نقش محوری مساجد در جامعه و عصر حاضر

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، مسجد از دیدگاه اسلام، کانون ایمان و تقوا و محیط پاکی و قداست و مرکز تبلور عبودیت و نیایش در برابر پروردگار جهان است، مسجد مرکز اشاعه فرهنگ اسلامی، مهمانخانه خدا در زمین، جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانی، خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و رحمت، تجلی بهشت خدا در زمین و محل آرامش موحدان است.

در باب اهمیت و جایگاه خاص مسجد در اسلام، همین بس که خداوند تعالی می‌فرماید: «نخستین خانهاى که براى مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکّه است، که پر برکت، و مایه هدایت جهانیان است». در دین اسلام، خداوند به جهت اهمیت و فضیلت مساجد بر دیگر مکان ها، مسجد را به خود منسوب کرده و متعلق به خود دانسته است تا مزیت آن بر دیگر مکان‌ها روشن شود. (نوری، مستدرک الوسائل، ص ۲۱۳ و ۳۵۹.)

 اختصاص مساجد به خداوند که منزه از صفات حسّی است، جنبه سمبلیک داشته و بر این اشاره دارد که مساجد، مورد توجه خاص ذات اقدس او است. بنابراین، در مساجد جز کار خدایی نباید کار دیگری صورت پذیرد و جز مصالح مسلمانان، امر دیگری نباید مطرح شود. با این توضیح در تأسیس مساجد هم نمی‌توان نیّتی به جز خدا، و هدفی غیر از اعتلای کلمه توحید داشت. پس بایسته وشایسته است که شالوده و اساس آن بر تقوا و پاکی بنا شود و پاسداران و دست اندرکاران آن افرادی مؤمن، پرهیزکار و مصمم باشند و هر گاه بنایی برای اغراض ناپاک با نام مقدس مسجد به وجود آید، باید در انهدام و از بین بردن آن کوشید، چنانکه رسول خدا (ص) دستور ویران کردن و به آتش کشیدن مسجد «ضرار» را صادر فرمودند. همچنین مسجد پایگاه انسجام و یکپارچگی مسلمانان، نماز جماعت و تشکیل صفوف به هم فشرده نمازگزاران، به خوبی بیانگر هماهنگی و انسجامی است که حضور در مسجد فراهم می‌آورد. در اینجا است که افراد نمازگزار همچون قطره‌های آب  به یکدیگر می‌پیوندند تا دریایی از اتحاد را به نمایش در آورند …، همه در کنار یکدیگر در برابر پروردگار یکتا رو به سوی یک قبله کرده و لب به حمد و ثنای آن یگانه نازنین می‌گشایند و هماهنگ با یکدیگر، سرود توحید را زمزمه می‌کنند. در اسلام نه تنها مسجد خیلی مورد توجه قرار گرفته؛ بلکه اصولاً سایر مکان‌های عبادت، حتی اگر مربوط به غیر مسلمانان باشد نیز، دارای احترام فراوان هستند. در قرآن کریم آمده است که: «… و اگر خداوند بعضى از مردم را به وسیله بعضى دیگر دفع نکند، دیر‌ها و صومعهها، و معابد یهود و نصارا، و مساجدى که نام خدا در آن بسیار برده مىشود، ویران می‌گردد…».

از جمله دیدگاه‌هایی که اسلام نسبت به مسجد دارد، این است که، مسجد محلی دارای استفاده‌های مختلف و چند منظوره است. به عنوان مثال، در صدر اسلام، مسجد کوفه محل مشورت، قضاوت، سؤال و جواب، عبادت و دیگر امور بود. در اسلام، مسجد کانون فعالیت‌های دینی و فرهنگی جامعه اسلامی است و مؤمنان،   مسجد را به عنوان محور فعالیت‌های خودشان قرار می‌دهند. حتی برخی از مؤمنان، برنامه روزانه خود را با توجه به وقت نماز در مسجد تنظیم می‌کنند و قرار ملاقات‌های خود را در مسجد می‌گذارند.

