عضو پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تبیین کرد؛
واکاوی معنایی نظام در منابع اسلامی
خبرگزاری رسا ـ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: اگر میخواهیم اخلاق قرآنی را دریابیم باید با تمرکز و مداقه در قرآن روابط همنشینی و جانشینی میان مفاهیم اخلاقی قرآن را شناسایی کنیم و آن را در ارتباط با دو مفهوم کلیدی کفر و ایمان، ملاحظه کنیم.
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، کلان پروژه «اخلاق قرآنی» یکی از کلان پروژه های مصوب مرکز فرهنگ قرآن است که اجرای آن بر عهده حجتالاسلام حسینی عضو پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گذارده شده است.
وی در انجام این پروژه برای درک مفاهیمی مانند نظام و معناشناسی آن، پژوهش هایی را دراین حیطه انجام داده است، از این رو گفتگویی را با ایشان انجام شده است که توجه علاقهمندان را به آن جلب میکنیم.
حجتالاسلام حسینی در ارتباط با معناشناسی نظام اظهار داشت: علما و اندیشمندان اسلامی هریک معنایی را از این واژه برداشت کرده اند که نمونه هایی از آن را بیان میکنم.
فلسفه اخلاق ، مصباح یزدی
وی ادامه داد: یکی از کسانی که به بحث درباره نظام پرداخته آیت الله مصباح یزدی است که در کتاب فلسفه اخلاق به بحث در این زمینه می پردازد و مقصود ایشان از نظام اخلاقی اسلام، بیان وجوه تمایزی است که آموزههای اخلاقی اسلام در مبانی (هستی شناختی، انسان شناختی)، اصول، روشها، اهداف، با سایر نظام های اخلاقی دارد. در این تعریف آنچه اطلاق نظام را بر آموزههای اخلاقی مکتبی خاص توجیه می کند، تفاوتها و تمایزاتی است که در حوزه های مختلف یاد شده میان هر یک از مکاتب در باره اخلاق وجود دارد. بدیهی است، معنای قصد شده از نظام در این کتاب، هرگز با مفهوم اصطلاحی رایج، که از آن به تفکر سیستمی و .... یاد می شود، ارتباطی نخواهد داشت.
درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام
وی اضافه کرد: از سوی برخی نویسندگان معاصر به اجمال و تفصیل ضرورت کشف نظامهای اسلامی یادآور شده است، برای نمونه در مقدمه کتابی با عنوان «درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام» آمده است: «تبیین و تدوین نظام شخصیت زن در اسلام نه تنها یکی از بایستههای علمی و پژوهشی بلکه از ضرورت های عملی و اجتماعی روزگار ما دانسته شده است. منظور از نظام شخصیت زن، تصویر جامعی است که دین اسلام در ناحیه توصیفها، ارزشها و حقوق، از شخصیت مطلوب زن مسلمان ارائه داده است.»
وی اضافه کرد: در مرحله توصیف ویژگی های طبیعی و تکوینی در ابعاد روحی روانی انگیزشی و رفتاری معرفی می گردد. اما در مرحله ارزش گذاری به جایگاه و منزلت هریک از این اوصاف، احوال و رفتار در گسترده حیات انسانی اشاره می شود و به عبارت دیگر الگوی مطلوب و انتظارات اسلام از یک زن مسلمان مورد بحث قرار میگیرد. در این بیان، نظام به منظومهای معرفتی، اطلاق میشود که، آموزههای اسلامی از زن ارائه می دهد؛ منظومهای که به توصیف زن از دیدگاه اسلام پرداخته و ارزشها و حقوق مربوط به زن را باز میگوید.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه با اشاره به اینکه در هر نظام یا سیستم، اجزا و عناصر، از جایگاه و موقعیت خاصی برخوردارند و هویت حقیقی اجزا، با توجه به جایگاهد و نقش و تأثیر آنان در هدف مشترک نظام، تعریف میشود؛ اظهار داشت: شناسایی مطلوب اصول و فروع، متغیر و تابع، هسته و پوسته و لایه های زیرین و رویین، در یک مجموعه در پرتوی نگاهی نظام وار امکان پذیر میشود و احکام و مناسبات ویژهای پیدا میکنند.
