جدایی از خط انحراف با آثار علامه مصباح

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، رحلت آیت الله مصباح یزی(ره) را به واقع می توان مصداق روایت إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ ثُلِمَ فِي الْإِسْلَامِ ثُلْمَةٌ لَا يَسُدُّهَا شَيْءٌ دانست. البته آثار گران بهای ایشان می تواند چراغ هدایتی برای طالبان علم باشد.

خبرنگار سرویس کتاب و نشر رسا، به مناسبت رحلت ایشان پرونده ای تحت عنوان «کتب راه گشا» را راه اندازی کرده است. در این پرونده ما به آثار و کتاب های مفید ایشان می پردازیم. همچنین در این پرونده از شاگردان و اساتید گرانقدری که با آثار ایشان آشنایی دارند نیز بهره مند می شویم.

به مناسبت چهلمین روز درگذشت این عالم، خبرنگار رسا، گفت و گویی با حجت الاسلام دکتر قاسم شبان نیا عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) انجام داده است. ایشان که از شاگردان حضرت آیت الله مصباح یزدی بوده، در تدوین و نگارش چند کتاب از کتاب های علامه مصباح یزدی نقش داشته است. بیان گویای ایشان در معرفی آثار سیاسی علامه مصباح یزدی ما را بر آن داشت که به صورت مفصل از زبان ایشان به معرفی آثار سیاسی علامه مصباح یزدی بپردازیم. در ادامه قسمت دوم این گفت و گو را می خوانید:  

لطفا کتاب های دیگری را از علامه مصباح یزدی معرفی کنید

از دیگر کتاب هایی که از علامه مصباح یزدی در حوزه مباحث سیاسی نوشته شده و آخرین کتاب ایشان در حوزه مطالب سیاسی است که به نگارش در آمده، کتاب حکیمانه ترین حکومت است. این کتاب برای کسانی که به دنبال کاوشی در نظریه ولایت فقیه هستند و هم می خواهند مقدمات آن را به دست آورند، بسیار مفید است. یک بخش این کتاب بخش پیش فرض های ولایت فقیه است، که در آن به این می پردازد که قبل از اینکه ما در کتاب وارد شویم باید پیش فرض ها را پذیرفته باشیم. وقتی کسی این پیش فرض ها را اتفاقاً می‌بیند، می فهمد که این بخش ها، چقدر با مبانی پیشین حضرت علامه مصباح یزدی گره خورده است. در این کتاب به طور مفصل درباره رابطه دین و سیاست بحث می‌شود. از بحث های دیگر این کتاب بحث مشروعیت حکومت است که این بحث هم در این کتاب به طور مفصل پرداخته شده است.

همچنین از دیگر مطالب این کتاب بحث نقش مردم در حکومت اسلامی است که در آن بحث شده است. این بحث ها به عنوان پیش فرض در بحث ولایت فقیه مطرح شده است، که اتفاقاً بعضی از این بحث‌ها شبهاتی که در مورد اندیشه‌های حضرت علامه گفته شده را کنار می زند، به ویژه نقشی که حضرت علامه برای مردم در حکومت اسلامی قائل هستند.

البته این نقش در قالب مشروعیت دادن به حکومت نیست، اما معنا آن این نیست که مردم نقش ندارند. در این کتاب نقش مردم را در کشور به عنوان نقش شورا و بیعت نشان می‌دهد و بعد که وارد بحث ولایت فقیه می‌شود هم ادله عقلی برای ولایت فقیه مطرح می شود و هم ادله نقلی مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین در بحث پیشینه هم به پیشینه بحث ولایت فقیه نیز پرداخته شده است.

از دیگر مطالب این کتاب اشاره به شبهاتی است شده که ناظر به چگونگی انتخاب و تعیین ولی فقیه است و بحث اینکه ولایت فقیه آیا باید به صورت فردی باید باشد؟ یا شورایی؟ و اگر فردی باشد آن فرد را چگونه می توان تعیین کرد؟ آیا ولایت فقیه در قالب مرزهای جغرافیایی قرار می‌گیرد؟ یا فرامرزی است؟ یا محدوده اختیارات ولی فقیه کجاست؟ آیا ولایت شان در محدوده جغرافیایی خاصی است؟ یا نه؟ آیا درون محدوده ها ولایت مطلقه دارد؟ یا ولایتش مقیده است؟ اینها نکات بسیار مهمی است که حضرت علامه آن را مطرح کردند.

