تا پلاک ۱۴۰؛ روایت سال‌های دفاع مقدس از دیدگاه اهل قلم

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، دفاع مقدس جزء جدا نشدنی تاریخ ادبیات کشور ماست. تاکنون اشعار، داستان، خاطرات و رمان‌های فراوانی در این زمینه تولید شده‌اند. جالب اینجاست که این آثار نه تنها توسط کسانی که خود در آن دوره بودند و با تمام وجود شرایط آن روزها را لمس کرده اند بلکه توسط جوانانی که چند دهه بعد از جنگ متولد شده اند به رشته‌ تحریر در آمده و این نشان از عظمت رویداد دفاع مقدس و میزان بالای تاثیر گذاری آن بر تمام نسل ها دارد.

در این میان نقش نویسندگان زن در عرصه ادبیات داستانی دفاع مقدس به دلیل برخورداری از نثری عاطفی، دارای جایگاه ویژه ای است. در این دسته از آثار، به خاطر بهره گیری از عنصر خیال می توان به شکل بارزتری، شاهد خلق شخصیت های ماندگار در عرصه دفاع مقدس بود.

خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، به مناسبت تجلیل از نقش زنان در دفاع مقدس گفت‌وگویی با نویسنده کتاب «تا پلاک 140» انجام داده که در ادامه می خوانیم:

رسا - در ابتدا خود را معرفی کنید.

بنده آذر خزاعی سرچمه، متولد اسفندماه 1354 در شهرری بوده و آذری زبانم. از طرف پدر و مادر اهل یکی از روستاهای سراب آذربایجان شرقی هستم. از سال 1389 به طور جدی به نوشتن در حوزه دفاع مقدس روی آوردم.

آثاری که از بنده به چاپ رسیده عبارت است از: کتاب‌نمای نویسندگان دفاع مقدس(فهرستواره نویسندگان دفاع مقدس از سال 59 تا 85)، مجموعه داستان برادرها، مجموعه داستان خرده روایت های یک فرمانده از جنگ، دستان کوچک نقش های بزرگ، کارنامه چهل ساله نشر امیر کبیر، تا پلاک 140 و کتاب نگاهی دیگر(ظرفیت های نمایشی خاطرات مکتوب دفاع مقدس)

رسا - فکر اولیه جمع آوری خاطرات کتاب «تا پلاک 140» از کجا به ذهنتان رسید؟

 یک روز همسرم از وضعیت زندگی در دوران دفاع مقدس برای فرزندانم می گفت و تعدادی از عکس‌های آن دوره را نشان می داد، در اینجا بود که جرق اولیه این کتاب به ذهنم رسید و تصمیم گرفتم در دو بخش جبهه و شهر، عکس و خاطره جمع آوری کنم. ابتدا به سراغ عکس‌های دفاع مقدس رفتم که جریان زندگی را در آن نشان دهد.

نزدیک به دویست عکس جمع آوری کردم و بعد با عکاس های آن عکس‌ها تماس گرفتم. آنها اجازه استفاده از آن عکس‌ها را دادند ولی گفتند نمی توانند مطلبی درباره آن عکس ها و یا خاطره ای بنویسند. بعد ازمدتی تصمیم گرفتم عکس‌ها را کنار بگذارم، تا اینکه یک روز بعد از بزرگداشت استاد مهدی آذریزدی با جناب مصطفی رحماندوست درباره کتاب دستان کوچک نقش‌های بزرگ که به نقشهای بچه ها از دوران دفاع مقدس می پردازد، صحبت کردم و صحبت‌های ما منتهی به خاطره ای از ایشان شد، همانجا تصمیم گرفتم خاطرات اهالی قلم که به وضعیت زندگی در دوران دفاع مقدس می پردازد را جمع آوری کنم.

بعد شروع به جمع آوری خاطرات اهالی قلم کردم. گرفتن این خاطرات بیش از دو سال طول کشید. این عزیزان نویسنده و هنرمند با اینکه خاطره داشتند اما فرصت نوشتن این خاطرات را به خاطر مشغله های زیاد نداشتند. همین باعث شد که با بعضی از آنها مصاحبه کنم و بعد از پیاده شدن مصاحبه، متن پیاده شده را در اختیارشان بگذارم و با اصلاح متن و اعمال نظراتشان به متن مورد تأییدشان برسم.

