چگونگی زیارت اهل بیت بر مزار شهیدان در اربعین

به گزارش سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، انتشارات بوستان کتاب، کتاب «تفسیر تاریخ عاشورا» را به قلم دکتر محمد جواد صاحبی روانه بازار نشر کرده است.

اکنون نگاهی به قسمتی از متن این کتاب درباره زیارت اهل بیت در اربعین خواهیم داشت:

زیارت مزار شهیدان

برخی مقتل نگاران نقل کرده اند: چون زنان و خاندان حسین(ع) از شام بازگشتند و به سرزمین عراق رسیدند، به راهنمای قافله گفتند، ما را از راه کربلا ببر. پس راه کربلا را پیش گرفتند تا به قتل گاه رسیدند. دیدند جابر بن عبدالله انصاری و جمیعتی از بنی هاشم  و مردانی از اولاد پیغمبر، برای زیارت قبر حسین(ع) بدان جا آمده اند. آنان همگی به عزاداری پرداختند و با گریه و اندوه مجلسی را به یاد امام حسین(ع) برپا داشتند که دلها را جریحه دار می ساحت.

 مورخان آن روز را بیستم صفر 61 هجری مصادف با اربعین شهادت امام حسین دانسته اند و گویا این کاروان، سر حسین(ع) را همراه خود داشتند و در همان نخستین روز ورود، به بدنش ملحق کرده اند و اما سید بن طاووس که حضور اهل بیت امام حسین(ع) را در نخستین اربعین نقل کرده است، در کتاب اقبال الاعمال، در اعمال روز بیستم صفر، بعد از اشاره به آنچه در لهوف نوشته است، می افزاید:

وقوع قضیه یاد شده بعید است و زیرا عبدالله زیاد، واقعه کربلا را در نامه‌ای به یزید گزارش کرد و از او درباره انتقال اهل بیت به شام اجازه خواست تا دریافت پاسخ؛ که مدت بیست روز یا بیشتر طول می کشید، منتظر ماند و دیگر آن که، روایت شده، چون اهل بیت(ع) را به شام فرستاد، ایشان را یک ماه در مکانی جای دادند که مانع از سرما وگرما نبود؛ بنابراین مقتضی است که رسیدن ایشان و یا کربلا، پس از اربعین باشد.

علاوه بر این که سید بن طاووس که ناقل روایت آمدن اهل بیت به کربلاست، این روایت را در اثر دیگرش نقد کرده است دیگر مورخان و محدثان نیز آن را تأیید نکرده و بلکه خلاف آن را گفته اند، چنان که شیخ در مسار الشیعه می نویسد:

بیستم ماه صفر، روز بازگشت خاندن حضرت ابی عبدالله الحسین(ع)، از شام به سوی مدینه طیبه است و آن روز است که جابر ابن عبدالله انصاری جهت زیارت قبر حضرت ابی عبدالله ازمدینه به کربلا وارد شد و او نخستین کسی است که آن حضرت را زیارت کرده است.

میرزا حسین نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان، پس از نقل موارد مذکور می نویسد:

ظاهر عبارت شیخ مفید و دیگر روایت گران آن است که روز اریعین از شام بیرون آمدند، نه آنکه وارد مدینه شدند؛  چنان که بعضی توهم کرده اند چه از دمشق  تا مدینه کمتر از یک ماه سیر قافله متعارف نشود، خصوص آن قافله که حسب دستورالعمل یزید بن نعمان با آن رفتار کرده و بُعد ما بین این دو بلد، زیاده از دویست فرسخ است و اگر مراد آن بود، تغییر عبارت نمی داد و در حق جابر که اختلافی ورود او در روز اربعین نیست، به «ورود» در این جا به «رجوع» تعبیر فرمود و در هر صورت این کلمات صریح است در نیامدن ایشان به کربلا و الا ذکر وقایع ماه صفر از جهاتی اولی بود.

مرحوم نوری بر اثبات نظر خود؛ دلیل دیگری می آورد و آن روایت ورود جابر ین عبدالله به کربلا معلی است، که در منابع معتبر نقل شده است:

عطیه بن سعد بن جناده عوفی، که از روات امامیه است و اهل سنت در رجال خود تصریح کرده اند که وی راست گو بوده و در سنه 111 هجری قمری وفات کرده، روایت کرده است:

با جابر بیرون رفتیم جهت زیارت حسین بن علی(ع) آن گاه شرح داده کیفیت ورود خود و جابر را به کربلا و اجمال آن که جابر غسل کرد و خود را شبیه محرمان کرد و به سُعد خوش بو کرد و چون نابینا بود عطیه دستش را به قبر مطهر رسانید، پس بی هوش شد، آب بر او پاشیده به حال آمد و پس به سوز دل سخنانی جگر سوز به آن حضرت عرض کرد و آن گاه بر شهدا سلام کرد و در آخر کلامش گفت که ما نیز شریک بودیم در آن که داخل شدند.

عطیه گفت: ما رنجی نکشدیم و شمشیری نزدیم، ولی سرهای این گروه از بدن جدا و زنانشان بیوه و فرزندانشان یتیم شدند چون در اجر با ایشان شریک باشیم؟

جابر در جواب، حدیث نبوی را که خودش دیده بود، ذکر کرد که هر کس دوست دارد عمل قومی را، با ایشان در ثواب آن شریک باشد و گفت: نیت من و اصحابم بر همان نیت حسین(ع) و اصحاب اوست.

 آن گاه فرمود: مرا ببرید به طرف خانه‌های کوفه و چون قدری از مسافت راه طی شد، فرمود : ای عطیه! آیا تو را وصیتی بکنم؟ و گمان ندارم بعد از این سفر دیگر تو را ملاقات کنم! پس امر کرد او را به دوستی دوستان آل محمد و دشمنی دشمنان ایشان.

از این خبری شریف معتبر معلوم می شود جابر چند ساعتی بیش، در آن جا درنگ نکرد و کسی را نیز ملاقات نکرد و به حسب عادت، نشود که اهل بیت وارد شوند و با جابر ملاقات کنند و عطیه در نقل چگونگی آن سفر زیارت با جابر، ابدا اشاره به آن نکند.

ولی با این همه، نقدهایی بر روایت یاد شده وارد است و به همین جهت شماری از پژوهشگران؛ این رخداد را موافق با واقعیات تاریخی نمی دانند، به ویژه آن که مسیری که کاروان طی می کرده باموقعیت جغرافیای کربلا تلافی نداشته، اما شماری دیگر باتوجه به شواهد و دلایل تاریخی و نقشه های جغرافیای و راه های شوسه قدیم، وقوع واقعه را چندان بعید نمی دانند؛ چنان که محقق ارزشمند آیت الله شهید سید محمد علی قاضی طباطایی در پژوهشی گسترده، ضمن ارائه اسناد و مدارک بسیار کوشیده است تا ثابت کند که ملاقات جابر با کاروان اهل بیت و مجلس سوگواری، در نخستین اربعین شهادت رخ داده و کاملا با حقایق تاریخ و موقعیت های جغرافیای سازگار است، البته این سخنی است که پذیرش آن برای مادشوار است، هر چند قاطعانه نمی شود آن را رد کرد.

گفتنی است، کتاب «تاریخ تفسیر عاشورا» با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه، در ۵۱۲ صفحه و به قیمت ۴۴۰۰۰ تومان به همت انتشارات بوستان کتاب منتشر شده است./998/