مراسم رونمایی و نقد دو کتاب اعتقاد ما و انسان و عبادت

به گزارش خبرنگار خبرگاری رسا،کارگروه ویرایش متون دینیِ انجمن «ویرایش و درست‌نویسی» و پژوهشگاه تخصصی شهید صدر با همکاری انجمن علمی گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشگاه تهران مراسم رونمایی و نقد دو کتاب اعتقاد ما و انسان و عبادت را برگزار می کند.

این جلسه با حضور حجت‌الاسلام ملک‌زاده، مترجم کتاب اعتقاد ما؛ نرگس خسروی، مترجم کتاب انسان و عبادت؛ دکتر عبدالله نصری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی و راضیه حقیقت، دبیر کارگروه ویرایش متون دینی برگزار خواهد شد.

معرفی کتاب ها:

اعتقاد ما:

کتاب "اعتقاد ما" در واقع ترجمه مقدمه اعتقادی رساله عملیه استاد شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر است. وی در ابتدای رساله عملیه خود، مقدمه‌ای اعتقادی با عنوان "موجز في اصول الدين" در سه فصل «المرسل»، «الرسول» و «الرسالة» نوشت که دارای نوآوری‌های مهمی در زمینه اثبات اصول عقاید است.

استاد شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر در این مقدمه به تبیین استدلالی اصول عقاید شیعه پرداخته و در استدلال‌های خود به‌جای بهره‌گیری از روش‌های کلامی و فلسفی مرسوم، روش علمی رایج در علوم تجربی را به‌کار گرفته است. خود او در توضیح معنای دلیل علمی می‌نویسد: «دلیل علمی هر دلیلی است که بر حس و تجربه تکیه دارد و از روش استقرایی مبتنی بر حساب احتمالات پیروی می‌کند.»

 البته شهید صدر در فصل اثبات وجود خداوند متعال از دلیل فلسفی نیز بهره می‌گیرد. این دلیل او ریشه در استدلال‌های دیرین فلسفی دارد، اما به‌شکلی کاملاً‌ نوآورانه ارائه شده است. او با توجه به غلبۀ اندیشۀ مدرن و شیوه‌های پژوهشی آن بر ذهن فرهیختگان زمانۀ خود، در تطبیق‌های این دو استدلال از مثال‌هایی دقیق و روزآمد در علم جدید و فلسفۀ مدرن استفاده می‌کند و در عین حال تلاش می‌کند مطالب برای عموم خوانندگان مفید باشد.

بهره‌گیری از روش علوم‌تجربی برای اثبات وجود خالق متعال، سابقه‌ای کهن ندارد و اولین بار شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر با نگارش کتاب «الأسس المنطقية للإستقراء» که کتابی بدیع در ساحت شناخت است، این راه را گشود. او در این کتاب برای مشکل یقین در استقراء با بهره‌گیری از روش حساب احتمالات، راهی نو پیش نهاد و سپس از منطق استقراء و روش حساب احتمالات که پایه همه علوم‌تجربی مدرن است، برای اثبات وجود خداوند و دیگر مبانی دین استفاده کرد. ازآنجاکه کتاب «الأسس المنطقية للإستقراء» دارای انبوهی از مطالب عمیق، پیچیده و نو فلسفی و ریاضی بود و فهم آن برای عموم امکان نداشت، تا مدت‌ها دستیابی به این ثمرۀ اعتقادی برای عموم دین‌داران فراهم نشد تا اینکه علامه صدر با نگارش و انتشار رسالۀ عملیۀ خود (الفتاوی الواضحة) و در مقدمۀ آن رساله با زبانی ساده و درعین‌حال با بهره‌گیری از همان روش علمی به اثبات اصول عقاید پرداخت.

انسان و عبادت:

کتاب "انسان و عبادت"، بخش هایــی از رســاله عمليــه اســتاد شــهيد آیــت الله ســيد محمدباقــر صــدر بــا نــام  الفتاوی الواضحــة اســت کــه در آن جنبه هایــی از موضــوع عبــادت در اســلام بررســی شــده اســت. شــهيد صدر این رساله را بر اساس ضرورت تحول رساله های عمليه و به هدف ارائه احکام اسلامی به مسلمان معاصر با شيوه ای جدید و به روز و متناسب با تحولات تمدنی به رشــته تحریر درآورد. ازاین رو، ضمن بررسی و نقد کاستی های موجود در رساله های رایج طرحی متفاوت را برای نگارش رساله عمليه پی ریخت. او این رساله را با مقدمه ای اعتقادی بر اساس مباحث نوین فلسفی و نيز روش حســاب احتمالات در اثبات عقاید آغاز می کند؛ زیرا عقيده پایه عمل به شــریعت اســت و مکلفی کــه می خواهد به احکام شــریعت عمل کند، شایسته است طرحی کلی از عقاید و دلایل آنها داشته باشد. شــهيد صــدر در متــن رســاله خود افــزون بــر تغيیــر اساســی ادبیات رساله نویسی که آن را برای عموم خوانندگان کاربردی کرده، تقسيم بندی نوینی برای احکام شــریعت اســلامی عرضه کرده اســت. او خود درباره این تقسيم بندی می نویسد:

ابتدا مســائل مربوط به تقليد را آورده ایم و احکام تقليد، اجتهــاد و احتيــاط را بیــان کرده ایــم. پــس از آن دربــاره تکليف و شروط آن ســخن گفته ایم. سپس احکام را به چهار بخش تقسيم کرده ایم:

بخش نخست: عبادات؛

بخــش دوم: اموال که دارایی های عمومی و شــخصی را دربر می گيرد؛

بخش سوم: رفتار فردی؛

بخش چهارم: رفتار عمومی

و سپس هر یک از این بخش ها را این گونه شرح می دهد:

اگرچه احکام شــریعت به هم پیوسته و با یکدیگر مرتبط هســتند، می تــوان آنهــا را در چهــار بخش تقســيم کرد:

 یــک. عبــادات کــه عبارتنــد از: طهــارت، نمــاز، روزه، اعتکاف، حج، عمره و کفاره ها.

 دو. اموال که خود به دو بخش تقسيم می شوند:

 1- امــوال عمومــی؛ مقصــود از امــوال عمومــی هــر مالــی  اســت که برای مصلحتی عمومی قرار داده شده است. زکات و خمــس از جملــه ایــن اموال هســتند کــه اگرچه اعمــال عبــادی بــه شــمار می آینــد، جنبــه مالــی آنهــا برجســته تر اســت. همچنيــن خــراج،  انفال و مــواردی از این دســت نيز در زمــره اموال عمومــی قــرار دارد. در این بخــش انــواع امــوال عمومــی و احکام هــر یــک از آن ها و شيوه هزینه کردشان، تعيین می شود.

 2- امــوال خصوصــی. مقصــود از امــوال خصوصــی دارایی هــای افراد اســت کــه احــکام آن هــا در دو بخش توضيح داده می شود:

بخش نخست: اسباب شرعی تملک یا به دست آوردن حــق خصوصی، چه دربــاره مال عينــی (خارجی)، چه مــال در ذمه. منظــور از مال در ذمه،  اموالی اســت که در مــواردی ماننــد ضمانــت و غرامــت، ذمه فرد را مشــغول می سازد. احکام احياء، حيازت، صيد، تبعيت، ارث، ضمانت هــا، غرامت ها در این بخش بررســی می شــود و عقد ضمان و حواله و قرض و بیمه را نيز دربر می گيرد.

بخــش دوم: احــکام تصرف در امــوال که مــواردی مانند خریدوفروش، صلح، مشــارکت، وقــف، وصيت و دیگر معاملات و تصرفاتی از این دست را شامل می شود.

بخش سوم. رفتار فردی. مقصود همه رفتارهای شخصی است که به اموال مربوط نيست و فرد انجام می دهد و مستقيما و در دایــره عبــادت خداونــد متعــال نيــز قــرار نمی گيرد. احکام رفتار فردی دو نوع هستند:

• احــکام مربوط به روابــط مرد و زن؛ از جملــه ازدواج و طلاق و خلع و مبارات و ظهار و ایلاء و…؛
• احکامی که ســایر ابعــاد زندگی فرد را ســامان می دهد؛ مانند احکام خوراکی ها، پوشاک، مسکن، آداب معاشرت، احــکام نــذر و قســم و عهد، صيــد و ذبــح، امربه معــروف و نهی ازمنکر و دیگر محرمات و واجباتی از این دست.

بخش چهــارم. رفتــار عمومــی. مقصــود از ایــن بخــش رفتــار ولی امــر در عرصه هــای حکومــت، قضــاوت، جنــگ و روابط بین الملــل اســت کــه احکامــی از قبيــل احــکام ولایــت عمومــی،  احــکام قضــاوت و شــهادت، حدود، جهاد و مانند آن را شامل می شود.

شــهيد صدر در پایان جلد اول رساله عمليه اش که بخش عبادات  شــریعت اســلامی را دربر می گيرد، برای تبيین ســيمای کلــی عبادت در اســلام، بخش ویژه ای را در نظر گرفته و مطالب ناب و ارزشــمندی را در ایــن باره به مقلــدان ارائه کرده اســت. شــهيد صدر در ایــن بخش ابتدا بــه این موضــوع می پردازد که چــرا عبادت نيازی هميشــگی بــرای همه انسان هاست و چه نقشی را در مســير تمدنی انسان ایفا می کند. سپس ویژگی های کلی عبادات را تبيین می کند و از این رهگذر فهمی دقيق تر و عميق تــر از مفهوم و کارکرد عبادت را به دســت می دهــد تا مکلفی که می خواهد از طریق رساله عمليه به همين احکام عمل کند، دیدگاهی روشن تر داشته  باشد و آگاهانه تر به عبادت بپردازد.

مطالب عميق و نو این بخش ســبب شــد که بارها و به طور مجزا به چاپ برسد و به زبان های مختلف ترجمه شود. همچنين این کتاب همراه با اضافات برخی شاگردان شهيد صدر با نام "نظام العبادات في الاســلام" منتشــر شد که بخش عمده آن کتاب نوشته شهيد صدر نبود .