مرسی؛ تازه‌ترین قربانی دموکراسی آمریکایی ـ سعودی

خبرگزاری رسا ـ گروه بین‌الملل: گروه‌ها و جریان‌های مختلف سیاسی در سراسر جهان به درستی می‌دانند که «بازی قدرت» در عرصه سیاست، دارای قوانینی پیچیده و نه آسان، معیارهای اخلاقی نسبی و نه مطلق، توان و قدرت‌ مانور سیاسی محدود و نه نامحدود، رقابتی کمتر عادلانه و مبتنی بر انواع شیوه‌ها و شگردهای رسانه‌ای برای تاثیرگذاری بر توده و پیروزی بر رقیب است.

آلوده شدن فضای سیاست به خدعه، نیرنگ، دغل‌بازی، دروغ‌گویی، تهمت، تخریب، رقیب هراسی سبب شده تا اکثر افراد، گروه‌ها و یا جریان‌های سیاسی که به اریکه قدرت دست یافتند، با انتقام از رقیب خود به دلیل داشتن افکار و نظرات مخالف با نظرات طبقه حاکم، عرصه جولان‌دهی بر رقیب را بسته و با تبدیل شدن به حکومتی توتالیتر، رقبای سیاسی را یکی پس از دیگری از میدان به در کنند تا در ردای دموکراسی، نظامی دیکتاتور مآبانه را پی‌ریزی کنند.

محاکمه‌ی سیاست‌مداران وابسته به نظام سابق، یکی از ابزارهای حکومت‌ها پس از کودتا و روی کار آمدن در یک کشور است. پیچیدگی شرایط سیاسی و بحران‌هایی که این روزها گریبانگیر جامعه جهانی شده، نقش بسزایی را در عقب نشینی صاحبان قدرت از محاکمه کردن مخالفان سیاسی دارد. فشار بی‌شائبه نهادهای حقوق بشری و ممنوعیت مجازات و انتقام‌گیری سیاسی مگر از طریق قوانین بین‌المللی به کاهش سرکوب اقلیّت‌های سیاسی منجر شده است با این حال باید برخی کشورهای عربی به ویژه مصر را از این قواعد مستثنی کرد.

از ائتلاف تا همراهی نهاد قضایی برای سرکوب
خبر فوت محمد مرسی رییس جمهور سابق مصر در دادگاه، به صدر مهمترین اخبار هفته اخیر کشورهای عربی و اسلامی تبدیل شده است. تحلیل‌های مختلفی از عاقبت خیانت به امت اسلامی و کشورهای عربی، اعتماد به دشمنان قسم خورده اسلام مانند آمریکا و اسرائیل تا بی‌تجربگی در عرصه کشورداری و رکون به ظالمین و مانند آن را به وفور در خبرها مشاهده کردیم لکن برای تحلیل این حادثه مهم باید به چند نکته توجه کرد.

1. اطلاع از روند دادرسی و محتویات پرونده از ابتدایی‌ترین حقوق زندانیان و از مهمترین شاخصه‌های حسابرسی عادلانه و به‌دور از هرگونه تعصّبات سیاسی است. پس از کودتای نظامی عبدالفتاح السیسی رییس جمهور فعلی مصر و فرمانده ارتش این کشور که در روزگاری نه چندان دور، دست بیعت به سوی مرسی دراز کرده بود، دموکراسی و دادرسی عادلانه به شعاری زیبا بدون ارتباط با ساحت عمل و واقع تبدیل شده و السیسی قدم در همان راهی نهاده که تا چندی قبل محمد مرسی تا به انتهای آن را پیموده است.

محمد الدماطی، وکیل مرسی با بیان آنکه تنها یک روز مانده به آغاز دادگاه علنی مرسی، از محتویات پرونده 7هزار صفحه‌ای آگاهی یافته است. وی در پاسخ به سوال یکی از رسانه‌ها پیرامون شرایط و نتیجه محاکمه مرسی در فرض رعایت شروط و قوانین بین‌الملی با کنایه به نظام حقوقی مصر گفت: «ما در چهارچوب شرایط ترسیم شده عمل می‌کنیم نه در چهارچوب قانون» این سخن به وضوح نشان می‌دهد که انسجام و وحدت رویه لازم در دستگاه قضایی مصر به چشم نمی‌خورد تا بتوان به یک دادرسی عادلانه مطابق با معیارهای حقوق بین الملل امیدوار بود.

