گزارش تفصیلی رونمایی از آثار کلان طرح اندیشه‌نامه متکلمان امامیه
به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، همزمان با روز بزرگداشت شیخ مفید، آیین معرفی و بررسی کلان طرح اندیشه‌نامه متکلمان امامیه و رونمایی از آثار منتشر شده، با حضور حجت الاسلام والمسلمین نجف لک زایی، رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، مدیر عامل بنیاد فرهنگی امامت، دکتر ابراهیم علی‌پور، مدیر پژوهشکده کلام و فلسفه و همچنین اساتید و محققان حوزه علمیه در سالن جلسات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم برگزار شد.
نگاهی به فعالیت‌های پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی
دکتر ابراهیم علی‌پور درباره فعالیت‌های پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، گفت: این پژوهشکده از سال 72 پایه‌گذاری شده و دارای گروه فلسفه کلام و فلسفه اخلاق است و در این دودهه بیش از صد جلد کتاب منتشر و همچنین نشست و کرسی‌های نظریه‌پردازی در عرصه‌های مختلف برگزار کرده‌ایم که به تولید بیش از صد مقاله علمی انجامیده است.
وی درباره کلان طرح‌های پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی گفت: اعضای هیأت علمی پژوهشگاه در سال 82 بدین نتیجه رسیده‌اند که تک پروژه‌ها جوابگوی نیاز عمیق علمی کشور نیست، از این رو باید خلأهای علمی موجود را شناسایی کرد و به صورت جامع و با کار گروهی و تدوین کلان طرح‌هایی نیاز علمی کشور را برطرف کنیم.
دکتر علی پور با بیان اینکه یکی از کلان طرح‌های این پژوهشکده با نام «فلسفه تحلیلی علم اصول» به سرانجام رسیده است، گفت: در قرن 19 میلادی، فلسفه فراگیر جهان فلسفه تحلیلی بود، از این رو فلسفه تحلیلی در علم اصول قابل رصد و پیگیری است، اما این مسأله در علم اصول پیگیری و به روزرسانی نشده بود؛ لذا لازم بود فلسفه تحلیلی علم اصول روزآمدسازی شود؛ بنابراین ما در این پژوهشکده کلان طرحی را در این زمینه آغاز و در این زمینه جلسات نظریه‌پردازی و نقد با حضور استادان منتقد همچون آیت الله آملی لاریجانی و ملکی را برگزار کردیم.
وی با بیان اینکه در حوزه اعتقادی شیعه خلأهای فراوانی مانند فقدان تاریخ کلام شیعه وجود دارد، گفت: تاریخ کلام امامیه به صورت منسجم و موضوع محور، مطرح نشده، از این‌رو در پژوهشکده فلسفه و کلام کلان طرح اندیشه‌نامه متکلمان امامیه برنامه‌ریزی و در این طرح 80 اندیشمند کلامی شناسایی شد و در ادامه بررسی هریک از آنها را به صورت اولویت‌بندی به پژوهشگران واگذار کردیم.
مدیر پژوهشکده فلسفه و کلام درباره اهداف این کلان طرح ابراز کرد: مهم‌ترین هدف در این کلان طرح بازخوانی، بازسازی و روزآمدسازی ارائه منسجم تاریخ اندیشه کلام شیعه و دفاع از اعتقادات و اثبات اصیل بودن تفکرات شیعه بوده است.
دکتر علی‌پور بیان کرد: کار پژوهشی درباره 10 اندیشمندان کلامی شیعه به پایان رسیده و تحقیق و بررسی درباره سی نفر دیگر از آنها در دست پژوهش و تحقیق است، از این رو نیمی از کلان طرح در حال به سرانجام رسیدن و نیمه بعدی این طرح در حال به روز رسانی و واگذاری تحقیق به پژوهشگران است؛ بنابراین در مجموع 80 کتاب در حوزه اندیمشندان کلامیه امامیه چاپ و ارائه خواهد شد.
مدیر پژوهشکده فلسفه و کلام گفت: بسیاری از متون اندیشه های بزرگان علم کلام برای پژوهشگران استفاده شدنی نیست، اما ما در این طرح به قلم روز و خوش‌خوان نظریان اندیشمندان علم کلام را مطرح خواهیم کرد.
