اسلام؛ خشونت یا صلابت

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، خشونت را می توان «کاربرد نیروهای فیزیکی با انگیزه وارد آوردن آسیب، رنج یا لطمه به انسان» تعریف کرد. در قلمرو رفتار فردی، خشونت به حالت روحی و روانی گفته می شود که فرد را به پرخاشگری و قانون ستیزی وادار می کند. بررسی پی آمدهای این نوع از خشونت در قلمرو وظایف روان شناسی است. گاه خشونت از حیطه فردی فراتر می رود و به عرصه اجتماع کشیده می شود و سطح گسترده ای از تعامل اجتماعی را در ساحت کردارها و گفتارها به تنش دچار می سازد. در این نوع خشونت، خشونت گرایان افراد یا اشخاص نیستند، بلکه گروه های تبه کاری هستند که روابط سالم اجتماعی را مختل می کنند.

خشونت اجتماعی در برخی موارد، چون برآیند و بازتاب رفتار حاکمیت سیاسی جامعه است، جنبه سیاسی به خود می گیرد و در قالب توطئه، آشوب و انقلاب رخ می نماید. دانش جامعه شناسی و جامعه شناسی سیاسی عهده دار بررسی این نوع از خشونت است.در نهایت، گاهی خاستگاه خشونت، رفتار و عملکرد حاکمیت جامعه است. در اینجا خشونت به دو نوع قانونی و غیرقانونی تقسیم می شود. اگر این رفتار، خودسرانه و بدون وجاهت قانونی باشد، به استبداد حکومتی می انجامد. در برخی موارد، رفتار خشن حکومت، جنبه قانونی دارد و برخاسته از آسیب های اجتماعی و ناهنجاری هایی است که در اجتماع تحقق می یابد.

در حوزه اندیشه سیاسی، خشونت معمولاً در برابر تساهل و تسامح به کار می رود و به معنای خشونت در برابر رقبای سیاسی و قاطعیت و چشم نپوشیدن از خلاف و خطای متهمان است. در برابر آن نیز تساهل قرار دارد که به معنای چشم پوشی از خطاها و احترام گذاردن به حقوق شهروندی از جمله آزادی فردی است. در این زمینه، برخی روشن فکران که از فلسفه احکام اسلامی بی خبرند و سطحی به احکام اسلام می نگرند، اسلام را به خشونت گرایی متهم می کنند و معتقدند احکام جزایی اسلام با حقوق شهروندی و آزادی فردی در تضاد است. اینان برای اثبات مدعای خود به احکامی مانند حد زنا، حد سرقت، قصاص و... و مسائلی مانند جهاد ابتدایی تمسک می جویند و آنها را مخالف روحیه تسامح و تساهل در دین می دانند.

انتشارات مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، کتاب اسلام: خشونت یا صلابت، نوشته حسن تربتی نژاد را به چاپ رسانده است.

ساختار

کتاب اسلام: خشونت یا صلابت داری سه بخش اصلی است. در بخش اول در دو سرفصل به کلیات این کتاب و بحث مفاهیمی که در کتاب مطرح شده پرداخته شده است. عنوان بخش دوم خشونت و مدارا در منابع اسلامی است و در این بخش سه فصل مشخص شده است: در فصل اول  به بررسی آیات و روایات در بحث خشونت پرداخته و در فصل دوم  خشونت و تساهل از دیدگاه اندیشمندان شیعی بررسی شده است. در آخرین فصل نیز سیره معصومین علیهم السلام در این زمینه توضیح داده شده است.

 آخرین بخش کتاب هم با عنوان همراه با برنامه سازان مشخص شده و در این بخش می‌توان دید که نویسنده برای ساخت و پرداخت برنامه هایی در زمینه خشونت در دو قسمت به پیشنهادهای برنامه ای و میزگردهای کارشناسی پرداخته است.

ویژگی ها

مهمترین ویژگی این کتاب پرداختن به بحث خشونت و پاسخ به شبهاتی است که امروز درباره قصاص مطرح می‌شود. تقسیم بندی زیبای خشونت به خشونت های درست و خشونت های نادرست از مطالبی است که برای خوانندگان این کتاب بسیار مفید است. از دیگر ویژگی های این کتاب استفاده از آیات و روایات متقن در باب قصاص است. همچنین این کتاب کمک می‌کند که برنامه سازان فرهنگی بتوانند درباره مسئله مهم خشونت برنامه های محتوایی تولید کنند.

برشی از کتاب

در صفحه 72 نظر مرحوم شیخ مفید درباره خشونت در امر به معروف و نهی از منکر چنین بیان شده است:

از بیان شیخ مفید برمی آید که وی از هرگونه کارهای خشونت بار و فشار فیزیکی علیه دیگران منع می کند و این وظیفه را تنها بر عهده سلطان (حاکم) و گماشتگان او می گذارد. بنابراین، کسی که از سوی حاکم اجازه ندارد، نمی تواند به عنوان نهی از منکر و جلوگیری از حرامی، به زور یا خشونت متوسل شود و تنها باید به نهی زبانی یا قلبی بسنده کند. حتی اگر نهی زبانی موجب ضرری به خودش یا مؤمنان یا جامعه شود، باید با ترک آن، به انکار قلبی در این مورد بسنده کند.

جالب اینکه شیخ مفید می فرماید، این نظریه، نظریه امامیه (شیعه) است. پرسشی که در اینجا مطرح است این است که چرا شیخ مفید تأکید می کند توسل به زور و اجبار (ضرب و جرح و کشتن) تنها برای سلطان و کسانی که مأذون از طرف او هستند، جایز است و هرگز برای دیگران جایز نیست؟ روشن است که اگر قرار باشد هرکسی برای جلوگیری از منکری به زور دست زند یا بکشد و مجروح کند، این امر سبب هرج و مرج و به خطر افتادن امنیت جامعه می شود. در این صورت، هر قاتلی می تواند ادعا کند که برای جلوگیری از منکر مرتکب قتل شده است.

از سوی دیگر، اسلام می خواهد مجرمان از طریق قانون، مجازات شوند تا خشونت به کار گرفته شده علیه آنان قانونی و مشروع باشد و این، جز با اذن امام یا نایب امام مقدور نخواهد بود. بنابراین، از نظر شیخ مفید، اصل در امر به معروف و نهی از منکر، نبود خشونت است، مگر آنکه مرتکبان منکر جز از راه فشار و اجبار، منکر را ترک نکنند. البته فشار و اجبار نیز از طریق قانون اعمال شود.

انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران « اسلام: خشونت یا صلابت » را در قطع وزیری و 130 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به آدرس: قم، بلوار محمد امین، جنب صدا و سیمای مرکز قم، مرکز پژوهش‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مراجعه کنند./826/ن601/ق