2. اطاله دادرسی، ابهام‌های متعدد در پرونده، تهدید و ارعاب متهمان با دستاویز قرار دادن قوانین و تفسیرهای شخصی و گزینشی از آن، اعتراض پیاپی محمد مرسی را به همراه داشت به ویژه آنکه به اعتقاد برخی، فرایند دادرسی رییس جمهور سابق مصر به گونه‌ای پیش رفت که از پیچیدگی و تشتّت فراوانی برخوردار شود تا از این رهگذر، مرسی مدت زمان بیشتری در زندان مانده و تب و تاب محاکمه وی در میان حامیانش فرونشیند.

فارغ از اتهامات محمد مرسی و صحت و سقم آن، می‌بایست معیارهای شرعی، اخلاقی و قانونی بر ساختارهای حقوقی مصر سایه افکند اما در محاکمه مرسی کمتر چنین چیزی دیده شده است. برای نمونه در جلسات دادرسی اتهامات حسنی مبارک رییس جمهور مخلوع مصر، قاضی چندین‌بار خود را به سوی او رسانده تا بهتر اظهارات وی را استماع کند حال آنکه در دادگاه مرسی، برخورد زننده قاضی و رفتار سوء وی با زندانیان اخوانی، بارها مورد اعتراض قرار گفت.

3. حق دفاع در برابر اتهام‌ها، از اصول اولیه دادرسی شرعی ـ قانونی است اما چنین فرصتی در اختیار محمد مرسی قرار داده نشد زیرا عبدالفتاح السیسی که خود سال‌ها در رده‌های کلان مدیریتی، با روحیات سران احزاب آشناست، به خوبی از قدرت خطابه اعضای اخوان المسلمین آگاهی دارد بنابراین آزادی بیان را برای مرسی محدود ساختند تا گفت‌وگوهای دو طرفه میان قاضی و مرسی رد و بدل نشود.

دستگاه قضایی مصر با قرار دادن مرسی در قفس شیشه‌ای که قابلیت خروج صدا را ندارد، زبان مدافعانه وی را الکن کرده و با بی‌توجهی به درخواست‌های وکلا و اصحاب رسانه برای پوشش شفاف جلسات محاکمه، فشار افکار عمومی را علیه خود بسیج کرد. فشارهای عصبی و اهانت‌های پیاپی به مرسی که وکلای وی همواره از آن شکایت داشتند، دستگاه قضایی را با چالش مواجه ساخت لکن در این نبرد، دستگاه قضایی است که پیروز میدان بوده است.

4. انحراف افکار عمومی داخلی و خارجی از سرنوشت مرسی با استفاده از استراتژی مبهم‌گذاری و مشغول‌سازی مردم به موضوعات حاشیه‌ای از دیگر مسائل مهم در محاکمه مرسی است. مشکلات معیشتی، فضای ناامن به دلیل تهدیدات تروریستی، وضعیت نابسامان امنیتی و اقتصادی از یک سو و نیز زد و بند سیاسی دولت با کشورهایی نظیر آمریکا، اسرائیل و عربستان از سوی دیگر سبب شده تا پرونده محمد مرسی بیش از آنکه در مسیر حقوقی خود گام بردارد، تبدیل به یک پرونده امنیتی و با هدف تسویه حساب سیاسی شده است.

5. بسیج همه جانبه رسانه‌ای، دینی، اجتماعی، فرهنگی و ... برای تایید مواضع عبدالفتاح السیسی و دشمنی وی با مرسی نیز فضای غبارآلودی را در محاکمه رییس جمهور اخوانی مصر ایجاد کرد. فارغ از خیانت مرسی به امت اسلامی و ملت مصر، ائتلافی که میان سیاست‌مداران، عالمان الازهری، اصحاب رسانه، سلبریتی‌ها برای تخریب جمعیت اخوان المسلمین و رییس جمهور دموکراتیک مصر به راه افتاد، در تاریخ این کشور کمتر سابقه دارد.