وی در ادامه سخنانش ابراز کرد: کلان طرح «نفس و بدن» یکی از طرح‌های موفق این پژوهشکده بوده که به سرانجام رسیده و همچنین دو کلان طرح در حوزه کلام کاربردی و الحاد و مستشرقان در حال پیگیری است و همچنین به همت پژوهشکده فلسفه و کلام در سال 89 نخستین همایش «نفس و بدن» با حضور 23 تن از اساتید فلسفه مطرح جهان برگزار شد که خروجی آن تدوین 10 جلد کتاب شد.
وی از برگزاری سه همایش بین‌المللی در سال آینده خبر داد و ابراز کرد: همایش جاودانگی اسلام و مسیحیت به سه زبان طراحی شده که در سال آینده برگزار می‌شود و مهمانان مختلفی از مناطق مختف دنیا در آن حضور پیدا خواهندکرد؛ همچنین همایش دیگری با عنوان «علم اسلامی و کاربست‌های آن در نظام آموزشی» و همایش «حوزه تصوف و شاخصه‌ها و نقدها» را نیز در سال آینده برگزار خواهیم کرد.
اصلاح تفکر شیعی در گرو فهم صحیح از پیشینه علم کلام است
در ادامه این نشست حجت الاسلام والمسلمین سبحانی به تحلیل و بررسی ضرورت توجه به تاریخ امامیه و اهمیت سرمایه‌گذرای انسانی، ملی و معرفتی و توضیح گام‌های پیش رو در طرح کلان اندیشه‌نامه کلام امامیه و آسیب‌ها و کمبودهای این کلان طرح پرداخت.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی درباره ضرورت تدوین طرح اندیشه‌نامه متکلمان امامیه گفت: امروز نوسازی و کاربردی کردن کلام امامیه و اصلاح فکر شیعی و مقابله با هجمه‌های دشمن به عقاید اسلامی در گرو فهم درست از پیشینه تاریخ متکلمان و میراث کلام شیعه است.
وی با اشاره به اهمیت تدوین تاریخ کلام امامیه در این مقطع تاریخی، بیان کرد: باید پیگیری و تدوین تاریخ جامع کلام امامیه از مهم‌ترین و جزء اولویت‌های نخستین حوزه‌های علمیه قرار گیرد.
مدیر بنیاد فرهنگ امامت فهم صحیح از میراث و تفکر امامیه را در گرو شناخت درست از پیشینه اندیشه متکلمان شیعه دانست و گفت: آنچه که محققان و متکلمان در تاریخ بیان کرده‌اند برگرفته از ثمرات اندیشمندان پیش از خود آنهاست؛ از این رو فهم هر نکته از یک اندیشه، بدون توجه به تاریخ و پیشنیه آن مسأله که دیگران در آن باب بیان کرده‌اند، کاری بسیار دشوار است.
وی شناخت میراث کلامی شیعه اعم از میراث اهل بیت و علمای امامیه را در گرو شناخت پس‌زمینه‌های تاریخی فرهنگی اجتماعی تاریخ تفکر امامیه دانست و گفت: اکنون در عصر نوگرایی تفکر شیعه قرار داریم و اگر بخواهیم عقاید شیعه به صحنه فرهنگ وارد شود، باید به بازشناسی و بازسازی اندیشه تشیع پرداخت.
مدیر بنیاد فرهنگی امامت با بیان اینکه اصلاح و تجدید فکر شیعی امری ضروری است، گفت: در دنیای تشیع و غیر تشیع سخن از اصیل سازی فکر شیعه است؛ همه این مسائل نشانگر آن است که تفکر تشیع در حال بازنگری اساسی است و بازماندن حوزه‌های علمیه از این تحول تاریخی و عقب افتادن از فرایند نوفهمی و نوسازی تشیع سبب خواهد شد که مدیریت تحول علوم اسلامی و تفکر شیعی به دیگران سپرده شود.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی ابراز کرد: دیگران بیرون از جهان تشیع و حوزه‌های علمیه به جد به دنبال شناخت تاریخ و هویت شیعه هستند و درصددند که با دیدگاه خویش تاریخ شیعه را تدوین کنند و اگر حوزه‌های علمیه در این صحنه به میدان نیایند، روزی خواهد رسید که باید تاریخ شیعه را از دیگران دریافت کرده و درصدد نقد و تحلیل آنها برآییم.
مدیر بنیاد فرهنگی امامت افزود: ضرورت اصلاح فکر شیعی، شناختن آسیب‌های فکر شیعی و چگونگی روش اصلاح آن در گرو شناخت تاریخ تفکر امامیه است.