نقش مساجد در جوامع امروزی:

مساجد از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار بوده اند. این مکان‌های مقدس با این هدف بنا شده اند که مسلمانان روزانه در آنها گرد هم آیند، خداوند را تقدیس کنند و در کنار آن به تبادل آرا و افکار بپردازند.

تعالیم دینی رسیده از ائمه معصومین (ع) تاکید می‌نمایند که لازم است  مسلمانان بنا به مقتضیات روز، تعریف‌های مناسبی ازکارکرد‌های مسجد ارائه دهند و بکوشند همواره جایگاه مساجد در جوامع اسلامی به قوت خود باقی و بر قرار باشد. متاسفانه در روزگار کنونی این امر مهم تا حدود زیادی مورد غفلت قرار گرفته است و این غفلت منجر به برداشتی بسیار ناقص و محدود از مفهوم مسجد شده وجایگاه آن در حد نماز خانه تقلیل یافته است.   این تسامح و بی توجهی موجب شده تا مساجد که روزگاری تجلی مقدس و آشکار از فضایی مذهبی، اجتماعی سیاسی و فرهنگی بوده اند کم کم نقش حیاتی خود را از دست بدهند و لایه‌های معرفتی و معنوی آنها در غباری از غفلت و ناآگاهی مدفون گردد و به فضا‌هایی فیزیکی تبدیل شوند که توانایی پاسخگویی به نیاز‌های معنوی آدمیان را ندارند.

در حالی که طبق تعالیم دین مبین اسلام لازم است مساجد علاوه بر تمامی فعالیت‌های عبادتی، بستر تحقق کارکرد‌های اجتماعی و فرهنگی نیز باشند و اهمیت این امر در روزگار کنونی بیش‌تر احساس می‌شود. چرا که امروزه جوامع مذهبی شاهد تلاش‌های همه جانبه دشمن برای فاصله گرفتن جوانان از هویت فرهنگی و مذهبی خود می‌باشند و بررسی راه‌های گسترش باور‌های ناب دینی، زدودن موانع دینداری و دین باوری در بین جوانان اهمیت ویژ ه‌ای دارد.

حضور پر رنگ افراد در مسجد به عنوان مهم‌ترین پایگاهی مذهبی، بنیاد دینی جامعه را تقویت می‌کند. بسیاری عقیده دارند در شرایط کنونی جامعه در حال تحول ایران؛ در میان تمام اقشار مردم و به ویژه در میان جوانان ابهامات، شبهات و سؤالات بی پاسخ فراوانی در خصوص دین و معنویت وجود دارد در صورتی که بستر مناسب فراهم شود، مساجد قادر خواهند بود به این شبهات و ابهامات پاسخ دهند و مقدار قابل توجهی از معضلات و سردرگمی‌های مذهبی  و اجتماعی فرهنگی را حل کنند.

در دوره استقرار حکومت اسلامی انتظار بر این است که کارکرد‌های فرهنگی اجتماعی خاص مسجد؛ این میراث عظیم نبوی؛ که جلوه‌ای درخشان از الگو‌های آموزشی و تربیت اجتماعی فرهنگ و تمدن شکوهمند اسلامی است مورد توجه جدی قرار گیرد که از جمله مهم‌ترین این بستر‌ها کانون‌های فرهنگی هنری مساجد می‌باشد که باید توجه ویژه‌ای به آن نمود.

کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور:

کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور نیزبا توجه به پیشینه کارکرد‌ها و ظرفیت‌های مسجد شکل گرفت.

