دست خالی بازار کتاب دینی برای نوجوانان

به گزارش سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، کتاب «مقتل نوجوان»، نوشته علی شعیبی از جمله تازه‌ترین آثار منتشر شده در زمینه عاشورا و قیام امام حسین(ع) است که با استقبال مخاطبان، در کمتر از یک هفته به چاپ دوم رسید. شعیبی در این اثر که با بهره‌گیری از منابع مختلف و مقاتل متعدد نوشته شده، تلاش کرده است تا در پنج فصل زندگی و زمانه اباعبدالله الحسین(ع) را برای مخاطب نوجوان خود ترسیم کند. او از زمان تولد امام(ع) و احادیث و روایات مربوط به آن زمان آغاز کرده و در ادامه به دوران کودکی ایشان پرداخته است. بررسی چرایی وقوع قیام عاشورا از منظر تاریخی بعد دیگر کتاب است که شعیبی در آن کوشیده تا با زبانی روایی و نه تاریخی صرف، علت این قیام و زمینه‌های تاریخی آن را ترسیم کند.

در سال‌های اخیر آثار متعددی در زمینه عاشورا برای گروه سنی کودک و نوجوان نوشته شده است، اما با نگاهی به آثار منتشر شده در می‌یابیم که بخش قابل توجهی از آثار نوشته شده توان پاسخگویی به پرسش‌های نوجوان امروز را ندارد و عمدتاً از یک بُعد به ماجرای عاشورا نگاه می‌کنند. مزیت کتاب شعیبی بر بسیاری از آثار این است که او به ابعاد مختلفی از قیام اباعبدالله(ع) پرداخته است.

به مناسبت چاپ جدید این کتاب و همزمان با ایام عزاداری بر سالار و سرور شهیدان، گفت‌وگو با نویسنده «مقتل نوجوان» انجام شده که در ادامه می‌خوانید:

آقای شعیبی کتاب «مقتل نوجوان» که اخیراً منتشر شده است، با استقبال خوبی از سوی مخاطبان همراه بوده است. کمی درباره این اثر توضیح دهید.

کتاب از پنج فصل تشکیل شده است. فصل نخست کتاب به تولد امام حسین(ع) اختصاص دارد. تولد ایشان یک تولد خارق‌العاده بوده و اتفاقات خاصی در آن رخ داده است. بنا بر روایات نقل شده، فرشتگانی در آن زمان نازل شدند و خداوند نیز دستوراتی داده است. فصل دوم کتاب به دوارن کودکی امام حسین(ع) می‌پردازد. فصل سوم «مقتل نوجوان» به ریشه‌های قیام حضرت سیدالشهدا(ع) اختصاص دارد. در این فصل به طور مفصل به چرایی وقوع این قیام از زمان پیامبر اکرم(ص) پرداختم و سعی کردم به این سؤالات پاسخ دهم که چه شد که یزید، یزید شد و چه شد که معاویه در عصر امام علی(ع) با وجود انتخاب جانشین از سوی رسول خدا(ص)، از حکومت کناره‌گیری نکرد و ...؛ تمامی این موضوعات در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است. سعی شده تا با زبانی ساده و خلاصه به تمام ریشه‌ها و علت‌های تاریخی واقعه عاشورا پرداخته شود؛ به طوری که مخاطب با خواندن این بخش به چکیده‌ای کامل از این ماجرا دست خواهد یافت. فصل سوم به این دلیل انتخاب شد که بتواند به پرسش‌های مخاطب نوجوان درباره چرایی وقوع حماسه عاشورا پاسخ دهد.

کتاب در فصل چهارم وارد ماجرای کربلا شده است و فصل پنجم نیز به طرح احادیثی مبنی بر فضیلت گریه بر مصائب اهل بیت(ع) و امام حسین(ع) و فضیلت برگزاری مراسم عزاداری برای حضرت سیدالشهدا(ع) و سرودن شعر در رثای حضرت اختصاص دارد.