وی با بیان اینکه در دوره جدید تمام دانش‌های اسلامی به بازسازی و نوگرایی نیاز دارد، گفت: با توجه برپایی جمهوری اسلامی و اقتدار حوزه‌های علمیه در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی، تحول در حوزه، نوسازی دانش‌های فقهی و سیاسی امری ضروری است.
فقه شیعه وابسته به علم کلام است
مدیر بنیاد فرهنگی امامت فقه شیعه را وابسته به علم کلام دانست و افزود: شیخ مفید قبل از اینکه یک فقیه باشد، متکلم است و آثار کلامی علما نشانگر آن است که آنها در تمام دانش‌های دینی تخصص داشته‌اند؛ و همچنین در تمام آثار دیگر بزرگان دینی ریشه‌های کلامی نمایان است.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی بیان کرد: متأسفانه امروز علم کلام از فقه، اخلاق، اصول، و نظام معرفتی از کلام بریده است و بازسازی این علوم بدون تحول در علم کلام ممکن نخواهد بود.
وی گفت: اگر امروز خواستار تدوین فقه سیاسی پیشرفته هستیم، باید علم کلام سیاسی پیشرفته داشته باشیم و کلام سیاسی بدون شناخت بینادهای معرفتی تاریخ کلامی غیر ممکن است.
دشمن درصدد ایجاد انحراف و هجمه در عقاید اسلامی است
وی با بیان اینکه مهم‌ترین خطر برای جامعه، تهاجم فرهنگی و ایجاد انحراف در عقاید اسلامی است، گفت: امروز تفکر و عقاید شیعه با هجمه مخالفان و دشمنان روبرو است و پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های دیگر حمله به بنیادهای کلامی شیعه عمیق‌تر و گسترده‌تر خواهد شد؛ همچنین، علمای شیعه در دوران‌های مختلف، ضرورت تدوین کلام نوین و کاربردی شیعه را گوشزد کرده‌اند، از این رو، نوسازی کلام شیعه و مقابله با هجمه‌های کلامی دشمنان بدون شناخت میراث و تاریخ کلام شیعه امکان‌پذیر نخواهد بود.
حجت الاسلام و المسلمین سبحانی ابراز کرد: کلام جدید زمانی می‌تواند در خدمت کلام شیعه باشد که بتوانیم آن را به میراث کلام شیعه پیوند دهیم.
وی زیرساخت‌های تمام دانش‌های اسلامی را علم کلام دانست و گفت: اگر امروز انحطاطی در دانش‌های فقه و اصول وجود دارد، این مسأله برگرفته از دانش علم کلام است و اگر خواستار آن هستیم که در دانش فقه و اصول تحول ایجاد کنیم، ابتدای باید زیرساخت‌های کلام تغییر کند و علم کلام نوین ایجاد شود و همچنین بومی سازی علوم انسانی بدون تحول و تغییر علم کلام و فلسفه ممکن نخواهد بود. پس تحول در حوزه تفکر شیعه در گرو تحول بنیادهای علمی و آن نیز در گرو شناخت تاریخی و توجه به پیشینه تاریخ درست از علم کلام است.
وی درباره کلان طرح اندیشه‌نامه تاریخ کلام امامیه گفت: برای بازشناسی علم کلام باید در چهار لایه: شخصیت‌شناسی، میراث شناسی، جریان شناسی و ایده شناسی تاریخی علم کلام پژوهش صورت گیرد.
مدیر بنیاد امامت ابراز کرد: باید برای تدوین اندیشه اساسی کلام تبارشناسی تاریخی صورت بگیرد و مرحله به مرحله درباره یک اندیشه کلامی تا سر منشأ تفکر، تحقیق و تحولات این اندیشه تا دوران حاضر بررسی شود.
وی درباره طرح اندیشه‌نامه متکلمان گفت: طرح‌ها و ایده‌های بسیاری درباره این کلان طرح در پژوهشکده فلسفه و کلام مطرح و ارائه شد و اکنون طرح‌هایی وجود دارد که محقق مناسب برای این طرح‌ها پیدا نکرده‌ایم.
ناظر علمی طرح اندیشه‌نامه متکلمان امامیه بیان کرد: در این کلان طرح 80 شخصیت برجسته کلامی در تاریخ امامیه شناسایی شده است و در آن به اثرگذاری هر کدام از آنها در مقاطع مختلف تاریخی پرداخته می‌شود.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی با اشاره به مشکلات پیش روی کلان طرح‌ها ابراز داشت: محققان متخصص در رشته کلام که تاریخ فهم بوده و با تحلیل تاریخی آشنایی داشته باشند، بسیار اندک هستند و افراد موجود نیز تمرکز و زمان کافی را برای پژوهش درباره این طرح ندارند.
