مروری بر مهمترین آثار «ابوعلی سینا»
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا، مشهور به ابوعلی سینا و ابن سینا و پور سینا (زاده ۳۵۹ هجری شمسی در بخارا -درگذشت ۲ تیر ۴۱۶ در همدان، ۹۸۰-۱۰۳۷ میلادی) پزشک و شاعر ایرانی حوزه تمدن ایرانی و مشهورترین و تأثیرگذارترینِ فیلسوفان و دانشمندان ایران است که به ویژه به دلیل آثارش در زمینه فلسفه ارسطویی و پزشکی اهمیت دارد.
وی نویسنده کتاب شفا یک دانشنامه علمی و فلسفی جامع است و القانون فی الطب یکی از معروف‌ترین آثار تاریخ پزشکی است. وی ۴۵۰ کتاب در زمینه‌های گوناگون نوشته‌است که شمار زیادی از آنها در مورد پزشکی، حکمت و فلسفه است.
او تنها حکیمی است که تمام آثارش باقی مانده و بسیاری از آنها به چاپ رسیده و برخی از آنها به زبانهای مختلف ترجمه شده‌است.
جرج سارتن در کتاب تاریخ علم وی را یکی از بزرگترین اندیشمندان و دانشمندان پزشکی می‌داند. همچنین وی او را مشهورترین دانشمند ایران می‌داند که یکی از معروف‌ترین‌ها در همهٔ زمان‌ها و مکان‌ها و نژادها است.
آثار عرفانی «ابوعلی سینا»
الاشارات و التنبیهات: درباره اصول عقاید عرفا و تعریف زاهد و عارف است.
رساله‌های زیر نیز تحقیقاتی در مسائل مربوط به تصوف دارد که عبارتند از: حثّ‌الذکر، ماهیة‌الحزن، حی‌بن‌یقظان، الخلوط، الدعا، الزهد، الصلاة و ماهیتها، رسالة‌الطیر، رسالة فی‌العشق، العلم‌اللدنّی، رساله‌ی سلامان و ابسال، رساله‌ی فی کلمات‌الصوفیه، فی مخاطبات الارواح بعد مفارقة‌الاشباح، بیان‌المعجزات و الکرامات، مواقع‌البهام.
آثار «ابوعلی سینا» در منطق و حکمت
الاشارات و التنبیهات: شامل مطالبی در حکمت و نیز در منطق و علم طبیعی و الهی است. در یکی از مهمترین بخش‌های این کتاب، شرح «خواجه نصیرالدین طوسی»، به‌نام «حل مشکلات‌الاشارات» نیز آمده است.
الانصاف: این کتاب از بزرگترین کتاب‌های شیخ بوده و در آن پس از تحقیق در اقوال مشرقی‌ها یعنی شارحان کتاب‌های ارسطو در بغداد و ممالک شرقی اسلامی و مغربی‌ها یعنی شارحان کتب ارسطو در اسکندریه و سایر مراکز زبان یونانی در شرح حکمت ارسطو، به انصاف از آنها صحبت کرده است.
از این کتاب، بخش‌هایی مانند: شرح «مقالة‌اللام» از «کتاب‌الحروف» ارسطو و شرح «اثولوجیا» که آن نیز به ارسطو نسبت داده شده، باقی مانده است.
رسالة‌الحدود: شامل هفتاد اصطلاح در اقسام فلسفه است.
الحکمة‌العروضیة: «ابوعلی سینا» این کتاب را در بیست و یک سالگی به اسم «ابوالحسن احمد ابن‌عبدالله‌العروض»، همسایه خود در «بخارا» نوشته است.
الحکمة‌المشرقیه یا الفلسفة‌المشرقیة: که منطق آن باقی مانده و به انضمام مجموعه اشعار عربی شیخ در قاهره چاپ شده است.
التعلیقات یا ابحاث فی‌الحکمة: شامل منطق و طبیعیات و الهیات است.
کتاب «الشفا»: کتاب «الشفا»، مهمترین کتاب «ابن سینا» در حکمت است که چهار قسمت را شامل می‌شود: منطق، طبیعیات، ریاضیات و الهیات. هر یک از این بخش‌ها خود به فنون و مقالات و فصل‌هایی دیگر تقسیم می‌شود. ترجمه‌ی بخش هایی از این کتاب به عبری، آلمانی، لاتین، فرانسوی و فارسی در دست است.
عیون‌الحکمة: این کتاب در منطق طبیعی و الهی نوشته شده که «امام فخر رازی» حکیم مشهور قرن ششم و آغاز قرن هفتم آن را شرح کرده‌است.
المباحثات: این کتاب مجموعه‌ای از جواب‌های شیخ به سؤالات شاگردان همچون: «بهمنیار‌بن مرزبان» و «ابومنصور‌بن زیله» است و به همین سبب در این کتاب از مطالب مختلف فلسفی سخن به میان آمده است.
النجاة: خلاصه‌ای از شفا که به قلم خود او نوشته شده و بدین‌سبب حاوی نکات جامعی درباره منطق و فلسفه است. بخش ریاضی این کتاب را «ابوعبید‌عبدالواحد‌بن محمد جوزجانی» شاگرد شیخ از قسمت ریاضی کتاب الشفا خلاصه کرده است.
التعلیقات علی حواشی کتاب‌النفس لارسطاطالیس؛ «احوال‌النفس» یا کتاب «حال‌المعاد» یا رساله «فی‌علم‌النفس اختلاف‌الناس فی امر‌النفس»، مقالة فی‌النفس»، «فی‌معرفة‌النفس‌الناطقه»، «المبدأ الاول»، «حقایق‌علم التوحید»، «سرّالقدر»، «المبدأ و المعاد»، «رسالة‌الاضحویة فی امر‌المعاد»، «اثبات‌النبوة»، «الاخلاق و الانفعالات‌النفسانیة»، «السیاسة» نیز از دیگر آثار شیخ در این زمینه هستند.