بعضی از متن ها به دل نوشته، بعضی دیگر یادداشت و بعضی حتی به داستان نزدیک شده بود. در این میان آنچه که برایم مهم جلوه می کرد جریان زندگی بود. به همین منظور در لابه لای جملات و سطرها بدنبال وضعیت و جریان زندگی بودم و در نتیجه خاطرات را هیچگونه دسته بندی نکردم و تمامی متن های خاطرات را بی کم و کاست آوردم و مختصر ویرایشی را هم که بر روی آنها می شد انجام دادم.  تأکید عمده خاطرات کتاب تا پلاک 140، بر دهه شصت است، دهه ای که زندگی در آن جاریست و خاطرات اهالی فرهنگ از آن دوران در این کتاب، پنجره ای برای ورود به دنیای مردمان آن دوران و شناخت روحیات، رفتارها، ایثار و از خودگذشتگی آنها و بطور کلی شکل زندگی آن دوران است.

رسا - روند تدوین این کتاب و فرایند تولید آن به چه صورت بوده و شما با چه چالشهایی مواجه بودید؟

بعضی از خاطرات طولانی بود و با اینکه برای کوتاه کردن آن چندین بار رفت و برگشت شده بود، باز هم کوتاه نشد. تعداد کلماتی که برای هر نوشته در نظرگرفته بودم 2000 کلمه بود ولی نمی توانستم روی تعداد کلمات پافشاری کنم برای همین دست نویسندگان را باز گذاشتم. در بعضی از مصاحبه ها محیط مناسبی برای مصاحبه فراهم نشد. تمام نویسندگانی که خاطره داده بودند از من خواستند که هیچ گونه دخل و تصرفی در خاطره شان نداشته باشم و اینکار را برای من سخت کرد و تنها کار ویرایش درحد روخوانی و اغلاط دستوری و سجاوندی صورت گرفت. 

من در کتاب تا پلاک 140 خاطرات نویسندگان و اهل قلم از دوران دفاع مقدس، را جمع آوری کردم و با تنظیم و مرتب سازی به چاپ رساندم.

رسا - ثبت زندگی مردم از نگاه اهالی قلم، چه تفاوتی با بقیه نگاه ها دارد؟

نویسندگان به خاطر جزئی‌نگر بودنشان وقایع و حوادث را به گونه ای دیگر می بینند و همین امر باعث  می شود که ما نیز در تماشای آن وقایع و حوادث با او سهیم شویم. این نکته را باید متذکر شوم که وقوف ما بر حوادث و وقایع دوران دفاع مقدس به مقدار زیادی مرهون نویسندگان این عرصه است.  

رسا - انگیزه شما از پرداختن به موضوع دفاع مقدس در کتابتان چیست؟

زمانی که کتاب ‌های خاطرات دفاع مقدس را می خواندم تصمیم گرفتم که سهم بسیار بسیار کوچکی، در انتقال مفاهیم و حماسه های دفاع مقدس به نسل امروز داشته باشم و یکی از بهترین روش انتقال این مفاهیم را در خاطرات اهالی فرهنگ و قلم دیدم که خود جزء فرهنگ سازان جامعه هستند.

رسا - شما در این کتاب تلاش کردید تا جریان زندگی مردم را در دوران دفاع مقدس نشان دهید، کاری که در حوزه مکتوبات دفاع مقدس کمتر انجام شده، نظرتان در این باره چیست؟

دفاع مقدس ما شاید بتوان گفت که تنها دفاعی است که بیشترین نیروی داوطلب و مردمی را در برداشته و تمام بارش بر دوش مردم بوده است، این مردم از نوجوان دوازده سیزده ساله تا پیرمرد هفتاد ساله، از دانش آموزان هفت هشت ساله تا دانشجویان هجده ساله، از زنان خانه دار تا زنان امدادگر و تمامی اقشار مردم از زن و مرد و پیر و جوان با جان و دل  چه مستقیم و چه غیرمستقیم حضور یافتند و حماسه ها آفریدند.

از طرف دیگر نقش رهبری مدبرانه حضرت امام خمینی(ره) بوده که باعث ماندگار شدن جریان حماسه های دفاع مقدس شد. همه این موارد شکل هایی از زندگی را نشان می دهد که برای نسل های آینده باید بازگو شود. حال ثبت جریان زندگی آن دوران توسط اهالی قلم تنها بخشی از شکل زندگی آن زمان را تشکیل داده است. اگر چه تجربه و تخیل نویسندگان از شکل هایی که سایرین تصویر می کنند به زندگی نزدیک تر است، اما باید در نظر گرفت که برای ماندگاری این جریان باید به سراغ قشرهای مختلف مردم نیز رفت و در بیان شکل های زندگی در دوران دفاع مقدس با آنها سهیم شد، چرا که نوشته های دفاع مقدس مملو از «جریان زندگی» است.