بر اساس گزارش خبرگزاری رسا، در ادامه این نشست، حجج اسلام: جبرئیلی، شریعتمداری، رضوی و دکتر جاودان به نقد و بررسی آثار منتشر شده طرح اندیشه‌نامه متکلمان امامیه پرداختند.
حجت الاسلام محمد صفر جبرئیلی، در نقد آثار طرح اندیشه‌نامه متکلمان امامیه گفت: این کار بدون سابقه نبوده و در کتاب رجال کشی نیز به تاریخ تفکر شیعی پرداخته شده و در آن شرح زندگی 422 از علمای شیعه شرح داده شده است؛ همچنین در نیم قرن نیز احمد صافی و استاد مطهری این کار را انجام داداه‌اند و آیت الله سبحانی در مجموعه «طبقات المتکلمین» در 5 جلد، بیش از هزار نفر از علمای و اندیشمندان را معرفی کرده است.
وی در ادامه سخنانش به مزایا و معایب این آثار پرداخت و افزود: این آثار مجموعه فاخری است و دارای ناظر علمی واحد و مسلطی بوده و داشتن محققان توانمند و چاپ خوب، طرح جلد و قطع یکنواخت از مزایای این آثار است.
استاد علم کلام حوزه علمیه قم به بیان برخی از اشکالات این آثار پرداخت و گفت: یکنواخت نبودن در چیدمان و طرح مباحث، نداشتن جمع بندی و نتیجه‌گیری، سکوت در برابر مباحث مطرح نشده اندیشمندان، نداشتن ساختار واحد و ناهمخوانی در واژه‌ها برخی از اشکالات این آثار است.
وی با بیان اینکه مقدمه پنچ اثر آخر یکنواخت است، گفت: در این مقدمه نام آقای کدیور در کنار محققان برتر علم کلام همچون آیت الله مدرسی قرار داده شده است، در حالی که از وی تنها چند سخنرانی درباره عاشورا در دست است و اثر دیگری در زمینه علم کلام از وی مشاهده نکرده‌ایم.
مهم‌ترین زیرساخت هویت شیعه زیرساخت‌های اعتقادی و کلامی است
همچنین حجت الاسلام حمیدرضا شریعتمداری، عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در ادامه این نشست گفت: اگر ما در پی دولت‌سازی، نظام‌سازی و تقریب مذاهب و تعامل هویت‌های ادیان دیگر هستیم، نیاز داریم که هویت اصیل و مستقل شیعی شناخته شود که مهم‌ترین زیر ساخت هویت شیعه زیرساخت‌های اعتقادی و کلامی است.
وی با بیان اینکه ائمه اطهار ضمن تأکید بر شناخت عقائد و معارف اسلامی، بر جنبه عملی آن نیز تأکید کرده‌اند، ابراز کرد: تمام این آثار و تلاش‌ها باید به تبیین دیدگاه‌های ائمه اطهار (ع) در زمینه عقاید بینجامد؛ زیرا درباره برخی مسائل که متکلمان در آنها ورود پیداکرده‌اند، امامان ما سکوت اختیار کرده اند و درباره آنها داوری انجام نداده‌اند.
حجت الاسلام شریعمتداری بیان کرد: این مجموعه بر اساس روش شناسی واحد و منسجم صورت گرفته و ضرورت دارد که روش‌شناسی این کار نیز مطرح و نقد و بررسی شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ابراز کرد: در این مجموعه ردپای کلام سیاسی مشهود نیست و نظریه‌های شخصیت‌های کلامی درباره قیام و نظام مشخص نشده است.
وی در پایان سخنانش خواستار ترجمه این آثار به زبان‌های دیگر به ویژه زبان‌های عربی و انگلیسی شد.
بسیاری از شبهات کلامی ریشه تاریخی دارد
در بخش دیگر از این نشست، حجت الاسلام رسول رضوی با بیان اینکه بسیاری از شبهات کلامی ریشه تاریخی دارد، گفت: زمانی که ریشه‌های تاریخی شبهات اعتقادی و تعارض و تناقض آنها تببین شود، خواهیم دریافت که بسیاری شبهات، واقعیت خارجی نداشته است.