از دیگر نکات مهم این کتاب این است که شبهات زیادی را در مورد اختیارات ولایت فقیه پوشش می‌دهد. حضرت علامه معتقد هستند که در حکومت اسلامی ما چارچوبه کلی حکومت توسط خداوند تعیین شده و ما باید بر اساس قوانین ثابت الهی آن چارچوبه را در حکومت اسلامی شکل دهیم. اما یک بحثی مهمی که به آن اشاره می کنند بحث ساختار حکومت است که ما ساختار را در این چارچوب چگونه تعیین کنیم و ساختار حکومت باید به چه شکلی باشد.

از ویژگی‌های این کتاب بحث ولایت فقیه است که آن را در بحث جمهوری اسلامی مطرح کردند. یعنی در این کتاب اکتفا به بحث های نظری نشده، بلکه بحث ولایت فقیه در مورد جمهوری اسلامی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. افرادی که بخواهند به این مباحث بپردازند و شبهاتی که ناظر به نظام جمهوری اسلامی وجود دارد را می توانند در قسمت پایانی این کتاب آن را ملاحضه کنند.

لطفا کتاب هایی که از علامه مصباح یزدی در مورد انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است را برای ما معرفی نمایید.

حضرت علامه بحث انقلاب اسلامی را در مباحث زیادی مطرح کرده اند، به طوری که یکی از کتاب‌هایی که از حضرت علامه به چاپ رسیده، به عنوان کتاب درسی مشخص شده و چاپ های متعددی هم پیدا کرده است. این کتاب با نام «انقلاب اسلامی و ریشه های آن» که به عنوان یک کتاب درسی مطرح بوده و در دانشگاه هم این خوانده می شود. کتاب های زیادی از ایشان درباره انقلاب اسلامی وجود دارد ولی این کتاب به نظرم جامع‌ترین کتاب حضرت علامه در بحث انقلاب اسلامی است. شما در این کتاب می بینید که نگاه مبنایی ایشان باز هم در این کتاب موج می زند و با همان نگاه مبنایی ایشان جلو می روند.

کتاب دیگری هم از حضرت علامه در باب انقلاب اسلامی وجود دارد به نام «انقلاب اسلامی جهشی در تحولات سیاسی تاریخ» که از مجموعه فرمایشات حضرت علامه گرفته شده است.

به نظرم کسانی که در حوزه مطالعات انقلاب اسلامی تدریس هم می کنند می توانند از این کتاب بهره مند شوند. ایشان در این کتاب از یک بحث‌های مبنایی و اساسی‌تر بحث را شروع می کنند و ادوار حکومت را مطرح می‌کند و بعد درباره شکل‌گیری تحولات اجتماعی و نظریاتی که در این حوزه مطرح است را بیان کرده و دیدگاه نظام اسلامی را بیان می‌کنند و بسیاری از شبهاتی که در باب فلسفه انقلاب مطرح شده است را در این کتاب جواب می دهند.  

بعضی از مطالب ایشان ناظر به مطالبی است که در حوزه فلسفه انقلاب به صورت بعضاً شبهه مطرح می شود که حضرت علامه این شبهات را پاسخ داده اند. بازهم همان نگاه مبنایی حضرت علامه، در این کتاب هم دیده می شود.

وقتی در کتاب به بحث خود انقلاب اسلامی می رسند حضرت علامه، انقلاب اسلامی را آسیب شناسی می‌کنند و آسیب‌هایی که نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران را تهدید می‌کند در این کتاب بیان می کنند. همچنین به بررسی عوامل پیروزی انقلاب اسلامی نیز می پردازند و این پرداخت ایشان فقط با نگاه تاریخی نیست بلکه نگاهی تاریخی و تحلیلی، بر اساس مبانی ایشان نیز در آن موجود است. ایشان آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی را بر اساس آسیب های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار داده اند.