درباره علوم شرعیه
«ابوعلی سینا» تفسیرهایی بر بعضی از سوره‌های قرآن دارد که در واقع در تطبیق اصول عقاید فلسفی بر مبنای دین اسلام نوشته شده است:
تفسیر «ثمّ استوی الی‌السماء و هی‌دخان»، تفسیر «سورة‌الاخلاص»، تفسیر «سورة‌الاعلی»، تفسیر «سورة‌الفلق» معروف به «المعوذة‌الاولی»، تفسیر «سورة‌الناس» معروف به «المعوّذة‌الثانیة».
کتاب‌های فارسی «ابن‌سینا»
دکتر «ذبیح‌الله صفا» کتاب‌های فارسی «ابن‌سینا» را در مجموعه‌ی «تاریخ ادبیات ایران» این گونه معرفی کرده است:
از «ابوعلی سینا» فیلسوف بزرگ، چند کتاب به زبان پارسی باقی مانده‌است که بهتر دانسته‌ایم همه را ذیل یک عنوان مذکور داریم. انتساب بعضی از این کتاب‌ها به «ابن‌سینا» محقق و نسبت برخی دیگر مورد تأمل است چنانکه می‌توان آنها را ترجمه‌هایی از آثار شیخ دانست که غالباً از اختصاصات نثر قرن ششم یا بعد از آنند. از میان کتاب‌های شیخ، نسبت «دانشنامه علایی» و کتاب «نبض» بدو مسلم است.
«دانشنامه علایی»: این کتاب را شیخ به خواهش «علاء‌الدوله کاکویه» نوشته و آن را به قصد تحقیق در منطق و طبیعیات و هیئت و موسیقی و مابعد‌الطبیعه تصنیف کرد؛ اما جز به تحریر قسمت منطق و الهیات و طبیعیات، توفیق نیافت و بقیه را شاگرد او «ابوعبید جوزجانی» به‌عهده گرفت.
«رساله نبض»: این رساله شامل بحث در کیفیت آفرینش عناصر، مزاج‌ها و طبایع است و نیز بحثی در نقش خون در بدن و نیز نبض و انواع آن دارد. این کتاب از جمله نخستین کتاب‌هایی است که در فن طب نگاشته شده و حاوی اصطلاحات علمی متعدد به پارسی است.
رساله‌ی معراجیه یا «معراجنامه»:این رساله را «ابن‌سینا» به خواهش یکی از دوستان خود نگاشته و درباره‌ی پدیده معراج است و اینکه معراج، قاعدتا روحانی است نه جسمانی.
«کنوزا‌لمعزّمین»: شرحی در باب طلسم و جادوگری است.
«ظفرنامه»: ترجمه‌ای از یک کتاب به زبان پهلوی منسوب به بزرگمهر حکیم است، «ابوعلی سینا» آن را برای «امیر نوح‌بن سامانی» ترجمه کرده است.
«حکمةالموت»: ترجمه‌ای از «حکمةالموت» شیخ به عربی است.
«رساله‌ی نفس»: ترجمه‌ای است از «رساله‌ی نفس» شیخ به عربی. اصل آن در شانزده فصل و ترجمه فارسی آن نیز به همان شکل صورت گرفته است.
«المبدأ والمعاد»: اصل عربی این کتاب نیز در دست است. بعید نیست که این نسخه‌ی فارسی ترجمه آن باشد.
«اثبات‌النبوة»: یا رساله نبوت که اصل آن به زبان عربی بوده و از ترجمه فارسی آن نیز نسخه‌هایی در دست است.
«علل تسلسل موجودات»: نسخه‌هایی از آن به نام شیخ در دست است.
«رساله‌ی جودیه»: این رساله در طب بوده و به نام سلطان «محمود غزنوی» است که باید در انتساب آن به «ابوعلی سینا» تردید داشت.
«معیارالعقول»: درباره علم جرثقیل نگاشته شده است.
«رساله عشق»: این رساله ترجمه‌ای از «رسالة‌العشق» او است.
«حل مشکلات معینه»: که گویا منسوب به شیخ است.
«علم پیشین و برین»، «رساله در منطق»، «رساله‌ی اکسیر»، «رساله در اقسام نفوس»، «فی‌تشریح‌الاعضاء»، «رساله در معرفت سموم» ازد یگر اثار وی در این زمینه است.
آثار «ابوعلی سینا» در علم ریاضی
مهمترین آثار «ابوعلی سینا» را در علوم ریاضی باید در همان کتاب «الشفا (جزء سوم شامل: الارثماطیقی ـ علم‌الموسیقی ـ علم‌الهیئة) دید. با این‌حال، «ابوعلی»، رسالات جداگانه‌ای هم در اصول و فروع علم ریاضی دارد، مانند: «الزاویة» یا «تحقیق مبادی‌الهندسة»، «رؤیة‌الکواکب‌باللیل لا‌بالنهار»، «رسالة فی‌الموسیقی»، «الفلک والمنازل» یا «المختصر فی‌علم‌الهیئة»، «فی‌سبب‌قیام‌الارض‌فی‌وسط‌السماء»، «ابطال احکام‌النجوم»، «فی‌ابعاد‌الظاهرة‌للاجرام‌السماویة»./۹۹۸/ن ۶۰۳/ش
