شماره 12 فصلنامه «علوم تربیتی از دیدگاه اسلام» منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دوازدهمین فصلنامه علمی ـ پژوهشی «علوم تربیتی از دیدگاه اسلام» به صاحب امتیازی دانشگاه امام صادق (ع) - پردیس خواهران با مدیر مسؤولی نیکو دیالمه و سردبیری سعید بهشتی ویژه پاییز و زمستان 98 منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و در 250 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

مبانی و آثار تربیت انسان منظم از منظر فلسفه تعلیم و تربیت قرآن بنیان

شیرین رشیدی

چکیده: هدف از این نوشتار، تبیین مبانی و آثار تربیت انسان منظم از منظر فلسفه تعلیم و تربیت قرآن بنیان می باشد. از لحاظ رویکرد تحقیق در زمره تحقیقات کیفی و قیاسی و از لحاظ روش، تحلیلی - استنباطی و از لحاظ شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و فیش برداری است. خلاصه یافته‌های تحقیق چنین است: مبانی فلسفی تربیت انسان منظم شاملِ مبانی عامِ خداشناختی(وجود ناظم و وحدت ناظم)، هستی شناختی(آفرینش منظم و مرحله مند جهان)، دین شناختی(تقدم نزول آیات مکی بر آیات مدنی، نظم درونی آیات، نظم در تشریع، تقدم ایمان بر عمل صالح) و مبنای خاصِ انسان شناختی(آفرینش منظم و مرحله مند انسان، نظم شناسی فطری)؛ آثار تربیت انسان منظم، شاملِ دو دسته آثار نظری(تقدم و تأخر در مراحل تفکر، دور اندیشی) و آثار عملی(برنامه ریزی، احترام به قانون و مقررات، وقت شناسی و غیره) می باشد.

«مدرسه صالح» کانون تحقق حیات طیبه با تأکید بر جامعه محلی

مریم برادران و زهرا سادات نیری پور

چکیده: هدف پژوهش حاضر تبیین روابط مدرسه صالح با جامعه محلی است. از آنجا که مدرسه صالح ـ که در سند تحول آموزش و پرورش به آن اشاره شده ـ مدرسه‌ای برای تحقق حیات طیبه است، پژوهش حاضر سعی دارد با تبیین روابط مدرسه صالح و جامعه محلی، در عملیاتی کردن این مدرسه مفهومی گامی بردارد؛ چرا که اکوسیستم مدرسه صالح در تعامل با محیط ضمن درک نیازها و ارتقای یادگیری، می‌تواند تحول‌آفرین شده و پویایی و رشد دوجانبه ایجاد کند. این پژوهش با رویکرد کیفی و با استفاده از تحلیل مضمون متن مصاحبه صاحب‌نظران و مطلعین خبره و ادبیات تحقیق در این حوزه به این نتایج دست یافته که مدرسه به‌عنوان نهاد فرهنگی ویژه و بخشی از اکوسیستم تربیتی و آموزشی، نیازمند توسعه یادگیری ازطریق شبکه‌سازی و اشاعه آن به سمت امت اسلامی است. مدرسه که بخشی از یک جامعه است می‌تواند در جریان‌های اجتماعی ناظر به اصلاح مداوم موقعیت، فعال باشد، مشارکت کند و مشارکت بپذیرد. این مشارکت می‌تواند با نهادهای محلی به‌خصوص با مدارس و دانشگاه‌ها و سایر نهادها صورت بگیرد تا در این ارتباط با مشکلات، مسائل و نیازها شناسایی شده و در شبکه‌ای با برنامه‌ریزی به حل مشکلات اقدام کند. همچنین مدرسه از منابع و فرصت‌های موجود در جامعه محلی برای رشد و توسعه خود و حل مسائل استفاده خواهد کرد. این فرایند دو سویه منافعی دارد که با هم‌افزایی شکل گرفته در بستری یکپارچه بدون رقابت توزیع می‌شود. در این نگرش، خانواده، مدرسه و دانشگاه، کانون‌های فرهنگی و تربیتی، شوراها و بستر جامعه محلی فضاهای تربیتی مکملی هستند که در کنار یکدیگر برای تربیت دانش‌آموخته صالح و شکل‌گیری امت اسلامی تلاش می‌کنند.

