جدیدترین شماره فرهنگ زیارت منتشر شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سی و یکمین شماره فصلنامه اجتماعی، سیاسی و تاریخی فرهنگ زیارت با موضوع اربعین به صاحب امتیازی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت و مدیر مسؤولی سیدعلی قاضی عسکر به تازگی روانه بازار نشر شده است.
در این شماره مجموعه مقالات واکاوی آموزه‌های کلامی در زیارتنامه اربعین امام حسین علیه‌السلام، فلسفه قیام امام حسین علیه‌السلام در زیارت اربعین، تأثیر پیاده‌روی اربعین بر خودسازی زائران و بازپژوهی در حکم فقهی پیاده‌روی برای زیارت ائمه علیهم‌السلام به چشم می‌خورد.
اربعین و اختصاص آن به امام حسین علیه‌السلام، راهپیمایی اربعین، همگرایی جهانی با نهضت حسینی، تأملی در مسیر کاروان اسرای اهل بیت علیهم‌السلام، نقش زیارت در تربیت اجتماعی و آسیب‌شناسی میدانی مراسم پیاده‌روی اربعین حسینی از دیگر مقالات این فصلنامه است.
چکیده این مقالات را در زیر می‌خوانیم:
واکاوی آموزه‌های کلامی در زیارتنامه اربعین امام حسین علیه‌السلام
جواد جعفری
زیارت اربعین حضرت اباعبدالله علیه‌السلام، که در کلام امام حسن عسکری علیه‌السلام از نشانه‌های شیعه خوانده شده، در کتابی معتبر و با سندی معتبر از امام صادق علیه‌السلام به ما رسیده است. بررسی بخش‌هایی از این زیارتنامه با نگاهی کلامی روشن می‌کند که موضوعات عقیدتی مطرح شده در آن را می‌توان در سه محور بیان کرد: محور نخست نشانه‌های امام شامل از خاندان امامت بودن، پاکزاد بودن، صاحب میراث پیامبران بودن و داشتن عصمت و برتری و علم و ایمان و شجاعت؛ محور دوم نقش امام شامل هدایت کردن مردم و حفظ دین الهی؛ محور سوم وظیفه مردم در برابر امام شامل تولی و تبری، اعتقاد به حتمی بودن وعده الهی برای یاری امام، همچنین اعتقاد به غیبت و رجعت امامان علیهم‌السلام.
فلسفه قیام امام حسین علیه‌السلام در زیارت اربعین
غلامرضا رضایی
صاحب نظران، درباره فلسفه قیام سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام، به خصوص در دوران معاصر، بسیار سخن گفته و اهداف متعدد برای آن برشمرده‌اند. لیکن بعضی از این اهداف، استنباط شخصی خود صاحب‌نظران، بعضی برداشت آنان از فرمایش ائمه معصومیه علیهم‌السلام و بعضی هم صریح فرمایش آن بزرگواران است. زیارت اربعین از جمله مواردی است که در بخشی از آن، در عبارتی کوتاه اما پرمحتوا، به صراحت به اصلی و اساسی‌ترین فلسفه و هدف قیام امام حسین علیه‌السلام تصریح شده است. امام صادق علیه‌السلام در این زیارتنامه خاص، هدف اصلی قیام مقدس سیدالشهدا علیه‌السلام را نجات بشریت از بند جهالت و رهایی آنان از سرگشتگی گمراهی بیان فرموده است: این نوشتار با بررسی و تحلیل این قطعه از زیارت اربعین، به این نتیجه می‌رسد که هدف از قیام و شهادت آن حضرت، به ثمر رساندن اهداف مطلوب قیام آن حضرت، ورود عموم انسان‌ها به حوزه تعقل و در نهایت، عاقل شدن همه آنان است؛ بذل جان بهترین انسان‌های روزگار، یعنی امام حسین علیه‌السلام تنها راه درمان بیماری نادانی و گمراهی مردم آن عصر بوده است و این بذل خون، در تحقق بخشیدن هدف مقدس یاد شده، بسیار مؤثر افتاده است و البته مهم‌ترین علت این موفقیت، عشق و محبت خالصانه به وجود مقدس آن حضرت است.