ملت مصر با قدم نهادن در وادی بازی‌های سیاسی کودتاچیان، منتخب خود را از عرش به فرش کشیدند بی‌آنکه بدانند مرسی، انتخاب یک ملّت بود و سهم مردم در روی کارآمدن مرسی و مشکلاتی که با انتخاب وی ایجاد شد، کمتر از مرسی و اطرافیانش نیست.

6. بازی با عنصر زمان از نکات مهم و مغفول در پرونده مرسی است. معروف است که با گذشت زمان، حافظه تاریخی مردم ضعیف شده و بسیاری از امور که در اکنون مهم به شمار می‌آید، با گذران روزها و ماه‌ها از تب و تاب افتاده و به دست فراموشی سپرده می‌شود. نظام حاکمیت با درک نقش کلیدی زمان، بهترین استفاده را از این عامل انجام داده و با طولانی ساختن روند دادرسی مرسی، عملا اذهان مردم را نسبت به وی بی‌توجه ساخت.

فشار روانی برخاسته از بلاتکلیفی در رسیدگی به پرونده، ممنوعیت ملاقات با نزدیکان، صعوبت در دسترسی به پزشک معالج، برخورد امنیتی شدید و رنجش محمد مرسی از فرایند دادرسی، او را در پای میز محاکمه تسلیم مرگ کرد. با آنکه اخوان المسلمین تلاش بسیاری برای رهایی از مهلکه‌ای که در آن گرفتار آمد، انجام داد اما بازنده این بازی از پیش معلوم بود چه آنکه حکومت نظامی عبدالفتاح السیسی قدرت را به دست گرفته و یک نظامی هیچگاه اجازه قدرت گرفتن دوباره به دشمن خود را نمی‌دهد.

مرسی و عاقبت رکون بر ظالمین
با وجود تحلیل‌ها و نقطه نظرات مثبت یا منفی که به سود یا به زیان مرسی در این مدت بیان شد، به نظر می‌توان تمام این تحلیل‌ها را در یک جمله خلاصه کرد و آن اینکه «محمد مرسی تاوان انتخاب‌هایش در عرصه حکمرانی را پس داده است و متهم ردیف اول در مسأله سرنگونی دولت دموکراتیک مصر کسی جز مرسی نیست.» مرسی با اعتماد به استکبار جهانی و پشت کردن به آرمان‌های امت اسلامی، گمان کرد که تضمین دائمی برای حفظ و بقای حکومت خود به دست آورده است اما تجربه نشان داده که مرسی نیز مانند سایر پادشاهان عربی، فریب وعده‌های آمریکا و اروپا را خورده است.

بی‌شک مرگ محمد مرسی، تاثیر بسزایی را در آینده سیاسی مصر ایجاد خواهد کرد و به نظر حکومت ژنرال سیسی هنوز عمق بحران مرگ رییس جمهور سابق این کشور را به درستی درک نکرده است. مرسی امروز به درس عبرتی در تاریخ سیاسی مصر تبدیل شد تا جریان‌های اسلام‌گرا درک کنند که هزینه عمل نکردن به وعده‌ها جبران ناپذیر است.

مرگ مرسی، اولین میخ در جسم بی‌جان رژیم ژنرال سیسی و آغاز فصل تازه‌ای از روابط سیاسی مصر است. اگر ژنرال سیسی بتواند از این باتلاق به سلامت عبور کند، تاریخ اما در مورد عاقبت کار نظام کنونی مصر به جوانان آگاهی خواهد بخشید.

مصر امروز در آتش جهالت، بی‌تجربگی، حرص، طمع و بی‌توجهی مسؤولان و مقامات به آموزه‌های نبوی و دستورات شریعت اسلامی می‌سوزد. دیروز حسنی مبارک و مرسی، امروز عبدالفتاح السیسی و فردا فرد دیگر. تا زمانی که مقامات مصری چشم امید به مستکبران داشته باشند، نه تنها حکومتشان تضمین نخواهد شد، بلکه نام نیکو از آنان نیز در تاریخ باقی نخواهد ماند. راه برون رفت مشکلات جهان اسلام، بازگشت به قرآن، آموزه‌های نبوی، وحدت و اتحاد، دوری از اختلاف و چند دستگی و پرهیز از اعتماد و تکیه به ظالمان است.

محمد رایجی پژوهشگر مسائل جهان اسلام