«مقتل نوجوان» جزو معدود آثاری است که در قالب مقتل‌نویسی برای گروه سنی نوجوان نوشته شده است. چرا این قالب را انتخاب کردید؟

نهایت آرزوی یک طلبه، نوشتن برای امام حسین(ع) است. تأکیدات فراوانی درباره مقام ایشان و همچنین جایگاه کسانی که بتوانند در مصیبت ایشان دیگران را بگریانند، بیان شده و روایات متعددی در این زمینه مطرح شده است. از سوی دیگر، دستمان در رابطه با قیام عاشورا و تبیین چرایی وقوع آن برای نوجوانان خالی است. به نظرم در حال حاضر مهمترین بحث شناساندن امام حسین (ع) به نوجوانان است؛ چرا که بچه‌های ما از همان کودکی به لباس سیاه و فضای روضه مأنوس می‌شوند ولی خلأهایی وجود دارد و شبهاتی ایجاد می‌شود و بدون پاسخ می‌ماند.

پیش از طرح حوادث عاشورا، در فصل‌های اول و دوم به زندگی امام حسین(ع) و چرایی وقوع قیام ایشان پرداختیم. اگر مستقیم وارد مقتل می‌شدیم، هدف آن واقعه عظیم ذبح می‌شد. امام حسین (ع) آمد و شهید شد. که بود؟ چه شد؟ چرا شهید شد؟ اول باید تفاوت امام با یزید بیان می‌شد. باید یزید به بچه‌ها شناسانده می‌شد و جایگاه او را نسبت به امام روشن می‌کردیم. اگر این بحث مطرح نمی‌شد، علاوه بر اینکه پاسخی به سؤالات مخاطب داده نمی‌شد، سؤال‌های متعددی هم ممکن بود برای او ایجاد شود؛ از این جهت لازم بود که ریشه ماجرا نیز مطرح شود تا ذهن مخاطب آمادگی ورود به این واقعه را داشته باشد. 

شما به عنوان نویسنده «مقتل نوجوان» با چه سختی‌هایی برای نوشتن درباره کربلا و قیام عاشورا و طرح این مسائل برای مخاطب نوجوان روبرو بودید؟

یکی از الطاف خداوند برای من این بوده است که بتوانم در این زمینه قلم بزنم. در دعای کمیل می‌خوانیم که فرمود: «یَا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی هِمَمِ الْعَارِفِینَ یَا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی طَلَبِ الطَّالِبِینَ»؛ یعنی خداوند منتهی و غایت خواسته عارفان است. منتهای خواسته یک نویسنده این است که برای امام حسین(ع) بنویسد؛ به خصوص اینکه اگر طلبه هم باشد. این توفیقی بود که خداوند نصیب من کرد.

کار نوشتن «مقتل نوجوان» از محرم سال گذشته آغاز شد. برای نوشتن این اثر با برخی از کارشناسان و پژوهشگران مانند حجت‌الاسلام و المسلمین محمدحسن راستگو که سال‌ها برای حوزه کودک و نوجوان در امور دینی فعالیت کرده است، مشورت کردم. مطالعه آثار و مقاتل مختلف نیز از دیگر بخش‌های مورد نیاز برای نگارش «مقتل نوجوان» بود.

پیش از «مقتل نوجوان» هم من آثاری برای گروه سنی نوجوان نوشته بودم. «اصول دین نوجوان» که از سوی نشر معارف منتشر و سه بار نیز بازچاپ شد، «شرحی بر حدیث جنود عقل و جهل»، «گناه‌شناسی نوجوان» و ... از دیگر آثاری بود که برای این گروه سنی با محوریت موضوعات دینی نوشته بودم. در واقع با مشکلات این حوزه پیش از نگارش «مقتل نوجوان» دست و پنجه نرم کرده و با آن آشنا بودم. ما محتوای اسلامی کم نداریم. معصوم(ع) می‌فرماید که اگر مردم ما را بشناسند، عاشق و محب ما می‌شوند. ما محتوا در این زمینه کم نداریم، تنها بخش سختی کار، نحوه رساندن این مطالب به مخاطب است؛ به خصوص اگر مخاطب کودک و نوجوان باشد.

من سال‌ها در این زمینه فعالیت کرده‌ام. هم در زمینه نوشتن اثر و هم شرکت در هیئات و مساجد سبب شده است تا با مخاطب نوجوان ارتباط داشته و با زبان آنها آشنا باشم. با لطف خود امام حسین(ع) کار نوشتن «مقتل نوجوان» را شروع کردم که به لطف خدا در این مدت با استقبال خوبی هم مواجه شده است. اگر غیر از نام امام حسین(ع)، نام دیگری بر این کتاب بود، این میزان مورد اقبال مخاطب قرار نمی‌گرفت. 