تأثیر پیاده‌روی اربعین بر خودسازی زائران
مجتبی حیدری
پیاده‌روی اربعین حسینی یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات بشری است که در آن میلیون‌ها زائر اباعبدالله الحسین علیه‌السلام به قصد زیارت آن حضرت پیاده از مسیرهای طولانی به حرکت در می‌آیند و روزها و حتی هفته‌ها راه می پیمایند. یکی از جنبه‌های این مراسم که در خور بررسی است، تأثیرگذاری آن بر خودسازی زائران است. پیاده‌روی اربعین از طریق فراهم کردن فراغ بال برای فکر و تأمل درباره خویشتن، قطع دلبستگی به دنیا، فراهم کردن فرصت یاد خدا، زمینه‌سازی برای تمرین صبر در برابر سختی‌ها، تمرین ساده‌زیستی و دوری از تجملات، تمرین زندگی بدون گناه، و موارد دیگر، فرد را برای خودسازی و تزکیه نفس در طول زندگی آماده می‌کند.
بازپژوهی در حکم فقهی پیاده‌روی برای زیارت ائمه علیهم‌السلام
مهدی ساجدی
تحقیق حاضر به بررسی ادله‌ای می‌پردازد که از آنها به گونه‌ای حکم استحباب پیاده‌روی برای زیارت امامان معصوم علیهم‌السلام، اولیای الهی و اماکن مقدس استنباط شده است. نتایج به دست آمده از تحقیق که به صورت اسنادی و کتابخانه‌ای صورت گرفته، حاکی از این است که در برخی روایات مبین فضیلت زیارت امیرمؤمنان و اباعبدالله علیهم‌السلام؛ تعابیری مانند اعطای ثواب بر هر گام وارد شده که برخی درصدد برآمده‌اند استحباب پیاده‌روی برای زیارت این دو امام همام را از این تعابیر استفاده کنند و با کمک یگر ادله، آن را به زیارت سایر معصومین، امامزادگان، اولیای الهی، مؤمنان و حتی قبور آنان تسری دهند. اما چنین به نظر می‌رسد این روایات و سایر روایات مبین فضل زیارت معصومین علیهم‌السلام درصدد ترغیب دوستان اهل بیت به اصل زیارت‌اند و کیفیت زیارت، در آنها مورد نظر نیست و از اطلاق و عموم آنها نمی‌توان چنین استحبابی را نتیجه‌گیری کرد.
اربعین و اختصاص آن به امام حسین علیه‌السلام
حسن ترکاشوند
حضور اهل بیت امام حسین علیه السلام در چهلمین روز شهادت آن حضرت، در کربلا محل اختلاف است؛ اما در عین حال زیارت آن حضرت در اربعین مورد سفارش و تأکید بوده و شیعیان، در طول تاریخ، به آن اهتمام فراوان داشته‌اند. البته در مورد این‌که برگزاری مراسم اربعین تنها مختص سیدالشهدا است یا این‌که می‌توان برای سایر اهل بیت یا افراد دیگر نیز چنین مراسمی را برگزار کرد نیز اختلاف نظر وجود دارد که به نظر می‌رسد برگزاری آن به عنوان مستحب شرعی، تنها به امام حسین علیه‌السلام اختصاص دارد و برای دیگران نیز امری جایز و مباح است. وجوهی را برای اختصاص این مراسم به امام حسین علیه‌السلام می‌توان برشمرد؛ از قبیل وجود قول، فعل و تقریر امام معصوم در مورد این زیارت، تکریم ویژه از امام حسین علیه‌السلام و پاسداشت فداکاری‌ها و اقدامات بی‌نظیر او در حفظ اسلام راستین و معنویت در جامعه، زنده نگه داشتن روحیه ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی در افراد و حفظ برجستگی نهضت عاشورا و عادی نشدن آن در کنار سایر عزادری‌ها.
راهپیمایی اربعین، همگرایی جهانی با نهضت حسینی
حافظ نجفی
امام حسین علیه‌السلام با هدف اصلاح امور امت اسلامی، زنده کردن حق، مبارزه با ظلم و فساد، مقابله با تحریف‌های دین و ... نهضت کربلا را به راه انداخت و از همگان برای یاری دین کمک خواست. راهپیمایی اربعین که در سالیان اخیر به عنوان اجتماعی بزرگ با صبغه دینی، در سطح جهان مطرح شده است، نشان می‌دهد که مردم با هدف یاری دین اسلام و پایبندی به اهداف نهضت حسینی، برای مقابله با دشمنان دین، پای در این راه می‌گذارند و هویت حق‌طلبانه و صلح‌جویانه مکتب اهل بیت علیهم‌السلام را نمایان می‌کنند. در این مقاله برخی جلوه‌های همگرایی زائران اربعین با مکتب حسین بن علی علیهماالسلام بررسی شده است.
