جلد نخست: معارف قرآن و حدیث

به گزارش  خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی جلد نخست مجموعه مقالات معارف قرآن و حدیث را با عنوان معارف قرآن به قلم جمعی نویسندگان و به کوشش  علیرضا کمالی و محمد هادی منصوری منتشر کرد.

توجه به دستورهای فردی و جمعی قرآن کریم و حدیث برای انسان هایی که خواهان رسیدن به قله های کمال هستد، اجنتاب ناپذیر است و مجموعه راهنمایی های اخلاقی، اعتقادی، سیاسی، اقتصادی، اجتماع و ... قرآن و حدیث نظام اعتقادی و ارزشی جامعه را پیش رو می نهد که برای سعادت فرد و جامعه کافی بوده و می توان گفت سایر منابع سترگ اسلامی و شیعی، شرح و بسط این دو منبع گران سنگ است.

بر این اساس کمیته برنامه ریزی دروس معارف اسلامی دو تفسیر موضوعی قرآن کریم و تفسیر موضوعی نهج البلاغه را در برنامه درسی دانشگاه­ ها و مراکز آموزش عالی کشور قرار داد. از این رو در هر سال تحصیلی حدود 1500 کلاس درس تفسیر موضوعی قرآن و نهج البلاغه با حضور هزاران دانشجو در دانشگاه های سراسر کشور برگزار می گردد که این امر، برنامه ریزی و اهتمام جدی جهت ارتقای کیفیت ارتقای دروس را ضروری می نماید.

 معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی با توجه به این ضرورت، مجموعه ای از مقالات را با هدف تعمیق آموزه­ ها و معارف قرآن و حدیث در دانشگاه ها، آسیب شناسی متون درسی و کمک درسی در محور معارف قران کریم و نهج البلاغه و روش شناسی تفسیر و تدریس قرآن و نهج البلاغه در اختیار پژوهشگران و علاقه مندان به این معارف ناب قرار می دهد.

ساختار کتاب

نوشتار پیش رو جلد نخست مجموعه مقالات با محور معارف تراث است که در چهارفصل با عنوان­ های قرآن و آموزه ­های نظری،قرآن و آموزه­ های عرفانی، نظام اخلاقی و قرآن و نیازهای انسان معاصر سامان یافته است.

در فصل نخست این کتاب مقالاتی همچون چگونگی انعکاس براهین اثبات وجود خداوند، معاد جسمانی و روحانی از منظر قران کریم، بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران در موضوع اشراط الساعه، خلود و جاودانگی عذاب، بهشت و نعمت های مادی و معنوی، بازتن یابی؛ نگاهی قرآنی ـ فلسفی و آیات مهدویت در قرآن از منظر احادیث تفسیری پرداخته شده است.

عرفان و قرآن، عبودیت و بندگی در آیات، تفسیر عرفانی دعا در نگاه قرآن، نقش معرفت زایی نماز در قرآن کریم؛ مقامات اهل بیت(ع) در قرآن و روایات از عناوین مقالات فصل دوم است و همچنین در فصل سوم این کتاب موضوعاتی همانند: نظام اخلاقی از منظر قران کریم، سیر حرکت تربیتی انسان از منظر قرآن کریم و ریشه های گناه و راهکارهای مقابله با آن از منظر قرآن و روایات، آثار تربیتی اعتقاد به معاد و اخلاق و سیاست در قرآن و نهج البلاغه پرداخته شده است.

راهکارهای عینی پاسخ گویی قرآن به نیازهای انسان معاصر، بررسی و تحلیل شادکامی از منظر قرآن کریم، بررسی تطبیقی آرامش روانی در روان شناسی با اطمینان قلبی در قرآن کریم، عوامل و زمینه های جلوه نمایی دختران از دیدگاه قرآن کریم و روایات، حجاب در قرآن و عهدین، خرافه ستیزی از منظر قرآن، خشونت از منظر قرآن، خشونت و مدارا در اسلام، قرآن، خشونت و مدارا، روابط زوجین از دیدگاه قرآن و قران و روابط خانوادگی عنوان های مقالات فصل چهارم هستند.

