شماره ۹ فصلنامه «سیره پژوهی اهل بیت» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، نهمین شماره دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی «سیره پژوهی اهل بیت(ع)» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی– پژوهشکده اسلام تمدنی با مدیر مسؤولی و سردبیری سید علیرضا واسعی ترابی منتشر شد.

در این فصلنامه در 6 مقاله صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

عصری‌‌سازی افعال پیامبر: روش‌ و نمونه

مهدی مردانی(گلستانی)

چکیده: افعال پیامبر مطابق با فضای دورۀ حضور شکل گرفته است و باید متناسب با فرهنگ همان دوره فهم شود. از این‌رو اگر شرایط و اقتضائات زمان تغییر کند و فرهنگ و باور عمومی متفاوت شود، می‌بایست رفتارهای ایشان را متناسب با ویژگی‌های زمان و عرف مخاطب، عصری‌‌سازی کرد. عصری‌سازی با تکیه بر ظاهر متون و رفتار پیامبر به دست نمی‏آید. مسئله مقاله حاضر این است که چگونه می‌توان افعال و رفتار پیامبر را تحلیل کرد تا در صورت تغییر شرایط همچنان قابل پیروی باشد؟ این مقاله با تحلیل برخی نمونه‌های رفتاری و روش تحلیلی- اکتشافی، نشان داد که با پیمودن فرایندی پنج مرحله‌‌ایِ امکان سنجی تأسی به فعل پیامبر، احراز محدودیت تاریخی در فعل پیامبر، تشخیص آموزۀ متغیّر در فعل پیامبر، کشف مقصود فعل پیامبر و در نهایت بازسازی فعل پیامبر، می‌توان به تحلیلِ عصری افعال پیامبر دست یافت و به این ترتیب می‌‌توان افعال ایشان را متناسب با فضای فرهنگی امروز، به روزرسانی کرد.

اصول حکم‌رانی امام علی (ع) در برابر نابرابری اجتماعی

سید محمد حسین موسوی، محسن مرسلپور و هادی زینی ملک آباد

چکیده: حکومت علوی مهمترین الگو برای برقراری عدالت است. این الگو در جنبه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قابل پیروی است. در هر کدام از این ابعاد مؤلفه‌های مهمی در سخنان و کردار امام علی وجود دارد. این مقاله به دادگری و نقش آن در جامعه اسلامی می‌پردازد. سوال اصلی مقاله این است که امام علی در برابر نابرابری‌ها و تضاد اجتماعی چه موضعی اتخاذ می‌کردند؟ و با توجه به اصول حکمرانی حضرت در این زمینه چگونه می‌توان از ایشان پیروی کرد؟ این پژوهش با بررسی تحلیلی داده های تاریخی منابع دست اول و با توجه به گفتار و کردار حضرت که در نهج‌البلاغه انعکاس یافت به بررسی جایگاه عدالت در اقوال و افعال امیرالمؤمنین پرداخته است. بر این اساس نشان داده شد دادگری محور اندیشه و عمل امام علی در برابر نابرابری‌های اجتماعی بوده و این مهم به خوبی در نهج‌البلاغه منعکس شده‌است.

تأثیر آرای معتزله سیاسی بر حکومت امام علی (ع)

طاهره اسلامی علی آبادی، امداد توران و محمد غفوری نژاد

چکیده: پس از قتل عثمان و بیعت مردم با امام علی، طلحه و زبیر، بیعت خود را با ایشان شکسته و جنگ جمل را به بهانه خونخواهی عثمان، به راه انداختند. در این نبرد که برای نخستین بار دو گروه از مسلمین در برابر یکدیگر صف‌آرایی کردند، گروه سومی به نام معتزله سیاسی بروز کرد. این گروه به بهانه فتنه دانستن نبرد میان مسلمین و عدم توانایی در تشخیص برحق بودن یکی از دو گروه، اعتزال سیاسی پیش گرفتند و به ظاهر از هر دوی آنها جدا و در کنار هیچ یک از آنها وارد درگیری نشدند. سوال اصلی پژوهش این است که آرای معتزله سیاسی چه تأثیری بر حکومت امام علی داشته است؟ در این پژوهش که با تحلیل داده‌های تاریخی انجام شده روشن شد که آنها گروه حساب شده، فعال و دارای خط سیاسی- عقیدتی و تهاجمی بودند که در باطن گرایش عثمانی داشتند و موضع‌گیری آنها آسیب‌های جبران ناپذیری بر پایه‌های حکومت امام وارد کرد.

