اجلاس‌ مکه؛ نمایش اتحاد ریاض علیه ایران یا اوج اختلافات داخلی اعراب؟

به گزارش خبرگزاری رسا، اجلاس سالانه سران کشورهای عضو «سازمان همکاری اسلامی» که ترکیه میزبانی آن را به عربستان داد، امسال بهانه‌ای شد برای ریاض تا در کنار آن دو اجلاس فوق‌العاده دیگر برگزار کند.

ریاض بامداد امروز جمعه (31 می) دو اجلاس «سران عربی» و «سران شورای همکاری خلیج» فارس را برگزار و تلاش کرد پیش از اجلاس سران اسلامی که قرار است امروز جمعه برگزار شود، کشورهای عربی را علیه ایران متحد کند یا متحد نشان بدهد. 

شبکه العربیه در راستای همین سیاست سعودی، در گزارشی ادعا کرد «سران دو اجلاس فوق‌العاده عرب و شورای همکاری در مکه مکرمه، دخالت‌های ایران را رد کردند و خواستار حمایت از قدرت بازدارندگی مقابل ایران شدند... در بیانیه پایانی اجلاس سران عرب، بر همبستگی و یکپارچگی کشورهای عربی مقابل دخالت‌های ایران... تأکید شد».

اما حقیقت این است که هر چند عربستان به رهبری «سلمان» و «بن سلمان» تلاش کرد، اعراب را علیه ایران یکپارچه نشان دهد اما اختلافات به حدی زیاد بود که آشکارا قابل رؤیت بود.

بحران خاموش در روابط «مغرب»‌ با «عربستان و امارات»

شاه مغرب اولین نشانه‌های اختلافات داخلی را آشکار کرد وقتی که اعلام کرد در این نشست‌ها حاضر نمی‌شود و «رباط»‌در سطح پایین‌تر در اجلاس فوق‌العاده سران عرب حاضر می‌شود. 

مغرب بشدت از دست عربستان سعودی و امارات خشمگین است. وبسایت فرانسوی «مغرب اینتلیجنس» گزارش کرده که «بحران خاموش» میان مغرب با دو کشور عربستان و امارات در جریان است و این مسأله خود را در بُعد اقتصادی هم نشان داده چرا که سرمایه‌گذاری مستقیم ریاض و ابوظبی در این کشور در چهار سال اخیر به ترتیب 68 و 41 درصد کاهش یافته است.

در پی همین اختلافات فوریه گذشته (2019) مغرب اعلام کرد که از ائتلاف عربی علیه یمن خارج می‌شود. رباط چند روز بعد سفیرش در ریاض و چند روز بعدتر سفیرش در ابوظبی را نیز فراخواند تا روشن شود، اختلافات خیلی شدید است. اختلافات اصلی نیز به ترتیب درباره «صحرای غربی»، «بحران روابط با قطر» و «جنگ یمن» است. علاوه بر این مغرب درباره «مساجد در فرانسه» نیز با ابوظبی بشدت اختلاف دارد. امارات در حال افزایش نفوذ خود در نهادهای اسلامی در فرانسه است و یکی از اقداماتش خرید مساجد مغرب در اروپاست.

اعلام مخالفت آشکار عراق با بیانیه پایانی

بیانیه پایانی اجلاس فوق‌العاده سران عرب در حالی در 10 بند اعلام شد که عراق اعلام کرد با محتوای آن موافق نبوده است. 

به گزارش شبکه الایام عراق،  رییس جمهور عراق در اعتراض به اتهام‌های تند سعودی به تهران، ایران را «کشور مسلمان و همسایه» خواند و گفت، بغداد اصلا دوست ندارد که امنیت این کشور به خطر بیفتد. او امنیت و ثبات کشور اسلامی بزرگی مثل ایران را بخشی از امنیت کشورهای عربی و اسلامی توصیف کرد و گفت، منطقه نیازمند نظام امنیتی مشترک است که مبنای آن عدم دخالت و احترام به حاکمیت دیگر کشورهاست.

برخی رسانه‌های عربی گزارش کردند که عراق صراحتاً به عربستان اعتراض کرد. القدس العربیدر در گزارشی نوشت «اجلاس فوق‌العاده سران عرب دخالت ایران در امور کشورهای دیگر را محکوم... اما عراق اعتراض کرد». 

همچنین احمد ابوالغیط دبیر کل اتحادیه عرب نیز اعلام کرد که عراق با بیانیه پایانی مخالف است و رییس جمهور عراق اعلام کرد «تمایل دارم توضیح دهم که ما [عراق] در تدوین بیانیه پایانی سهیم نبودیم و عراق به این بیانیه اعتراض دارد».