کتاب انقلاب اسلامی و ریشه های آن کتابی است برای مراکزی که بخواهند کتاب درسی در این زمینه داشته باشند و این کتاب نیز بسیار مفید است. این کتاب به شیوه درسی نوشته شده و دو بخش دارد. یک بخش آن تحلیل نظری انقلاب اسلامی است. متأسفانه مشکلی که ما در کتاب‌هایی که درباره انقلاب اسلامی نوشته می شود داریم این است که مبانی محکمی پشت سر این کتاب ها نیست و در آنها لغزش هایی وجود دارد. حضرت علامه در واقع در پاسخ به حمله به این کتاب‌ها، این کتاب را نوشتند. البته بعضی از کتابهای نوشته شده بسیار مفید و ارزشی هستند.

در بخش اول این کتاب بحث های نظری را مطرح کردند، بحث مکتب را مطرح کردند، بحث تئوری های انقلاب که امروز به عنوان یک رشته در علوم سیاسی مطرح است را مطرح کرده اند. علامه تئوری هایی که در باب انقلاب در دنیا مطرح شده است را مطرح فرمودند و اینها را مورد نقد قرار داده اند، مثل نظریه نخبه گرایانه حکمای یونان ‌باستان، نظریه مارکس، نظریه جامعه توده وار، نظریه روان شناسی و نظریاتی که در این زمینه وجود دارد را نقل و به نقد آن پرداخته اند.

ایشان بعد از نقل و بررسی به سراغ عوامل پیدایش انقلاب رفته و از منظر دینی درباره آنها بحث کرده اند و بعد ویژگی‌های انقلاب اسلامی را ذکر فرموده و بعد ارکان انقلاب اسلامی که مکتب، رهبری و مردم هستند را مورد بررسی قرار داده اند. ایشان این سه عنصر را در محورهای مختلف بحث کردند و دستاوردهای انقلاب و آسیب های انقلاب را مطرح کردند. این مطالب برای قشر جوان بسیار راهگشاست.

در بخش دوم این کتاب وقایع تاریخی را بحث کردند، اما نه به این شکل که صرفاً احوالات تاریخی را مطرح کنند، بلکه تحولات از زمان مشروطه تا امروز را به صورت تحلیلی بحث کرده اند. یعنی ایشان علاوه بر آنکه اطلاعاتی از اتفاقات مشروطه می دهند و تاریخ آن را مطرح می‌کنند از طرف دیگر تحلیل‌های آن را هم به ما می‌دهند و بیان می کنند که منشاء انحراف و اختلافات در نهضت مشروطه چه بوده و چه اتفاقاتی برای آن پیش آمده است. هدف اصلی علامه از نقل تاریخ در واقع تحلیل تاریخ است نه صرف بیان تاریخ.

در این کتاب یک نگاه جریانی و تحلیلی در بحث های آن می‌بینیم. ایشان در این کتاب منشاء پیدایش انقلاب اسلامی و رابطه آن با نهضت مشروطه را مطرح می‌کنند. کاری که در این کتاب دیده شده است کمتر کسی آن را مطرح کرده است و در نهایت جریان هایی که در انقلاب اسلامی به عنوان جریان های موثر بوده اند و بعضی از آنها جریان های انحرافی هم بودند مثل مجاهدین خلق(منافقین نوین) و جریانی که به دنبال ترویج اسلام انحرافی است هم در بخش های پایانی، به آن پرداخته اند.

لطفا آثار دیگر علامه را درباره انقلاب اسلامی معرفی کنید

یک کتابی از حضرت علامه در مباحث انقلاب اسلامی وجود دارد که با نام «اصلاحات ریشه ها و تیشه ها» به چاپ رسیده است. در ایران جریاناتی شکل گرفت به اسم اصلاح طلبی ولی بعضی از این جریانات وقتی شکل می‌گیرد به اسم اصلاح افساد گ در جمهوری اسلامی، اجام دادند. کتاب اصلاحات ریشه ها و تیشه ها ناظر به عملکردی است که اصلاح طلبان در نظام جمهوری اسلامی داشتند است.

باید دقت داشت که ایشان بحث جناحی و حزبی ندارند و کاری هم به بحث های شخصی و موردی ندارند، اما فرمایش ایشان این است که در طول تاریخ کسانی بودند که به اسم اصلاحات آمدند و افساد کردند.