ظرفیت های برنامه درسی در مواجهه با تعلیم آموزه های دینی با الهام از رویکرد زیبایی شناسی

داود طهماسب زاده شیخلار و جمیله علم الهدی

چکیده: هدف پژوهش حاضر، تبیین جایگاه مغفول رویکرد زیبایی‌شناسی در برنامه درسی است. توضیح اینکه تربیت از خصلت های انسانی به‌ شمار می‌ رود. همچنین براساس تعالیم اسلامی، فطرت انسان دارای اقتضائاتی برای تربیت کردن است که یکی از آن‌ها زیبایی‌جویی و زیبایی‌طلبی است. خداوند برای تربیت انسان به زیبایی‌جویی وی اشاره کرده و زبان کتاب هدایت خود را متناسب با آن انتخاب کرده است. از آنجا که هدف و رسالت اصلی قرآن نیز هدایت بشریت به مسیر حقیقی و خداشناسی است و نظام آموزشی و برنامه درسی نیز هدفی جز تعلیم و تربیت فراگیران ندارد، بنابراین برنامه درسی نیز می‌تواند از زبان اعجازآمیز قرآن که همان زیبایی‌شناختی است، استفاده کرده و موفقیت کسب کند. برای همین این مقاله درصدد تبیین جایگاه مغفول رویکرد زیبایی‌شناسی در برنامه درسی، توصیف نگاه زیبایی‌شناسانه، زبان اعجازآمیز و موفق اسلام و قرآن به تعلیم و تربیت و الهام از تجربه قرآن و تجویز آن به برنامه درسی به‌روش تحلیلی - استنتاجی است. براساس نتایج این پژوهش، تربیت زیبایی‌شناختی در حال حاضر برای نظام آموزشی ما فراتر از حد ضرورت و به‌عنوان یک رویکرد مکمل و حتی جایگزین رویکرد فعلی مطرح است. تعالیم اسلامی ازطریق تربیت زیبایی‌شناسی بهتر می‌تواند فضای لازم را برای حضور در برنامه درسی پیدا کند. شایان ذکر است که تربیت زیبایی‌شناسی دارای ویژگی‌ها و پیامدهای خاص در برنامه درسی است که از آن جمله می‌توان به توجه به ادراک عمیق و تخیل فراگیران، تجسم ذهنی و خیالی، مدیریت هیجانات، ایجاد شور و نشاط و... اشاره کرد.

اهداف، اصول و روش های تربیت عاطفه «غم و شادی» از منظر صحیفه علویّه

سیدحمیدرضا علوی، مراد یاری و حمیده قطبی نژاد

چکیده: هدف پژوهش حاضر بررسی اهداف، اصول و روش‌های تربیت عاطفه «غم و شادی» انسان برمبنای شادی‌پذیری و غم‌پذیری آدمی در صحیفه علویه است. بدین منظور براساس رویکرد کیفی، از روش ­های پژوهش استنتاجی و تحلیل زبانی و مفهومی استفاده شده است. از این‌ رو براساس مبنای مفروض، مناجات‌های امام علی (ع) در صحیفه علویه انتخاب و مورد پژوهش قرار گرفته­ اند. براساس نتایج پژوهش می­ توان گفت متربی باید با تکیه بر اصولی چون شناسایی شادی‌های ممدوح و چگونگی راه یافتن به آن‌ها، شناخت غم‌های مذموم و راه‌های رهایی از آن‌ها و همچنین شناخت غم‌های ممدوح و ایجاد آن‌ها در قلب خویشتن، در تربیت عاطفه «غم و شادی» وجود خود بکوشد. همچنین باید با روش­ هایی مانند خشنود کردن خداوند، پیامبر (ص) و خاندان وی، از آن‌ها توسل جوید و در جهت شاد کردن انسان‌ها و در نهایت ایجاد شادی برای آخرت خویش اقدام کند. ضمن اینکه با شیوه شکرگذاری و ذکر اسماء الهی طی مسیر کرده و به واسطه نعمت‌های خاص الهی همچون ایمان و اسلام به کسب شادی بپردازد. متربی همچنین باید غم‌های دنیایی، گناهان و پیروی از هوای نفس را از عوامل غم‌های مذموم بداند و با روش­هایی ازجمله پناه بردن به خداوند، دعا کردن، ذکرورزی، ملامت نفس پس از ارتکاب گناه و مرگ‌اندیشی، قلب خویش را برای وجود غم‌های مقدس آماده سازد تا به‌ این‌ ترتیب به اهداف تربیت این عاطفه ـ یعنی رسیدن به مقام قرب الهی، پیوستن به هدایت‌یافتگان و سعادت لقاءالله ـ نایل شود.