تحلیل قیام عاشورا با استناد به آیات قرآنی

سید رضی قادری و مهرداد دیوسالار

چکیده: نهضت امام حسین از دیدگاه‌های مختلف مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به اینکه امام حسین اساس کار خود را دعوت به قرآن و سنت پیامبر اعلام می‌کند، بررسی بعد قرآنی این نهضت ضروری به نظر می‌رسد. مسئله مقاله حاضر این است که امام حسین برای معرفی حرکت خود مردم را به چه آیاتی از قرآن ارجاع داده است؟ از این‌رو نوشتار حاضر بر آن است تا با استخراج داده‌های تاریخی و تحلیل آن به کمک آیات قرآنی، استنادات امام حسین به آیات قرآن را در طول قیام عاشورا مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که امام حسین با استناد به آیات قرآنی در موقعیت‌های گوناگون توانست تفسیر کاملی از اصول، اهداف و ویژگی‌های قیام عاشورا، وضعیت جامعه و نیز لشکر دشمن ارائه کند. بازخوانی حماسه حسینی با تأکید بر بعد قرآنی، موجب بازگشت امت اسلامی به قرآن و وارد کردن معارف قرآن در زندگی روزانه مسلمانان خواهد شد.

خراج‌نگاری در چهار ‌قرن نخست هجری با تأکید بر نقش شیعیان

فرشته بوسعیدی، محمدعلی چلونگر، اصغر منتظرالقائم و زهرا حسین هاشمی

چکیده: تاریخ‌نگاری اسلامی در کنار تاریخ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به جنبه‌های اقتصادی و مالی حکومت اسلامی نیز توجه می‌کرده است. در تاریخ‌نگاری اقتصادی مسائل گوناگون مانند خمس، زکات، جزیه، خراج و نظایر اینها ‌مطرح می‌شود. خراج ‌از مهمترین درآمدهای دولت‌های اسلامی بود که به‌ویژه پس از شروع فتوحات مورد توجه خلفا و ‌کارگزاران خلافت و بالطبع مورد توجه تاریخ‌نگاران قرار گرفت. در خراج‌‌نگاری‌ها در کنار مسائل تاریخی مباحث فقهی و مالی نیز مورد توجه بوده‌است.‌ این پژوهش با استفاده از تحلیل داده‌های تاریخی و کتاب‌های خراج‌نگاری، تلاش می‌کند ضمن بررسی چارچوب تاریخی خراج‌نگاری‌های چهار‌ قرن نخست هجری، نشان دهد شیعیان چه جایگاهی در نگارش این‌گونه آثار داشته‌اند؟ به نظر می‌رسد با توجه به تسلط آل‌بویه بر قلمرو خلافت اسلامی، اوج خراج‌نگاری شیعیان قرن چهارم هجری بوده‌است. شیعیان به سبب حضور در دربار آل بویه، متناسب با نیازهای فقهی و اداری به نگارش کتاب‌های خراج پرداخته بودند.

چگونگی شهادت فرزند کوچک امام حسین

علی اکبر عباسی و زهرا سادات کشاورز

چکیده: تیر خوردن نوزاد امام حسین در واقعه طف از زبان راویان در مقاتل نخستین به‌‌ شکل‌های گوناگون گزارش شده‌است. فلسفه حضور این نوزاد در خط مقدم جنگ، هویت قاتل کودک و چگونگی کشته شدنش همواره مورد توجه شیعیان بوده ‌است. این پژوهش با تحلیل تاریخی به دنبال پاسخ به این پرسش است که ماجرای کشته شدن نوزاد امام حسین چگونه بوده‌ است؟ این نوزاد شیرخوار که از قرن ششم به نام علی‌ اصغر معروف شده، در روز عاشورا با اصابت تیر از سوی شخصی ناشناس احتمالاً از قبیله بنی ‌اسد به قتل رسیده است. چگونگی شهادت نوزاد و هویت قاتل در مقاتل نخستین و منابع متأخر متفاوت است. در مقاتل نخستین، دیدار امام با نوزاد تازه متولد شده، اظهار دلتنگی و وداع با فرزند خردسال ذکر شده ‌است اما درخواست آب برای نوزاد در قرون بعد به ماجرا افزوده شده‌است. همچنین در منابع متأخر بدون ذکر سندی نام قاتل حرمله بن کاهل اسدی ذکر شده‌است. خبر ماورایی پاشیدن خون کودک به‌ سوی آسمان و برنگشتن آن نیز اولین بار در قرن چهارم از راوی نامشخص ذکر شده و به ‌تدریج در مقاتل قرون بعدی تفصیل یافته است./822/ن602/ق