برای نگارش کار از چه منابعی استفاده کردید؟

10 صفحه منبع در این اثر ذکر شده است. قریب به 40 اثر مورد استفاده شده از منابع، مربوط به مقاتل بوده است. مقاتل معتبری مانند لهوف، ابومخنف، مقتل مقرم، نفس المهموم، بحارالانوار و ... از جمله منابع اصلی بودند که برای نگارش «مقتل نوجوان» مورد استقاده قرار گرفت. در کنار مقاتل از منابع حدیثی و... مانند اصول کافی و ... نیز استفاده شده است. از میان مطالب مطرح شده در این آثار، بخش‌هایی را مطرح کردیم که برای مخاطب نوجوان قابل هضم باشد.

روایات مختلف و متعددی در زمینه کربلا وجود دارد که نمی‌شد آن را برای مخاطب نوجوان مطرح کرد. گاه حتی این روایات را نمی‌توان برای مخاطب بزرگسال نیز طرح کرد؛ چون بخشی از آنها مطالب سنگینی را عنوان می‌کردند یا گاه بیشتر به عالم غیب وابسته بودند و طرح این روایات نیازمند آشنایی مخاطب با این عالم بود؛ از این جهت طرح این دست از روایات برای مخاطب نوجوان سنگین به نظر می‌رسید. در نهایت، بخشی از روایات را که برای بچه‌ها قابل فهم باشد و به روحیه او آسیبی وارد نکند، در متن کتاب مورد استفاده قرار گرفته است. 

آثاری که در زمینه عاشورا نوشته شده‌اند، ابعاد مختلفی از این واقعه را مد نظر قرار داده‌اند؛ گاه یک اثر تنها به بُعد عرفانی این قیام نگاه کرده است، گاه بُعد حماسی و شور حسینی مد نظر نویسنده بوده و گاه نیز بخش معرفت‌افزایی و آگاهی‌بخشی از این واقعه بیشتر مورد توجه مؤلف بوده است. شما در «مقتل نوجوان» بیشتر از کدام وجه به واقعه عاشورا و زندگی امام حسین(ع) پرداخته‌اید؟

تلاش شده است تا در بخش‌های مختلف کتاب، به هر کدام از این محورها بیشتر توجه شود. به عنوان نمونه، در بخش نخست و بخش آخر کتاب، کاملاً بُعد عرفانی حماسه عاشورا مد نظر قرار گرفته است. در بخش اول کتاب براساس روایات می‌خوانیم که در زمان تولد امام حسین(ع)، خداوند به فردوس، نگهبان بهشت، فرمان می‌دهد که درهای بهشت را باز کند و به مالک دستور می‌دهد که آتش جهنم را خاموش کند و به فرشته‌ای به نام «لعیا» دستور می‌دهد که به خدمت حضرت زهرا(س) برود و در این زمان به حضرت برای تولد فرزند کمک کند.

بُعد حماسی و شور حسینی نیز در فصل‌های سوم و چهارم مد نظر قرار گرفته است. این بُعد در بخش‌هایی که به بیان دلاوری‌های اصحاب حضرت در واقعه عاشورا مانند دلاوری‌های حضرت قاسم(ع)، رشادت‌های حضرت علی اکبر(ع) و حضرت عباس(ع) و دیگر بزرگواران حاضر در میدان اختصاص دارد، نمود بیشتری دارد. سعی کردم تا در این بخش‌ها بُعد حماسه عاشورا برای مخاطب نوجوان واضح و روشن بیان شود؛ زیرا معمولاً نوجوانان از این دست از روایت‌ها استقبال می‌کنند.

در بخش‌های مختلف «مقتل نوجوان» نیز به بُعد دیگر حماسه عاشورا که همان معرفت‌افزایی است نیز مورد توجه قرار گرفته است. سعی کردم در بخش‌های مختلف کتاب به چرایی موضوعات بپردازم؛ مثلاً چرا امام حسین(ع) در فلان موقعیت این سخن را فرمودند؟... مثلاً در فصل‌های سوم و چهارم کتاب که از امام حسین(ع) می‌خواهند که با یزید بیعت کنند و ایشان نمی‌پذیرند و حرکت انقلابی خود را به سمت مدینه آغاز می‌کنند، این بُعد پررنگ‌تر است. در این بخش‌ها ما هم با بُعد شناختی و معرفتی درباره زندگی و قیام ایشان آشنا می‌شویم و هم گاه شاهد ابعاد حماسی مانند صلابت، شجاعت و ... هستیم.به عنوان نمونه در آن بخش که به تصمیم امام حسین(ع) مبنی بر رفتن اختصاص دارد، از ایشان می‌پرسند که چرا بازنمی‌گردید؟ ایشان جواب می‌دهند که اگر من بازگردم، این قوم به وسیله چه کسی آزمایش شوند، در واقع سعی کردم در این بخش‌ها با پرداختن به موضوعات، سؤالی در ذهن مخاطب باقی نماند.

