اردوغان و هزینه‌های حمایت از مُرسی و خاشقجی

به گزارش خبرگزاری رسا، در روزهای اخیر٬ خبر ربوده شدن 6 تن از شهروندان ترکیه در کشور آفریقایی لیبی موجب آن شد که یک بار دیگر تحولات جدید در حوزه آفریقا مورد توجه ترکیه قرار بگیرد و تحلیلگران این کشور به خاطر بیاورند که در روند تحولات نوین کشورهایی همچون لیبی٬ سودان و مصر٬ شرایط به نفع ترکیه نیست و رقبا در این منطقه کار را برای دولت ترکیه دشوار و دشوارتر کرده‌اند.

وزارت امور خارجه ترکیه و سرویس اطلاعاتی میت این کشور توانستند با راهکارهایی که هنوز خبری از آنها به بیرون درز پیدا نکرده٬ شهروندان کشورشان را از چنگ نظامیان وابسته به ژنرال حفتر آزاد کنند، اما این به معنی پایان مشکلات ترکیه در لیبی نیست. چرا که سخنگوی نیروهای تحت امر ژنرال حفتر٬ ترکیه را تهدید و اعلام کرده که هیچ کدام از کشتی‌های ترکیه حق عبور از آب‌های سرزمینی لیبی را ندارد و علاوه بر این ادعا کرده‌اند که یک هواپیمای بدون سرنشین ترکیه را پایین انداخته‌اند.

با این تفاسیر انتظار می‌رود که در لیبی و همچنین در سودان٬ جایی برای فعالیت‌های سیاسی اقتصادی و فرهنگی ترکیه وجود نداشته باشد.

این دقیقاً به معنی آن است که ترکیه در کشاکش و هماوردی قدرت نفوذ در تحولات جهان عرب و به ویژه در آفریقا٬ در رقابت با دو قدرت موذی به نام عربستان سعودی و امارات متحده عربی٬ اصطلاحاً کم آورده و تاحد زیادی٬ ضعیف نمایان شده است.

لج کردن با شاهزاده آل سعود

رجب طیب اردوغان توانست در حاشیه نشست جی 20 در کشور ژاپن پس از دیدارهای نسبتاً موفقیت‌آمیز با ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه و دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا توجه رسانه‌های منطقه‌ای و جهانی را به سوی خود جلب کند و در عین حال در برابر مخالفین داخلی کارت برنده در دست بگیرد و ادعا کند که خطر تحریم را از سر اقتصاد ترکیه برداشته و مشکل سامانه موشکی اس 400 را با ترامپ حل کرده است.

اردوغان٬ پس از دیدار با ترامپ در گفت‌وگو با خبرنگاران در مورد مسائل مختلفی سخن گفت.

خبرنگاری از او پرسید: آیا شما در حاشیه این نشست با شاهزاده سعودی محمد بن سلمان هم صحبت کردید؟ وی در پاسخ گفت: خیر من با او صحبت نکردم. من قبلاً هم گفته‌ام اسناد و مدارکی در مورد قتل جمال خاشقجی در دست داریم که باید مورد توجه قرار بگیرد و ما می‌خواهیم که عاملین قتل خاشقجی در کشور ما محاکمه شوند.

گفته‌های اردوغان و مواضع سفت و سخت او در برابر شاهزاده آل سعود در حالی است که بن سلمان توانسته حتی پس از جنایت قتل روزنامه‌نگار مخالف٬ با سران کشورهای مختلفی همچون آمریکا٬ روسیه٬ چین٬ هندوستان و چند کشور اروپایی دیدار کند و هیچ کدام از آنان٬ مانند اردوغان در برابر جنایت خاشقجی موضع قاطعانه نگرفتند.

ولی اردوغان این مسئله را به یک موضوع حیاتی و حساس تبدیل کرده و عملاً روند روابط سیاسی، دیپلماسی و اقتصادی بین عربستان و ترکیه متوقف شده است.

اردوغان مدت‌ها تلاش می‌کرد که پادشاه سعودی یعنی ملک سلمان را مورد خطاب قرار داده و از او بخواهد که عامل این قتل را معرفی کند، اما در شرایط فعلی به خوبی متوجه شده که محمد بن سلمان حالا نه در قد و  قواره یک ولیعهد و شاهزاده بلکه به عنوان یک پادشاه٬ تمام قدرت را در دست گرفته و ظاهراً در جهان نیز کسی حاضر نیست او را به خاطر قتل خاشقجی محاکمه کند.

ولی اردوغان دست از مواضع سرسختانه خود بر نمی‌دارد. بنابراین عجیب نیست که تنها 24 ساعت پس از مواضع اخیر اردوغان در جی 20 در برابر شاهزاده آل سعود٬ در آن سوی جهان در آفریقا و در کشور لیبی٬ 6 شهروند ترکیه از سوی نیروهای تحت امر ژنرال حفتر بوده شوند که روابط نزدیکی با عربستان امارات متحده عربی و مصر دارد.