رسا - موضوع کتاب‌هایتان را چگونه انتخاب می‌کنید؟

این کار را من گاهی از طریق تحقیق و مطالعه، گاهی از درون موضوعات دیگر و گاهی هم با گفت‌وگو با اساتید و صاحب نظران انجام می دادم. برای مثال طراحی کتابی را با موضوع عکس های زندگی در دفاع مقدس تهیه و تدوین کردم و پیگیر عکس هایی بودم که در آن جریان زندگی را در دوران دفاع مقدس ثبت کنم عکسهای زیادی را دیدم و تعدادی را انتخاب کردم اما در این بین اساتید و صاحب نظران گفتند چرا با خود عکاسان گفت‌وگو نمی کنی. وقتی پیش استاد دیگری رفتم و این طرح را برایش مطرح کردم. ایشان خاطره ای برایم تعریف کرد و همین امر سبب شد که طرح اولیه کتاب تا  پلاک 140 شکل گیرد.

رسا - چه میزان از کار شما به تحقیق وابسته است و چه میزان به تخیل؟

برای نوشتن یک داستان حتی داستان کوتاه ابتدا باید نسبت به موضوعی که قرار است داستان براساس آن نوشته شود اشراف کامل داشته باشیم و در واقع تجربه زیستی داشته باشیم که بتوانیم به بهترین شکل از آن بهره لازم را بگیریم و این تجربه با تحقیق میدانی و کتابخانه ای کامل می شود و بعد این تخیل ماست که به آن شکل داستانی می دهد و جهان داستان را می سازد.

پس تحقیق در داستان بخصوص داستانهایی که با تاریخ مواجه هستیم امر بسیار مهمی است که داستان بدون آن شکل نمی گیرد و بنده برای هر کارم بسیار تحقیق می کنم، چه میدانی و چه کتابخانه ای و این لازمه هر کار داستانی و غیرداستانی است.

رسا - باز هم به ادبیات دفاع مقدس می پردازید؟

بله،  البته این گنج تمام نشدنی است و هر چقدر از آن بهره ببریم باز هم کم است و جا دارد که به آن بپردازیم.

رسا - نقش زنان در داستان های شما چگونه است؟

نقش زنان در داستان های کتاب من به صورت مستقل نیست، بلکه در خرده روایتهایی که از یک فرمانده جنگ مطرح کردم از همسر فرمانده نام آوردم که پس از بستری شدن فرمانده، تمام بار مسؤولیت خانه را به دوش می کشد با اینکه ما کمتر در داستان حضور او را حس می کنیم ولی انگار در کل داستان حضورش سایه انداخته است.

رسا - نقش زنان نویسنده پیرامون ادبیات دفاع مقدس را چگونه می بینید؟

زنان نویسنده چه در داستان ها و چه در غیر آن نقش بسیار پررنگی دارند و در بعضی از آنها از مردان جلو افتاده اند بسیاری از داستان های کوتاه خوب دفاع مقدس را زنان نوشته اند و بسیار از ناداستان ها را آنها بوجود آورده اند.

رسا - روایتها و ناگفته های دفاع مقدس را به چه صورت می توان داستانی کرد؟

این فرایند طولانی است و در عین سادگی پیچیده دارد. داستان ها از یک ایده بکر و تازه شروع می شوند و آن ایده به طرح و طرح به داستان تبدیل می شود که در این میان عناصر داستانی و فرم و نثر و تکنیک و تخیل نویسنده ابزاری هستند برای شکل دهی داستان.

رسا - مشغول کار روی کتاب جدیدی هستید؟

بله در حال حاضر مشغول جمع آوری و تدوین روایت های جانبازان از لحظه جانبازی تا زمانی که به بیمارستان رفته اند هستم.

رسا - آیا ادبیات دین خود را به دفاع مقدس ادا کرده است؟

بله کارهایی که نویسندگان ما در ادبیات داستانی و ناداستان ها بوجود آورده اند آثار بزرگی هستند بخصوص در ناداستان ها که خود منبع بسیار بزرگی برای خلق داستان است که در آینده ما شاهد خلق داستان های بزرگی از این منابع خواهیم بود.

رسا - ممنون از این که وقت خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.

از خبرگزاری رسا بابت توجه به حوزه دفاع مقدس و نویسندگان این حوزه کمال تشکر را دارم./826/