گزارشی از جغرافیای اسلام‌پژوهی در اروپا از نگاه تاریخ‌شناسان
به گزارش خبرگزاری رسا، در حوزه مطالعات اسلامی به سان سایر حوزه‌های مطالعاتی که مورد توجه و علاقه محققان غربی واقع شده است، پژوهشگران در کشورهای مختلف اروپایی به دستاوردهای مهم و متفاوتی رسیده‌اند که جغرافیای مطالعاتی آن‌ها را در حوزه‌های مختلف پژوهش و تحقیق از یکدیگر متمایز و نوع مطالعات آن‌ها را منحصر به فرد ساخته است.
ممکن است در یک نگاه کلان، مستشرق آلمانی با مستشرق فرانسوی یا انگلیسی با یک چشم دیده و شناخته شود، این در حالی است که مطالعات آثار آن‌ها نشان می‌دهد که بر اساس بوم این افراد و نوع نگرش، سنخ مطالعات آن‌ها در یک جغرافیای منحصر به فرد و طبقه بندی شده قرار می‌گیرد.
دسته‌بندی‌های صورت گرفته بر اساس آثار استخراج شده از آن‌ها بوده و لزوما نشان دهنده یک خط کشی کلی نیست.
آلمان
یک جستجوی ساده از مطالعات اسلامی در کشور آلمان، به خوبی نشان خواهد داد که چگونه دانشگاه‌های این کشور به عنوان قلب زنده فرهنگی و علمی، اهتمام به موضوعات اسلامی و تحقیق پیرامون این موضوعات دارند. برلین، ارفورت، فرانکفورت و ... از جمله شهرهایی هستند که در دانشگاه‌های آن‌ها، مطالعات اسلامی ارائه می‌شود. به صورت کلی آلمانی‌ها علاقه‌مند هستند تا با نگاه تاریخ‌شناسانه به تحقیق و بررسی موضوعات مختلف بپردازند و هر موضوع مطالعاتی را به صورت تاریخ‌انگارانه می‌نگرند. از میان آثار آنان می‌توان به تصحیح نسخ خطی مختلفی خصوصا آثار شیعیان زیدی و دوازده امامی و مکاتب مختلف پیش و پس از آن اشاره کرد.
فرانسه
در نيمه اول قرن بيستم میلادی با امتداد و گسترش نفوذ و حضور استعماری فرانسه در كشورهای اسلامی به‌ويژه درخاورميانه، مطالعات اسلام‌شناسی در فرانسه گسترش قابل توجهی پيدا كرد.
فرانسه از ده‌ها سال پيش مراكز مطالعاتی متعددی در كشورهای مختلف اسلامي تأسيس كرده كه قديمی‌ترين آن، مركز مطالعات فرانسوی در قاهره است. نمونه‌های ديگر اين مراكز در سوريه، لبنان، يمن، ايران و آسيای مركزی است و اين مؤسسات در انتشار متون، كتاب‌ها و مقالاتی درباره اسلام، ايران، تشيع و جغرافيای اسلامی فعال هستند.
در فرانسه مراكز دانشگاهی و نيز مؤسسات متعددی درباره مطالعات عربي به فعاليت مي‌پردازند. مهم‌ترين مركز مطالعات اسلامی، انستيتوی دنيای عرب است كه كتابخانه‌ای ۳۰۰ هزار جلدي دارد و سالانه ده‌ها كنفرانس و نشست برگزار می‌كند و به عنوان مركز آشنايی با جهان عرب در اروپا شناخته می‌شود. در دانشگاه سوربن و در مركز ملی تحقيقات علمی فرانسه، دپارتمان‌های مختلفی درباره زبان و ادبيات و فرهنگ اسلامی و عربي به فعاليت مشغول و در سوربن جديد (بخش دنيای عرب) دانشجويان زيادی مشغول به تحصیل هستند.
انگلیس
کشور انگلیس یکی از قدیمی‌ترین کشورهایی است که به مطالعات اسلامی اقبال نشان داده و در حوزه تحقیقات اسلامی به عنوان یکی از قطب‌های علمی دنیا شناخته می‌شود و به صورت تخصصی به پژوهش در این زمینه می‌پردازد. این کشور نیز با اعطای بورسیه‌های مختلف علمی، سعی در جذب نخبگان علمی دنیا که پژوهشگران اسلامی هستند، دارد، اما تلاش کرده که در پژوهش‌های علمی، خود را محصور در موضوعی خاص قرار ندهد تا مجبور نباشد تنها به یک سنخ از مطالعات اسلامی بپردازد، اما با این وجود برخی از آثار آن‌ها در حوزه مطالعات تاریخی، قرآنی، نسخ خطی و ... علاقه آنان را به این حوزه‌ها نمایان می‌سازد. اساتید و پژوهشگران برخی از دانشگاه‌ها و مؤسسات معتبر علمی در انگلیس مانند «SOAS» لندن، چِستر، کمبریج و سایر مراکز تا کنون آثار بسیار زیادی را در حوزه مطالعات اسلامی در دنیا به چاپ رسانده‌اند.