تأملی در مسیر کاروان اسرای اهل بیت علیهم‌السلام
احمد خامه‌یار
مسیر جغرافیایی کاروان اسرای اهل بیت علیهم‌السلام از کوفه تا شام، از موضوعات تاریخی مرتبط با اربعین حسینی است که درباره آن، میان پژوهشگران اختلاف نظر وجود دارد و هر یک از آنان، یکی از سه مسیر مستقیم (از طریق بادیه شام)، میانی (به موازات رود فرات) و سلطانی را به عنوان مسیر کاروان اسرا برگزیده‌اند. در این نوشتار با اشاره به وجود زیارتگاه‌های متعددی منسوب به سر امام حسین علیه‌السلام و دیگر شخصیت‌های اهل بیت علیهم‌السلام، که در سده ششم هجری در شهرهای واقع در طول مسیر سلطانی وجود داشته، نتیجه گرفته شده که این مسیر، در سده‌های اولیه هجری به عنوان مسیر کاروان اسرای اهل بیت علیهم‌السلام شهرت داشته است.
نقش زیارت در تربیت اجتماعی
داود حسینی
زیارت یکی از اساسی‌ترین آموزه‌های مذهبی است. در روایات شیعه بر زیارت اماکن مقدس و مزارات اولیای خدا و معصومین علیهم‌السلام تأکید شده است. زیارت نقش مهمی در تربیت فردی و اجتماعی دارد. افرادی که بر این عمل مداومت می‌کنند، ثبات رفتار بالاتری دارند. افرادی که بر این عمل مداومت می‌کنند، ثبات رفتار بالاتری دارند و هنگام مواجهه با تعارض‌ها، توانایی‌شان برای سازگاری با رفتارهای پذیرفته اجتماعی، بیشتر است. یکی از مهم‌ترین آثار تربیتی زیارت، ارتقای فرهنگ اجتماعی و آموزش نحوه حضور در جمع و ارتباط با دیگران است. نوع‌دوستی و دگردوستی از دیگر مؤلف‌های تربیتی زیارت است.
زائر از طریق زیارت، با اماکن مقدس، مفاخر فرهنگی و پیشینه تمدنی آشنا می‌شود و چگونگی الگو گرفتن از زندگی آنان و تکریم و تعظیم ایشان را می‌آموزد. پرورش روح جمعی و کنترل رفتارهای اجتماعی، ابعاد دیگری از تربیت اجتماعی زیارت است.
آسیب‌شناسی میدانی مراسم پیاده‌روی اربعین حسینی
محمدسعید نجاتی
این نوشته برای رشد و تعالی بیشتر مراسم اربعین، با سه رهیافت فرهنگ عمومی و معاشرت، مدیریت راهبردی و محتوایی و مدیریت اجرایی و شکلی به آسیب‌ها و کاستی‌های فرهنگی این مراسم از نگاه نویسنده پرداخته است.
بی‌توجهی به تفاوت‌های فرهنگی میان ملت ایران و عراق، کم‌توجهی به آداب زیارت و وجود زمینه‌ها و خطر اختلاف و نزاع میان عزاداران، ضعف سیستم آموزش زبان عربی و تمرکز بر مسیر کربلا و نجف، ترویج روحیه عجب و رجای بیش از حد، کمبود نغمه‌های مناسب و دو زبانه و وجود برخی نغمه‌های نامناسب، وجود عوامل غفلت‌زا، کمبود برنامه و نیرو برای تبلیغ کودکان، عزاداری‌های خرافی و عوامانه، نیاز به جهت‌دهی نذرها و خیرات موکب‌ها، وجود جریان‌های انحرافی، وجود برخی غذاهای تجملاتی و غذاهای فوری مضر، ضرورت تمرکززدایی از روز اربعین و سامان‌دهی کاروان‌های بانوان، اسراف، انباشت زباله و آلودگی محیط زیست از جمله آسیب‌ها و کاستی‌هایی است که در این سه رهیافت بررسی شده است./۹۲۰/ ن ۶۰۱/ش