در واقع جهت اعتلای اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و با توجه به رهنمود‌های مقام معظم رهبری به منظور ادای دین و تکلیف نسبت به انقلاب اسلامی و خون شهدای گرانقدر اسلام و تحقق اهداف و انگیزه‌های فرهنگی مصّرح در قانون اساسی و سایر مقررات و قوانین موضوعه کشوری و بالاخص تلاش در راستای ترویج و اشاعة فرهنگ و معارف اسلام ناب محمدی (ص) و مقابله اصولی و منطقی با تهاجم فرهنگی منحط و مبتذل بیگانگان شورای عالی انقلاب فرهنگی را بر آن داشت تا در صورتجلسه شماره ۳۰۲ مورخ ۱۸/۱۲/۷۱ خود تاسیس ستاد عالی کانون‌های فرهنگی، هنری مساجد کشور را تصویب نماید و متعاقب آن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را جهت تاسیس ستادی با عنوان فوق برای ارائه طرح‌هایی در خصوص مقابله با تهاجم فرهنگی و احیای نفس واقعی فرهنگی و تبلیغی مساجد و استفاده بهینه از امکانات و تأسیسات دستگاه‌های دولتی که امکان بهره وری فرهنگی دارند مامور نمود و بر اساس مصوبه ۳۰۲ مورخ ۱۸/۱۲/۷۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی و تصویب شورای فرهنگ عمومی در مهرماه ۱۳۷۲ اهداف و وظایف دبیرخانه نظارت بر کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد به شرح ذیل ابلاغ شد.

اهداف:

اهداف کلی کانون در راستای تحقق ارزش‌ها و اصول سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر است:

۱ – تبلیغ، گسترش و تعمیق فرهنگ روحبخش اسلام و تاکید بر آرمان‌ها و ارزش‌های معنوی و فرهنگ اسلامی

۲ – گسترش زمینه مشارکت و مباشرت مردم در امور فرهنگی، هنری، اجتماعی، علمی و ...

۳ – همگانی و عمومی نمودن تمامی عرصه‌های فرهنگی و هنری و تحقق آزادی مناسبت‌های فرهنگی مردمی

۴ – زمینه سازی برای حضور فعال جوانان و نیرو‌های متعهد در عرصه فعالیت‌های فرهنگی و هنری و شناسایی و تربیت استعداد‌های درخشان و استفاده از اوقات فراغت جوانان و حفظ و ترویج فرهنگ بسیجی

۵ – ارائه و عرضه فعالیت‌های فرهنگی، هنری بر اساس موازین و ضوابط اسلامی و ایجاد جاذبه‌های فرهنگی هنری و

کانون‌های پرتحرک و فعال مذهبی، اجتماعی و مردمی در مقابله با تهاجم فرهنگی مبتذل استکبار و کفر جهانی.

نیاز به تحول در کانون‌های فرهنگی و هنری:

امروزه بعد از گذشت ۳۰ سال از تشکیل کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کار‌های مختلف فرهنگی و انقلابی توسط این کانون‌ها صورت گرفته است. همچنین ثبت بالغ بر بیست و شش هزار کانون فرهنگی و هنری در مساجد مختلف کشور و بالاخص شکل گیری سامانه زیست بوم مجازی تحت عنوان «بچه‌های مسجد» کار‌های بسیار مثبتی است که صورت پذیرفته است.

اما به هر شکل کانون‌های مساجد آنچنان که باید پویایی و کارایی لازم را ندارند؛ و نیازمند به تحول و جذب بیش از پیش جوانان و نوجوانان به مسجد از طریق این کانون‌ها هستند. به همین خاطر در تیر ماه سال ۹۸ از سند تحول راهبردی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد رونمایی شد.

اما همچنان متاسفانه شاهد تغییر قابل توجهی در این نهاد مسجد محور نبودیم البته یکی از دلایل عمده آن مربوط به همه گیری کرونا بود. اما در شرایط حاضرو همچنین با روی کار آمدن دولت انقلابی می‌طلبد که تلاش جدی تری در زمینه اجرای سند تحول صورت بگیرد تا شاهد جذب نوجوانان و جوانان به یکی از مهمترین پایگاه‌های انقلاب اسلامی یعنی مساجد باشیم.