تفکر مراقبتی از منظر آیات قرآنی

هاجر کوهی اصفهانی و سوسن کشاورز

چکیده: هدف پژوهش بررسی موضوع «تفکر مراقبتی» در قرآن کریم با رجوع به تفسیر المیزان است. تفکر مراقبتی، مراقبت در نحوه اندیشیدن و تفکر در مراقبت است؛ مراقبت از تبدیل احساس‌ها به انتخاب، ارزیابی و تصمیم‌گیری. تفکر مراقبتی توجه فاعل به مفعول و فعل با همراهی یکدیگر به حساب می‌آید که به تفکر ارزش‌گذار یا ستایشی، عاطفی، فعال، هنجاری و همدلانه تقسیم‌ می‌شود. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیل محتوای کیفی است و با بررسی آیات قرآن کریم نمونه‌هایی از مصادیق قرآنی این تفکر مورد شناسایی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشانگر آن است که موارد متعددی از مصادیق عینی زیرگروه‌های مختلف تفکر مراقبتی در قرآن کریم مورد تأکید قرار گرفته است؛ شامل مصادیقی از احسان، تواضع، امانت‌داری، رعایت عدالت و قسط و صداقت که اهتمام به آن‌ها در فرایند تربیت متربیان می‌تواند منجر به تقویت ابعاد مختلف تفکر مراقبتی شود.

جایگاه، ساختار و ویژگی‌های تعلیم و تربیت در دوره امپراتوری عثمانی

سید محمد طیبی، امید مهنی و سینا میرشاهی

چکیده: هدف پژوهش حاضر، شناسایی جایگاه، ساختار و ویژگی‌های تعلیم و تربیت اسلامی در امپراتوری عثمانی است. برای این پژوهش از شیوه تحلیلی با رویکرد تاریخی استفاده شده است. یافته‌های پژوهش گویای این است که دولت عثمانی از بدو تأسیس به‌ مقوله تعلیم و تربیت و ویژگی‌ های آن توجه کرده و به آموزه‌های اسلامی در حوزه تعلیم و تربیت و مؤلفه‌های آن چون اصلاحات آموزشی، مدرسه‌ سازی، اهداف آموزشی و متون آموزشی پرداخته است. این امپراتوری که برای مدتی طولانی یکی از قدرت‌های جهان اسلام به شمار می‌رفت و گستره وسیعی از آسیا و اروپا را در بر داشت، تأثیرات شایان توجهی در عرصه‌های گوناگون از جمله حوزه تعلیم و تربیت در جامعه و زیرمجموعه قلمرو و حاکمیت خویش بر جای گذاشته است. بنابراین در این پژوهش سعی بر آن است تا با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه‌ای، چگونگی ساختار و سیستم تعلیم و تربیت امپراتوری عثمانی براساس آموزه‌های اسلامی نشان داده شود. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که سلاطین عثمانی اهتمام ویژه‌ای بر حفظ تعلیم و تربیت اسلامی داشته‌ و برای رسیدن به این اهداف آموزشی به تربیت متخصصان در حوزه آموزش اسلامی پرداخته بودند. در واقع می‌توان گفت اصلاحات آموزشی در امپراتوری عثمانی در ادامه موجب تحرک و تکاپوی نهادهای آموزشی شد.

رابطه بین باورهای دینی و بحران هویت با گرایش به مصرف مواد مخدر

رسول فیروزی ارنان، سجاد علمردانی صومعه، جلیل باباپور خیرالدین و زینب خانجانی

چکیده: هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه میان باورهای دینی و بحران هویت با گرایش به مصرف مواد مخدر است. این پژوهش به روش کمی و از نوع مطالعات همبستگی است که در آن تغییرات متغیر ملاک (گرایش به مصرف مواد مخدر) بر اساس متغیرهای پیش‌بین (باورهای دینی و بحران هویت) مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری این پژوهش دانشجویان دانشگاه تبریز مشغول به تحصیل در سال 94-1393 هستند که از جامعه مورد نظر حدود 200 نفر به روش نمونه­ گیری در دسترس انتخاب شده‌اند. برای گردآوری داده‌ها از پرسش‌نامه دین‌داری خدایاری‌فرد، پرسش‌نامه اعتیاد میرحسامی و پرسش‌نامه بحران هویت احمدی استفاده شده است. همچنین برای تحلیل آماری داده ­های پژوهش از شاخص‌های آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه) استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بین باورهای دینی و گرایش به مصرف مواد مخدر رابطه معنی‌دار و منفی وجود دارد و بین بحران هویت و گرایش به مصرف مواد مخدر رابطه معنی‌دار و مثبت وجود دارد. لازم به ذکر است که باتوجه به نتایج تحلیل رگرسیون از بین متغیرهای پیش‌بین، فقط متغیر بحران هویت است که به‌طور معنی‌داری در پیش‌بینی گرایش به مصرف مواد مخدر نقش دارد.

دفتر فصلنامه «علوم تربیتی از دیدگاه اسلام» در تهران، شهرک قدس، بلوار شهید فرحزادی، خیابان شهید طاهرخانی، دانشگاه امام صادق (ع) پردیس خواهران واقع شده است؛ علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانند به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://edus-islam.isuw.ac.ir/ مراجعه کنند و یا با شماره 22094901 داخلی  215 تماس بگیرند./822/