ایشان حتی در این کتاب مطرح می‌کنند که اصلاح طلبی در متن دین اسلام است و اسلام ما را به سوی اصلاح می برد. اما  نباید به اسم اصلاح طلبی نظام جمهوری اسلامی را تضعیف کنیم و یا افساد در دین انجام دهیم. ایشان این بحث ها را از منظر قرآنی بحث کردند و صلاح و فساد را از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار داده اند.

آیا مرحوم علامه کتاب دیگری درباره انقلاب اسلامی دارند که کمتر مورد توجه قرار گرفته است؟

بله کتابی از مرحوم علامه مصباح یزدی وجود دارد که به خاطر عنوان آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. کتابی تحت عنوان «زلال نگاه»، این کتاب شاید از اسمش خیلی مشخص نباشد، اما متضمن یک بحثی است که امروز در کشور ما مطرح می‌شود و آن بحث بسیار مهم بصیرت سیاسی است. این کتاب متضمن مباحثی در مورد بصیرت سیاسی است. در این کتاب مطرح می‌کنند که یک عده چرا و به چه علت انحرافات خودشان را در سطح جامعه نشر می دهند. این کتاب یک کتاب مختصر اما محتوایی بسیار عالی دارد.

ایشان یک بحثی دارند و می گویند که راهکارهای کسب و ارتقای بصیرت چگونه است و چه کار کنیم که بصیرت ما افزایش پیدا کند. ایشان با همان نگاه مبانایی و با استفاده از آیات و روایات چند پیشنهاد را مطرح می‌کنند و توضیح می دهند که ما برای بصیرت و ارتقاء آن باید تلاش ‌کنیم، اما یک موقع موانعی برای ما در این راه پیش می آید و در ادامه به این می پردازند که ما برای برطرف شدن این موانع چه کار کنیم.

ایشان از باب مثال بحث فتنه ۸۸ و بحث غبارآلود شدن فضا را مطرح می کنند و مطرح می‌کنند که چه مشکلاتی می شود که یک عده که با انقلاب همکاری می کردند در طول مسیر انقلاب دچار انحراف شدند. علت این اتفاق چه بوده است و چه موانعی ایجاد شده که از مسیر اصلی به مسیر فرعی کشانده شده اند.

در بحث پایانی این کتاب هم ایشان ملاک سنجش بصیرت را مشخص کردند و بیان می کنند که اگر شما می خواهید ببینید که بصیرت خوبی دارید باید خود را با ملاک های بصیرت بسنجید و ایشان در چند صفحه در مورد ملاک سنجش بصیرت به بحث می پردازند.

یک کتاب دیگری هم از حضرت علامه به چاپ رسیده است که این کتاب به نظر من در حوزه سیاست، خیلی از گره‌ها را در بحث‌های ما را حل می‌کند. باید اشاره کنم که اساساً امر به معروف و نهی از منکر این ویژگی را دارد که در روایات ما اعظم الفرائض دانسته شده است. حضرت علامه کتابی دارند و اختصاص دادن به امر به معروف و نهی از منکر تحت عنوان «بزرگترین فریضه». حضرت علامه بحث های فقهی مرتبط با امر به معروف و نهی از منکر را در این کتاب مطرح می‌کنند و این کتاب از کتاب‌هایی است که از ایشان به چاپ رسیده و رنگ و لعاب فقهی دارد.

در این کتاب یک بویی از فقه به مشام انسان می رسد و ما می توانیم فرمایشات و نظرات فقهی علامه را در آن ببینیم. اما ویژگی این کتاب این است که این مطالب فقهی را ایشان در آن آورده اند و در آن ابعاد سیاسی و اجتماعی آن را مطرح فرمودند. ایشان در این کتاب علاوه بر مفهوم ضرورت امر به معروف و نهی از منکر، شرایط امر به معروف و نهی از منکر و مراتب امر به معروف و نهی از منکر را نیز مطرح فرمودند.