وی به ذکر چند نمونه از توهمات تاریخی پرداخت و افزود: حدود 15 سال پیش عده‌ی زیادی در آذربایجان مراسم بزرگداشت قیام جاودانگان و بابک را برگزار کردند و آنها این تصور را داشتند که بابک فردی ایرانی و ترک بوده که صدها نفر از مسلمانان را کشته است و این جریان به خطر بزرگ اجتماعی و سیاسی کشور تبدیل شده بود.
حجت الاسلام رضوی گفت: متأسفانه در آن زمان پاسخ‌های سیاسی و امنیتی بدان مسأله داده شد؛ اما زمانی که ما این مسأله را از نظر تاریخی بررسی کردیم، روشن شد که بابک مزدکی نبوده بلکه شیعه بوده و همچنین وی ترک نبوده بلکه از منظقه قم و کاشان به آذربایجان رفته است و قیام جاودانه نیز قیام ملی نبود و قیامی دینی بود و بابکیان افرادی منتظر ظهور امام مهدی بودند که علیه حکومت عثمانی قیام کرده بودند.
وی با بیان اینکه سبب انحرافات تاریخی آن است که دیگران تاریخ عمومی ما را نگاشته‌اند، گفت: تاریخ عمومی شیعه به قلم علمای عامه‌ای که از حمایت خلفای عباسی برخودار بودند، نگاشته شده است، از این رو به طور طبیعی تاریخ‌نگاری که رویدادهای تاریخی را برای حمایت از خلافت نوشته است، تمام جریان‌های مخالف خلافت را به گونه‌ای ضد دین و ضد اسلام معرفی خواهد کرد؛ لذا در تاریح، این جریان قیام شیعی به قیام ضد دین و مزدک‌گرا تبدیل می‌شود.
تاریخ‌نگاری اندیشمندان شیعه امری ضروری است
حجت الاسلام رضوی ابراز کرد: اگر تاریخ عمومی به همت اندیشمندان شیعی نگاشته می‌شد به طور مسلم دچار چنین بحرانی نمی‌شدیم؛ اما متأسفانه هنوز تاریخ عمومی ما به دست دیگران نوشته می‌شود.
وی با بیان اینکه بزرگداشت کوروش به مسأله ضد امنیتی و ضد دینی تبدیل شده است، گفت: این مسأله بدین سبب است که مستشرقان، هدفمند و نظام‌مند تاریخ باستان را نگاشته‌اند و این مسأله منشأخیزش بحران‌های ضد امنیتی در ایران شده است.
استاد حوزه علمیه قم با هشدار درباره این مسأله که به زودی این بحران‌ها در تاریخ علوم نیز ایجاد خواهد شد، گفت: اگر در تاریخ‌سازی علوم اسلامی به ویژه علم کلام بی‌توجهی شود و تاریخ این علوم را مستشرقان برای ما بنویسند، دیگر بحران‌های اجتماعی و امنیتی در کشور روی نخواهد داد، بلکه انحرافات بزرگ اعتقادی و عقاید در میان مردم به وجود خواهد آمد.
حجت الاسلام رضوی با اشاره به ضرورت تدوین کلان طرح اندیشه‌نامه متکلمان امامیه گفت: این کلان طرح قدمی بسیار مناسبی برای تاریخ نگاری علم کلام است که جلوی تاریخ نگاری دیگران را خواهد گرفت و از این رو ضروری است که این کلان طرح توسعه و ادامه یابد و این طرح به حرکت عمومی و بزرگی در سایر علوم اسلامی تبدیل شود.
در ادامه این نشست، دکتر محمد جاودان، عضو هیأت علمی گروه فلسفه دانشگاه مفید در نقد این آثار گفت: کلان طرح اندیشه‌نامه کلامیه امامیه، متفکر محور و ناظر به مدارس و مکاتب کلامی و تربیت تاریخی است.
جاودان با بیان اینکه تاکنون تاریخ کلام جامع نگاشته نشده است، بیان کرد: این کلان طرح در آغاز کار، فعالیت پایه‌ای و گشایشی برای تدوین جامعه علم کلام است، و این تک نگاری‌ها زمینه را برای بازشناسی جریان‌های اندیشه‌ای، مکاتب و مدارس و تطورات کلامی باز می‌کند.
عضو هیأت علمی گروه فلسفه دانشگاه مفید ابراز کرد: این کلان طرح زمینه فهم و تفسیر دقیق‌تر روایات و پاسخ‌گویی به شبهات را اختیار ما قرار می‌دهد و مسامحه شیعه را در علم و تمدن اسلام در حوزه کلامی به خوبی نشان می‌دهد.