چکیده مقالات فصل اول:

چگونگی انعکاس براهین اثبات وجود خداوند در قرآن

علی نصیری

چکیده: با صرف نظر از دیدگاه آن دسته از فلاسفه دین همچون آلوین پلانتینگا که بر عدم نیاز خداوند به ارائه برهان پای فشرده اند، درباره انعکاس براهین صانع در قرآن در میان صاحب نظران چهار دیدگاه انعکاس براهین اثبات صانع در قرآن؛ انعکاس تنبهی بر آیه اثبات صانع در قرآن؛ انعکاس ضمنی براهین اثبات صانع در قران، و انعکاس صریح براهیناثبات صانع در قران وجود دارد.

 نگارنده در این مقاله ضمن تقریر این آرا و نقد تفصیلی آنها خود رأی دیگر را برگزیده که آن این است که خداوند در قرآن کریم با ملاحظه سطح مخاطبان برای صاحبان مراتب علمی و عملی، وجود خدا را بدیهی و فراتر از برهان دانسته و برای مخاطبان، وجود خود را امری نظری و نیازمند برهان دانسته؛ از این رو به اقامه براهین روی آورده است.

 معاد جسمانی و روحانی از منظر قرآن

احمدرضا بهنیافر

معاد جسمانی از مباحث کلامی و فلسفی است که در آیاتی از قرآن نیز به آن اشاره شده است و اندیشمندان اسلامی یا شیوه های خاص خود در اثبات آن گام برداشته اند و این مقاله ضمن اشاره به دیدگاه­ های فلاسفه و متکلمان در مورد معاد جسمانی و روحانی، آن را از منظر قرآن بررسی می کند و با توجه به منابع متقن به شبهات درباره معاد جسمانی پاسخ می دهد.

 در پژوهش حاضر از روش کتابخانه ای استفاده شده و اطلاعات مورد نیاز با مراجعه به مهم ترین آثار کهن و منابع تحقیقاتی نوین در موضوع مورد نظر گردآوری شده است و از نظر قرآن، معاد انسان ها جسمانی و روحانی است و عقل و بشر و قاعده فلسفی از درک معاد جسمانی و تفاصیل آن عاجز است.

 از این رو برخی از فلاسفه آن را از روی تعبد پذیرفته اند. شبهات مطرح شده در مورد معاد جسمانی به ویژه شبهه آکل و مأکول با قدرت و اراده الهی و آیات قرآن ناهمخوان است.

 بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین در موضوع اشراط الساعه

محمد مطهری نیا و عبدالله موحدی محب

 قرآن کریم در آیه 18 سور محمد 69 به اشراط الساعه اشاره نموده است و اشراط الساعه در اصطلاح قرآنی به مجموعه حوادثی گفته می شود که پیش از واقعه عظیم قیامت و یا ظهور امام عصر اتفاق خواهد افتاد و مفسران فریقین بر اساس روایت پیامبر اکرم و ائمه اطهار درباره آخر الزمان و رویدادهای آن زمان، نسبت به این موضوع توجه زیادی نموده اند.

 اگر اشراط الساعة از اصطلاحات پرکاربرد در منابع اسلامی است اما در تعیین مصداق آن در هم آمیختگی زیادی میان علائم ظهور و علائم قیامت وجود دارد و در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از آیات قرآن؛ روایت و تحلیل محتوایی و مصادیق بیان شده بود در آنها و نیز تفاسیر شیعه و اهل سنت، میان این علائم تفکیک شود.

خلود و جاودانگی عذاب

 محمد جواد واعظی

چیکده: در بررسی مسأله جاودانگی خلود و بهشتیان در نعمت­ها و خلود دوزخیان در عذاب الهی در اندیشه دانشمندان اسلامی با دو دیدگاه کلی مواجه می شویم و دیدگاه اول که بیشتر آنها به آن معتقد و ملتزم شده اند، پذیریش خلود است.

 برخی اندیشمندان هم با آن مخالفت و آن را رد یا تأویل کرده اند و تصریح قرآن به مسأله خلود و آیات پرشمار در این زمینه  وروایات متعدد تأیید کننده و اجماع اندیشمندان بر این مسأله از اصلی ترین دلایل موافقان است.

