننده نجات داده و بار دیگر با تفکر دربارۀ خود و فلسفۀ خلقت و آفرینش به آغوش حق بازگردیم. همچنین با توبه و بازگشت واقعی رابطۀ خود را با خداوند تقویت کنیم، که آرامش را فقط با او می توان جستجو کرد و در زندگی و حیات انسانی تجربه نمود. چرا که خدای تعالی وعده داده هر کس درصدد چنین بازگشتی باشد، از توفیق الهی بهره مند خواهد شد. به همین جهت در قرآن کریم می فرماید: «إِلاَّ الَّذينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحيم؛ گر آنها كه توبه و بازگشت كردند، و (اعمال بد خود را، با اعمال نيك،) اصلاح نمودند، (و آنچه را كتمان كرده بودند؛ آشكار ساختند؛) من توبه آنها را مىپذيرم؛ كه من توّاب و رحيمم».[2] این نوع بازگشت به حقیقتِ وجودیِ خود برای رسیدن به آرامش و امنیت واقعی ضروریست.! لذا نکته ای که ذکر آن در این مقام لازم و بلکه ضروری است این است که برخی به اشتباه نسخه هایی را برای آرام نمودن روح و جسم انسان تجویز می کنند که متأسفانه بسیاری را به انحراف می کشاند. چرا که بهترین دلیل و نشانه بر این انحراف، این است که مدعیان این نسخه ها خودشان آرامش واقعی ندارند. زیرا بسیار واضح و روشن است که نسخۀ شفابخش و آرام بخش برای انسان، فقط باید از جانب خدای متعال باشد که خالق و آفرینندۀ انسان است. چون انسان فقط از طریق ارتباط با خالق خویش احساس نشاط معنوی پیدا خواهد کرد.
فراموشی یاد خدا با آموزش و پرورش کنونی
متأسفانه امروزه مهندسیِ آموزشی به گونه ای طراحی شده که نتیجۀ آن فراموشی خدا و یاد آن، در زندگی عملی انسان ها خواهد بود. که به نظر می رسد علت بسیاری از مشکلات و ناهنجاری های اخلاقی و اجتماعی همین فاصله گرفتن انسان از خود حقیقی اش و قطع ارتباط با خالق خویش است. پس باید دین و آموزه های آن را حداقل برای آثار مهم آن از جمله «آرامش و امنیت» جدّی دانست، و پیروان آموزه های وحیانی اسلام برای برون رفت از این ناهنجاری ها، باید تلاش جدی نموده که رفتار خود را دینی نمایند.
سخن پایانی
در خصوص تأثیر دین در نگرش ها و بینش ها و اصلاح فرد و جامعه و مسائل تربیتی و بهداشتی و بهبود روابط اجتماعی و محیط زیست، مباحث فراوانی مطرح است که باید در جای خود و به تفصیل به آن پرداخته شود.
-------------------------------------
پی نوشته
[1]. «إِنَّ في خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولِي الْأَلْبابِ . الَّذينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ في خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ؛ مسلماً در آفرينش آسمانها و زمين، و آمد و رفت شب و روز، نشانه هاى (روشنى) براى خردمندان است * همانها كه خدا را در حال ايستاده و نشسته، و آن گاه كه بر پهلو خوابيده اند، ياد مى كنند؛ و در اسرار آفرينش آسمانها و زمين مى انديشند؛ (و میگويند:) بار الها! اينها را بيهوده نيافريده اى! منزهى تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار». (آل عمران/190ـ191)
[2]. البقرة/160. آیات مشابه: «إِلاَّ الَّذينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيم؛ گر كسانى كه بعد از آن توبه كنند و جبران نمايند (كه خداوند آنها را مىبخشد) زيرا خداوند آمرزنده و مهربان است»(النور/5)؛ «ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذينَ عَمِلُوا السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحيم؛ امّا پروردگارت نسبت به آنها كه از روى جهالت، بدى كردهاند، سپس توبه كرده و در مقام جبران برآمدهاند، پروردگارت بعد از آن آمرزنده و مهربان است» (النحل/119). /۹۹۴/ب۱۰۱/ف
منبع: حوزه