جاودان بیان کرد: در بسیاری از آثار عامه این گونه مطرح شده که جریان شیعه در تمدن و فرهنگ اسلامی هیچ نقشی نداشته و حتی نقش منفی داشته است و تولید چنین آثاری در واقع دادن پاسخ علمی به این شبهات است.
وی خواستار نقد علمی این آثار شد و گفت: مناسب است که برای هرکدام از این آثار جلسه نقد گذاشته و امتیازات و اشکالات هر اثر با حضور نویسنده بررسی شود.
جاودان با بیان اینکه متفکران شیعی هرکدام ابداعات فکری داشته‌اند، افزود: مناسب است که در این مجموعه بخشی به ابداعات متفکران اختصاص داده و همچنین در تدوین این آثار به پیوند کلام و مباحث اجتماعی توجه ویژه‌ای شود.
اسلام‌سازی علوم انسانی در گرو توانمندسازی علوم اسلامی
بر اساس این گزارش، در ادامه این همایش، حجت الاسلام والمسلمین نجف لک زایی، ضمن گرامیداشت سالروز بزرگداشت شیخ مفید گفت: از استادان و پژوهشگرانی که برای طرح اندیشه‌نامه متکلمان امامیه تلاش‌ها و زحمات بسیاری کشیده‌اند، قدرانی می‌کنم.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی مسیر اسلامی سازی علوم انسانی را در گرو توانمندسازی علوم اسلامی دانست و ابراز کرد: توانمندسازی علوم اسلامی نیز در گرو توانمندسازی تمام علوم اسلامی همچون فقه، کلام، اخلاق، تفسیر و تاریخ اسلام است.
حجت الاسلام والمسلمین لک‌زایی بیان کرد: سید مرتضی هرچند متلکم زبردستی بوده، اما در باب فقه سیاسی نیز آثاری دارد و رساله مهم و أثرگذاری در باب فقه سیاسی از وی باقی مانده است.
وی با بیان اینکه سید مرتضی رساله «فی العمل مع السلطان» را برای پاسخ به نامه وزیران سلطان وقت نوشته است، افزود: وی در این رساله اقسام همکاری با سلطان‌های عادل و جائر را بررسی کرده و درباره همکاری با سلطان عادل نوشته است که اگر این پادشاه مطالبه همکاری از فردی داشته باشد، همکاری با وی واجب شرعی می‌شود.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ابراز کرد: سید مرتضی در این رساله اقسام همکاری با سطان جور را بررسی کرده و در صورت احقاق حق و دفع باطل همکاری با این سطان را واجب شمرده است.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: رساله «فی العمل مع السلطان» اثر سید مرتضی، اکنون برای دنیای اسلام و کشورهای اسلامی که دولت‌های ناعادل بر آنها حکم‌فرمایی دارند، قابل استفاده و بهره‌گیری است.
وی با بیان اینکه نام کتاب شریف نهج البلاغه در اصل نهج السیاسه بوده است، گفت: شرایط و زمانه ایجاب کرده است که سیدرضی نام این اثر را نهج البلاغه بگذارد، اما بیش از ۹۰ درصد از نامه‌ها، خطبه‌ها و سخنان حضرت علی(ع) در دوران حکومت ایشان صادرشده است.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تقویت علم کلام را سبب تقویت سایر علوم اسلامی برشمرد و افزود: باید میان اعضای هیأت علمی پژوهشکده کلام و فلسفه و سایر پژوهشکده‌ها جلسات مشترکی برگزار و در این نشست‌ها چگونگی پیوند، تحکیم و تقویت و خلأهای موجود در علوم انسانی و اسلامی بررسی شود.
وی با بیان اینکه باید کلان طرح‌هایی برای فقهیان، فلیسوفان، محدثان و مورخان نیز تدوین شود، گفـت: کلان طرح اندیشه سیاسی درباره شرح حال 80 متفکر شیعه در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در حال پیگیری است.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه علم کلام، هویت سیاسی دارد، بیان کرد: امیدوارم در ادامه طرح کلان اندیشه‌نامه متکلمان شیعه به مباحث مضاعف علم کلام همچون کلام سیاسی و شاخه‌های دیگر آن توجه شود.
در پایان این نشست از هشت اثر کلان طرح متکلمان شیعه با نام‌های: شیخ صدوق، نوبختیان، سید مرتضی، هشام بن ملک، زید بن علی، مؤمن الطاق و ابن قبه رازی رونمایی شد./۹۹۸/ز ۵۰۲/ش
خبرنگار: میثم صدیقیان