در سال‌های گذشته کتاب‌های دینی متعددی برای گروه سنی نوجوان نوشته شده است که به موضوع عاشورا می‌پردازد. فکر می‌کنید این آثار تا چه اندازه موفق بوده‌اند تا به سؤالات ذهنی نوجوان امروز پاسخ دهند؟

هر کاری برای امام حسین(ع) نوشته شود، باز هم کم است. فضاهای بسیار زیادی وجود دارد که می‌توان به آن پرداخت و در این‌باره نوشت. کمبودها در این زمینه بسیار است.

البته چند اثر عاشورایی در سال‌های اخیر نوشته شده است که کارهای خوبی هم بوده‌اند. اما عمده این آثار برای گروه سنی کودک نوشته شده‌اند. سهم نوجوانان از این دست از آثار کمتر بوده است؛ و اگر هم بوده، صرف حالت روضه‌مانند یا داستان مختصر درباره شخصیت‌های مختلف واقعه کربلا مانند حضرت عباس(ع) یا حضرت رقیه(س) نوشته شده است. کارهایی در این زمینه نوشته شده است، اما فضای «مقتل نوجوان» با دیگر آثار نوشته شده در این رابطه متفاوت است. تلاش شده هم به سه فضایی که پیش از این اشاره شد، بپردازد و هم حالت جامعی باشد و به سبک مقتل نوشته شده است. «مقتل نوجوان» تلاش کرده تا در کنار توجه به واقعه کربلا، به پیش از این واقعه و چرایی آن نیز بپردازد و به این سؤالات پاسخ دهد که چرا امام حسین(ع) به کربلا رفت؟ چرا این قیام شکل گرفت و ... .

موضوع کربلا و نوشتن درباره آن جسارت می‌خواهد. وقتی با دوستان روحانی‌ام صحبت می‌کنم، اول می‌پرسند که چطور ایده نوشتن این اثر به ذهن تو رسید و بعد می‌پرسند که چطور جرأت کردی که بنویسی؟ گاه اختلاف متعدد روایات در واقعه عاشورا کار را برای نویسنده دشوار می‌کند. مثلاً در مقتل لهوف که مورد تأیید مقام معظم رهبری نیز هست، قاتل امام حسین(ع) را دو نفر عنوان کرده است: شمر و سنان ابن انس. حالا ما کدام را بگوییم؟ لذا کار سخت است. از سوی دیگر، روایت‌های دیگری از نحوه کشتار و دیگر حوادث داریم که نوع بیان آن را برای نوجوانان سخت می‌کند. نویسنده این مطالب را چطور برای مخاطب نوجوان خود بیان کند که نه تنها بر روحیه او تأثیر منفی نگذارد، بلکه باعث ایجاد هیجان و حس غیرت دینی در وجود نوجوان شود. این دست از موضوعات از اهم مسائلی است که نویسنده در مورد واقعه عاشورا با آن مواجه است و کار را برای او سخت می‌کند.

من مدعی نیستم که «مقتل نوجوان» تمامی این فضاها را در نظر گرفته است، اما تلاش کرده‌ام تا تمام این موضوعات را مد نظر قرار دهم.

برخی از کارشناسان معتقدند که ادبیات دینی کودک و نوجوان پس از پشت سر گذاشتن یک دوره درخشان در دهه 60 و اوایل 70، پس از آن دچار رکود شده است. نظر شما در این رابطه چیست؟ 

در حال حاضر کارهای خوبی در حوزه ادبیات دینی کودک و نوجوان نوشته و عرضه می‌شود. کتاب‌هایی مانند «قلعه محافظان» که اخیراً نوشته شده و به موضوع غدیر می‌پردازد، با نگاه جدیدی به این واقعه پرداخته است. امیدوارم که دوباره به آن دوران بهتر بازگردد. شاید یک دوره دچار رکود شده بود، اما در سال‌های اخیر نویسندگان جدیدی وارد این حوزه شده‌اند و فضاهای نویی را وارد ادبیات دینی کودک و نوجوان کرده‌اند./826/د101/ق