اردوغان پس از درگذشت محمد مُرسی رییس جمهور سابق مصر٬ او را شهید اعلام کرده و دستور داد که در تمام مساجد ترکیه برای مُرسی نماز میت غیابی اقامه شود و یک بار دیگر٬ اظهارات تند خود علیه ژنرال عبدالفتاح سیسی را تکرار کرده و او را دیکتاتور و کودتاگر خواند.

این در حالی است که ترکیه در چندین پرونده حساس و مهم٬ با مصر درگیر است. به عنوان مثال در پرونده حساس و حیاتی منابع نفتی دریای مدیترانه٬ مصر با قبرس جنوبی٬ رژیم صهیونیستی٬ آمریکا و فرانسه٬ روابط خاصی دارد٬ سیسی در جریان تحولات لیبی حامی ژنرال حفتر و در سودان نیز حامی جریان نظامی مخالف ترکیه است٬ در پرونده فلسطین نقش خاصی دارد٬ در همکاری‌های منطقه‌ای با عربستان٬ امارات و آمریکا همکاری می‌کند و در اعمال فشار بر اخوان‌المسلمین مصر و منطقه٬ در تضاد با منافع ترکیه اقدام می‌کند.

در دیگر سو٬ امارات متحده عربی نیز چنین موقعیتی دارد و به عبارتی ساده و روشن٬ اردوغان به خاطر مُرسی و خاشقجی با سیسی٬ بن سلمان و بن زاید آل نهیان دشمن شده و عملاً دولت ترکیه در تحولات جهان عرب و به ویژه در آفریقا و مدیترانه٬ با مشکلات تازه‌ای روبرو شده است.

حالا زمان آن است که در مورد این وضعیت٬ 4 سوال جدی طرح کنیم:

1.چرا اردوغان و آکپارتی که حتی در ماجرای پرونده حساس و مهمی همچون فلسطین٬ بارها با رژیم صهیونیستی اسراییل مذاکره کرده و امتیاز داده٬ حالا به شدت از مذاکره با عربستان٬ امارات و مصر٬ ابا و پرهیز دارد؟

2.خسارات و هزینه‌های مقابله ترکیه با عربستان و امارات به ویژه در حوزه اقتصادی تا حد زیادی روشن است٬ اما سود و آورده حاصل از این مواضع سرسختانه برای ترکیه چه بوده است؟

3.تداوم این مسیر و انزوا و تنهایی ترکیه چه تاثیری بر وضعیت این کشور٬ در داخل و خارج می‌گذارد؟

4.کسانی که در داخل آکپارتی٬ اردوغان را به حمایت قطعانه از اخوانی‌ها تشویق و ترغیب کردند بیشتر مقصرند یا خود اردوغان؟

در پاسخ به این سوالات باید گفت: حزب عدالت و توسعه ترکیه به معنای کامل و روشن٬ از منظر فکری و قرائتی که از اسلام سیاسی دارد٬ یک حزب اخوانی نیست و اتفاقاً خاستگاه اولیه عبدالله گل و اردوغان در ایستگاه آغازین اختلاف با اربکان و جدا شدن از حزب فضیلت٬ در همین نکته بوده و آنها معتقد بودند که ترکیه باید خود را به مدار غرب نزدیک‌تر کند.

با این حال برخی از چهره‌ه‌های آکپارتی به ویژه در دوران داوود اوغلو٬ با تحلیل غلط پرونده سوریه و پیش‌بینی‌های خوشبینانه در مورد تحولات منطقه٬ کاری کردند که اردوغان تمام تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد قرار دهد.

افرادی همچون پروفسور یاسین آکتای٬ روشنفکران جنجالی روزنامه ینی شفق و دیگران با دعوت مداوم از چهره‌هایی همچون جمال خاشقجی و دیگران٬ تلاش می‌کردند استانبول را به پایتخت نشست‌ها و همایش‌های جهانی روشنفکران عرب تبدیل کنند.

اما شواهد نشان می‌دهد که این اقدام٬ برای ترکیه هزینه به دنبال آورد و نه سود و فایده. لذا می‌توان گفت٬ کسانی که هزینه حمایت از اخوان‌المسلمین را بر دستان اردوغان و حزب عدالت و توسعه گذاشتند٬ حالا دقیقاً نمی‌دانند که در شرایط پیشِ‌رو برای پایین آوردن هزینه‌های سنگین این حمایت٬ چه راهکاری پیدا کنند.

به ویژه در شرایطی که اردوغان در مقام رییس٬ به دستگاه دیپلماسی و معاونین و مشاورین خود٬ امکان بروز و ظهور نمی‌دهد و کسی جرات ندارد که در مورد استراتژی او در مورد کشورهای عربی٬ انتقادی بر زبان بیاورد.

حال باید دید آیا آکپارتی در همین مسیر پیش می‌رود یا به دنبال روزنه‌ای برای مذاکره و تغییر موضع خواهد بود.

محمد علی دستمالی/تسنیم