همچنین در این کتاب جلوه هایی از امر به معروف و نهی از منکر در سیره اهل بیت را نیز مشخص کرده‌اند. این کتاب دو بحث دارد که این دو بحث برای اهل تحقیق می‌تواند بسیار مفید باشد. یک بحث در مورد روش ها و مصادیق امر به معروف و نهی از منکر است، یعنی ما چکار کنیم که امر به معروف و نهی از منکر انجام گیرد. آیا این کار را در قالب فردی انجام دهیم؟ یا در قالب جمعی؟ اگر در قالب جمعی می‌خواهیم عمل کنیم از کجا باید شروع کنیم؟ اینها بحث هایی است که به نظر می‌رسد حضرت علامه ۱۰ مورد از این روش ها را مشخص می‌کند. به نظر من هر کدام از این ده موردی که ایشان فرمودند جا دارد که برای احیای امر به معروف و نهی از منکر در کشورمان بکار بندیم و بحث‌های متعدد و مفصلی داشته باشیم.

بحث دیگری هم در این کتاب ایشان دارند که بحث چالش‌های امر به معروف و نهی از منکر است. ایشان بیان می کنند که ما برای انجام این فریضه با چند چالش مواجه هستیم و این بحث ها را بسیار جالب در آنجا مطرح می کنند. این مطالب ایشان در واقع همان چیزی است که ما امروز در جامعه کاملا احساس می‌کنیم و آنها را می‌بینیم. بعضی از آسیب ها و چالش هایی در این زمینه وجود دارد که منجر به این می شود که منکر به معروف تبدیل شده و معروف به منکر.

ایشان راه این چالش ها را در این کتاب بیان می کنند و بحث تساهل و تسامح و رابطه آن با امر به معروف و نهی از منکر و شبهاتی که در این زمینه وجود دارد را مطرح می کنند.

همچنین در چالش های مطرح شده به بحث آزادی نیز می پردازند. مباحثی که ایشان در این کتاب مطرح می کنند ناظر به مباحث روز بوده و شما اگر بخواهید بحث روز امر به معروف و نهی از منکر را دنبال کنید و دنبال راهکار برای این چالش ها باشید می توانید از این کتاب حضرت علامه بسیار استفاده کنید.

شما در چند کتاب کار تهیه و تدوین کتاب های علامه را انجام داده اید؟

بنده در ۶  کتاب از کتاب های حضرت علامه این توفیق را داشتم که فرمایشات ایشان را بخوانم و به بهانه نگارش در خدمتشان باشم. ای کاش اسم بنده در این کتاب ها نبود، ما کجا و علامه کجا. ولی من برای خودم این را افتخار می دانم که تقریباً منظومه ای از حضرت علامه را در بدست آوردم و در آثار خودم از آنها که دارای ضعف‌هایی هم هستند استفاده کردم.

سعی من این بوده که در آثار خودم از حضرت علامه خط بگیرم، چون معتقد هستم اگر کسی تفکرش به شدت به تفکر علامه نزدیک شود و منظومه او را بدست آورد انحراف در او راه ندارد، مگر هوا و هوس.

کسی که سراغ آثار ایشان برود واقعاً واکسینه می شود و من این افتخار را دارم که در کتاب‌های خودم فرمایشات ایشان را یک مقدار بسط و گسترش بیشتری دادم. البته باید باز هم بگویم که خود حقیر کتاب‌هایی که در این زمینه نوشتم، هیچ کدام از این آثار، مطلب جدیدی فراتر از آن چیزی که حضرت علامه به ما یاد دادند را ندارد بلکه فقط یک مقدار بسط و گسترش مطالب انجام شده است.

در پایان اگر مطلبی مانده بفرمایید.

من تشکر می کنم از خبرگزاری رسا که به حمدالله همیشه در موقعیت های مختلف موقعیت شناس هستند و آن جاهایی که لازم است از حریم حوزه علمیه و مرجعیت و علما دفاع کند این کار را انجام می دهد. امیدواریم که انشالله این روند استمرار داشته باشد و تقویت شود.

همچنین از بخش کتاب و نشر خبرگزاری رسا تشکر دارم که آثار علامه مصباح یزدی را مورد مورد بررسی قرار داده و آنها را بر اساس توصیه حضرت آقا برای قشر جوان چه حوزوی و چه دانشگاهی معرفی می کنند./826/