 زوال ناپذیری فطرت و سرشت الهی انسان، دلالت برخی از آیات بر بخش تمامی گناهان و تعلیق عذاب و رحمت به مشیت الهی، لزوم رعایت و متناسب معصیت و کفر و برخی روایت از اصلی ترین دلایل مخالفان است و در این پژوهش، با بررسی آیات و آرای مفسران، دلایل موافقان خلود ترجیح داده می شود.

بهشت و نعمت های مادی و معنوی

 سید محمد موسوی

 چکیده: معاد یکی از اصول بنیادی تمام ادیان از از آدم تا خاتم بوده است که درک آن تأثیر مستقیم و مهمی در اعتقادات و همچنین نحوه اعمال انسان خواهد داشت؛ سر لوحه رسالت انبیا، انذار از عقاب جهنم و بشارت به بهشت بوده است که نشانگر اهمیت این دو مسأله در تبیین معاد است.

بدون درنظرگرفتن نگاه ادیان پیشین به بهشت و با توجه به دور از دسترس بودن آن برای بشر عادی، تببین آن با پیچیدگی های همراه بوده است، اما برترین معارف در این باره در قرآن ارائه شده که رفته رفته با تدبیرهای اندیشمندان مسلمانان شرح و بسط داه شده است.

 از منابع دینی برمی آید که چون در بهشت، نتیجه اعمال و اعتقادات انسان ارائه می شود؛ ارتباط وثیفی بین مراتب انسانیت و اعمال و رفتار او و همچنین بهشت و مراتب آن وجود دارد؛ لذا بهشت دارای درجات است.

در قرآن از نعمت های بهشتی با اسامی متعدد سخن گفته شده است که بالاترین آن رضوان الهی است. بحث مهم دیگر آن است که این نعمت ها با چه ملاک هایی تقسیم می شوند؛ آیا مساوی است یا متناسب با اعمال انسان ها؟ با توجه به معارف قرآنی، دقیق ترین تقسیم بندی بر اساس معیار «تجلی اعمال انسان» صورت می گیرد.

بازتن یابی؛ نگاهی قرآنی ـ فلسفی

محمدتقی فعالی

چکیده: جنبش های نوپدید دارای مبانی مشترکی هستند. یکی از بنیادهای مهم عرفان های نوظهور، مسأله تناسخ یا «بازتن یابی» است . تناسخ از مسأله های مهمی است که مورد توجه ویژه متفکران مسلمان اعم از فیلسوفان، متکلمین، عرافان و مفسران بوده است.

 این مقاله قصد دارد پس از بررسی معناشناسی و تحلیل انواع تناسخ، به بررسی دلایل آن بپردازد و دلایل مطرح شده در این باره سه دسته اند؛ برخی عقلی یا فلسفی اند، بعضی دیگر نقلی ـ اعم از قرآنی یا روایی ـ اند و البته در پاره­ ای از دلایل نقلی نیز شبهه امکان تناسخ، وجود دارد. این مقاله پیش رو به تحلیل و بررسی هر سه دسته دلیل می پردازد.

آیات مهدویت از منظر احادیث تفسیری

 محمدعلی رضایی اصفهانی

 چکیده: تعبیر "نُزِلت" ـ که در روایت تفسیری ذیل آیات مهدویت آمده ـ گاهی به معنای تطبیق آیه بر مورد غیر شأن نزول، گاهی به معنای تأویل و بطن آیه و گاهی نیز به معنای تفسیر آیه است.

 روایت تفسیری مهدویت در ذیل سیصد و بیست و چهار آیه امده است و این آیات را می توان چهار دسته کرد:

آیاتی که تفسیر آن در مورد مهدویت است. مثل: آیات اظهار دین و آیه رفع فتنه از جهان؛ آیانی که بر اساس روایات تفسیری بر مهدویت تطبیق شده است. مثل: ایام الله و بقیةالله. آیاتی که تأویل و بطن آن در مورد مهدویت است، مثل: حروف مقطعه حم. عسق؛ آیاتی که بر اساس احادیث تفسیری، مرتبط با مهدویت است. مثل: تشبیه جریان مهدویت به جریان طالوت و جالوت.

از بررسی آیات و روایات این نتیجه به دست می آید که آیات و روایات تفسیری مهدویت دلالت و اعتبار یکسانی ندارند و گاه به موضوع های مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادیی و تاریخ مهدویت اشاره دارند.