بررسی این آثار نشان‌دهنده صبغه غالب هرمنوتیستی از ادبیات و آثار اسلامی و فهم متون در حوزه‌های مختلف علمی از سوی این قطب علمی مطالعات اسلامی است.
محققان اسلامی در این مراکز بر شناخت و معرفی زبان عربی به عنوان زبان قرآنی و بررسی آثار اسلامی و شناخت اسلام تمرکز دارند و تلاش می‌کنند با ارائه مقالات علمی دقیق برداشت خویش از حوزه مطالعات اسلامی را در دنیا بشناسانند. پرداختن به کشورهای اسلامی مانند ایران، اندونزی، مالزی، کشورهای عربی و بررسی نوع نهادینه‌سازی شده اسلام در این کشورها و تعامل مسلمانان با دین از جمله موضوعات مورد اهتمام پژوهشگران این کشور است.
روسیه
کشور روسیه یکی از کشورهای توسعه‌یافته اروپایی و از جمله کشورهایی است که در زمینه علمی و به طور خاص در زمینه مطالعات اسلامی پا به عرصه وجود نهاده است هرچند که سابقه پژوهش در این موضوعات به پای کشورهای یادشده نمی‌رسد، اما با اعطای بورسیه‌های علمی در شهرهای خود مانند دانشگاه مسکو، سن پترزبورگ و قازان و اختصاص منابع مالی به منظور اجرای پروژه‌های علمی همت خویش را معطوف به موضوعات اسلامی با گرایش‌های فلسفی داشته و آثار خویش را منتشر ساخته است.
ترکیه
یکی از کشورهای مهم که به صورت کاملا وسیع به مطالعات اسلامی در شاخه‌های مختلف آن همت ویژه نهاده و سال‌های سال است که در این زمینه به پژوهش و تحقیق می‌پردازد، ترکیه است. کشوری که غالب فعالیت‌های اسلام‌شناسانه‌اش در حوزه مطالعات عثمانی، تصوف اسلامی و نسخه‌های خطی برجای مانده از میراث عثمانی است. پرداختن به مطالعات تاریخی در مورد عثمانی و همچنین مطالعات اسلامی اندلس و روابط دو جانبه و مطالعه بر روی آثار اسلامی ـ قرآنی که حیطه سیاسی آنان را مشخص می‌سازد، نشان‌دهنده جغرافیای خاص این کشور در حوزه مطالعات اسلامی است.
مابقی کشورهای اروپایی به صورت خاص به عنوان قطب علمی مطالعات اسلامی شناخته نمی‌شوند و معمولا پژوهشگرانی که در این عرصه تحقیقاتی دارند در قطب‌های مهم علمی نظیر فرانسه، آلمان، انگلیس و سایر کشورها مشغول به فعالیت هستند و در حال حاضر تلاش دارند تا با تشکیل تیم‌های مختلف علمی که دارای حوزه‌های تخصصی هستند مرزبندی‌های بیان شده را درنوردند و بدون توجه به این مرزبندی‌ها تلاش کنند بهترین اثر را به دنیا معرفی کنند که حاصل فعالیت‌های علمی آنان را در سال‌های اخیر می‌توان به صورت زیر نشان داد:
۱. تألیف کتاب‌های خاص درباره قرآن به‌ویژه تاریخ قرآن
۲. تألیف مقالات ویژه درباره موضوعات گوناگون قرآنی
۳. جمع نسخ خطی عربی
۴. تصحیح متون اسلامی و قرآنی و ترجمه آن‌ها به زبان‌های لاتین و اقدام به انتشار و چاپ نسخه‌های مصحَح
۵. تألیف مجلات تخصصی درباره خاورشناسی و اسلام‌شناسی
۶. تألیف دایره المعارف بزرگ درباره اسلام و نگارش مدخلهای خاص درباره قرآن/۸۴۷/ب۱۰۱/ر
تحقیق و تدوین: محمد باعزم