مخالفت محترمانه کویت با سیاست تند ریاض

در مقابل هجمه سلمان بن عبدالعزیز شاه سعودی که ایران را به «حمایت از تروریسم» و «دخالت در امور کشورهای عربی» و «تهدید امنیت و صلح بین‌المللی» متهم کرد و خواستار «به کار گیری همه ابزارها برای مقابل با رژیم یران» شد، اما کویت خواستار «درایت و گفت‌وگو» شد. 

«صباح الاحمد الجابر الصباح» امیر کویت در سخنان خود در اجلاس خواستار «ترجیح دادن درایت و استفاده از گفت‌وگو به جای برخورد و مقابله» شد و گفت «دیدار ما [نشست سران عرب] در شرایط حساسی برگزار می‌شود و این جلسه نشان‌دهنده درک ما از خطرناک بودن تشدید تنش‌های کنونی در منطقه است که برای امنیت و ثبات ما پیامد دارد و ما باید راه‌های حفظ امنیت و ثبات را بیابیم».

دلخوری محمود عباس 

محمود عباس رییس تشکیلات خودگردان که بشدت از به حاشیه رفتن مسأله فلسطین ناخرسند است، اعلام کرد که در اجلاس اقتصادی «منامه» که طبق خواست آمریکا و در راستای طرح «معامله قرن» علیه فلسطین برگزار می‌شود، حاضر نخواهد شد و بدون اشاره صریح به عربستان و امارات که از حامیان اصلی نشست بحرین هستند گفت «هر کس می‌خواهد از منافع ملت فلسطین دفاع کند،‌ باید از موضع مورد اجماع [گروه‌های سیاسی در] فلسطین حمایت کند».

محمود عباس همچنین از اینکه در عکس پایانی نشست سران عرب در صف دوم قرار گرفت، دلخور بود. عربستان در سالروز روز جهانی قدس، به جای آنکه کشورهای عربی و اسلامی را برای حمایت از فلسطین و مقابله با رژیم صهیونیستی گرد هم آورد، دو اجلاس فوق‌العاده سران عرب و شورای همکاری را برای تقابل با ایران گرد هم آورده است. 

روزنامه الکترونیکی «رأی الیوم» نوشت: محمود عباس خیلی عصبانی به نظر می‌رسید. خشم در صورتش پیدا بود چون او را هنگام عکس یادگاری سران عرب در صف دوم قرار دادند. او در سخنرانی‌اش هم گفت که در نشست بحرین حاضر نمی‌شود و مفهوم «شکوفایی اقتصادی مقابل صلح» را به تمسخر گرفت؛ امری که آمریکا با حمایت عربستان و امارات در حال تبلیغ آن برای فلسطین هستند تا طرح «معامله قرن» را بپذیرد.

سطح مشارکت پایین عُمان و غیبت سوریه

از دیگر مظاهر اختلافات داخلی کشورهای عربی، عدم حضور مقامات بلندپایه عمان در نشست فوق‌العاده سران عرب و شورای همکاری بود. عُمان با هیأتی که سطح بالایی نداشت در دو نشست حاضر شد. همه می‌دانند که نگاه عُمان با عربستان بشدت در مسائل منطقه دچار اختلاف است اما عمان برای متهم نشدن به ایجاد اختلاف، در جلسات حاضر می‌شود.

نکته مهم دیگر، غیبت سوریه است که از سال 2012 عضویت آن به بهانه بحران جاری تعلیق شد و اتحادیه عرب هنوز درباره حضور دمشق در جلسات، تصمیم جدید نگرفته است.

اختلافات قطر با عربستان هر روز بیشتر از دیروز

اختلاف عربستان و امارات با قطر، در اجلاس مکه هم آشکار بود. امیر قطر بر خلاف دعوت رسمی عربستان، در اجلاس‌های مکه حاضر نشد و به جای آن «عبدالله بن ناصر آل ثانی» به مکه رفت. نخست‌وزیر قطر نیز تقریبا آخرین مهمانی بود که به محل اجلاس رسید که در نوع خود گویای نارضایتی است. همچنین عبدالله آل ثانی بر خلاف تشریفات معمول اصلا لبخندی بر لب نداشت.

هر چند سلمان بن عبدالعزیز در استقبال از نماینده قطر لبخند کم‌رنگی بر لب داشت اما محمد بن سلمان از دست دادن با نماینده قطر خودداری و به سلام کردن بسنده کرد. همچنین شاه بحرین متحد ریاض که در کنار نخست‌وزیر قطر نشسته بود اصلا با او سخن نگفت و این بر خلاف تشریفات و روابط عادی است./847/ب

وحید صمدی/فارس