وی ادامه داد: با توجه به ویژگیهایی چون پیوستگی، انسجام و اشتراک هدف عناصر و اجزا نظام، برخی نویسندگان مسلمان معاصر ضرورت نگاهی نظامواره و سیستمی، در واکاوی و بررسی آموزههای اسلامی را اینگونه تبیین میکنند: «بر واژه نظام از آن رو اصرار می ورزیم که معارف و مقررات اسلامی برخاسته از یک نگاه عمیق و همه جانبه به حقیقت هستی، سعادت و سرنوشت انسانی است.» بدان معنا که، شریعت اسلام، به منظور سعادت فردی و اجتماعی انسان در دنیا و آخرت، فرو فرستاده شده است، و کلیه معارف و احکام آن، با پیوند و انسجامی کامل تأمین کننده این هدف مشترک میباشند. بدیهی است که چنین مجموعهای از انسجام و نظامی عام، با عنوان نظام اسلام برخوردار باشد. این نظام عام، در درون خود، مجموعههای کوچکتری را در برمی گیرد.
نظام اخلاقی قرآن، جعفر سبحانی
این محقق قرآنی در ادامه به بررسی واژه شناسی نظام از دیدگاه آیتالله سبحانی پرداخت و اظهار داشت: در مواردی نیز در کاربردی عامیانه و مسامحی از واژه نظام، انتظام بخشی به یک مجموعه معرفتی قصد می شود، کتاب تدوین شده با نام نظام اخلاقی قرآن به قلم آیت الله سبحانی بر اساس این اصطلاح مفهوم می یابد. که در آن سوره حجرات تفسیر شده است. سوره ای که از آن به سوره اخلاق تعبیر می شود.
در حالی که نظام در مفهوم مصطلح خود، هویتی استی که از ترکیب و همجواری معنادار و ارتباط منطقی مجموعه عناصری به دست می آید که هدفی خاص را دنبال میکنند.
وی اضافه کرد: در امور تکوینی و فیزیکی، اجزا تشکیل دهنده موتور یک ماشین نمونهای بارز از یک نظام یا سیستم است؛ که با ترکیبت و هماهنگی مجموعه عناصر تشکیل دهنده خود، هویتی نو را پدید میآورد و در ارتباطی معنادار و منطقی میان اعضا و عناصر تشکیل دهنده خود هدفی مشترک را تحقق می بخشند؛ ایجاد حرکت و نیرو برای انجام کارهای مختلف، مانند جابجایی مسافر و جابجایی اشیا و جز آن.
مفاهیم اخلاقی قرآن، ایزوتسو
عضو هیأت علمی مرکز فرهنگ قرآن در ادامه به بررسی نظام از دیدگاه ایزتسو پرداخت و خاطر نشان کرد: ایزتسو بر این باور است که زبان عرب در مسیر تطور و تکامل پیش رفته تا به قرآن رسیده است. قرآن مقطع جدیدی از زبان است و خود دارای نظامی است؛ واژگان عربی با ورود به این نظام، معنایی جدید مییابند.
درباره چگونگی کشف معنای واژگان قرآن، باید گفت: واژههای قرآن دارای دو معنا اصلی و نسبی هستند؛ معنای اصلی، معنایی است که واژگان پیش از ورود به نظام قرآنی داشتند. مثلا واژۀ کتاب در زبان عرب به معنای نوشته بود. اما با ورود به نظام زبانی قرآن، معنایی متناسب با نظام و در ارتباط با آن خواهد داشت. قرآن موقعیتی گفتاری را فراهم آورده و درون این نظام واژگان در تقابل با یکدیگر معنا یافتهاند. از اینرو با بی توجه به این روابط، همنشینی و جانشینی واژگان در درون قرآن، نمی توان به معنای قرآنی واژه مورد نظر دست یافت. در فهم معنای کلمۀ «صراط المستقیم» باید به آیات دیگر رجوع شود. با توجه به آیه «فاعبدونی هذا صراط المستقیم». و همنشینی «صراط المستقیم» و «فاعبدونی» میتوان، صراط را جایگزین عبادت کرد و دریافت که منظور از صراط در اینجا عبادت است. و اینجا بر اساس روابط جانشینی و همنشینی به معنا راه مییابیم. ایزوتسو برای اثبات نظریه خود مثالهای فراوانی ارائه میدهد.
ایزتسو در باره نظام معنایی زبان اذعان میدارد که، هرنظام زبانی دارای جهانبینی ویژه خود است. و زبان تنها با وساطت این جهانبینی قابل بیان است. در این تحلیل زبان همه اجزای زبان حتی حروف آن دارای معنا خواهد بود.
وی در کتاب «مفاهیم اخلاقی قرآن» مینویسد: قرآن دارای نظام اخلاقی مستقلی است و باید با بررسی روابط میان مفاهیم اخلاقی قرآن به نظام اخلاقی آن دست یافت. ایزوتسو «کفر» و «ایمان» را دو مفهوم کلیدی اخلاقی قرآن میداند. و بر این باور است که تمامی مفاهیم اخلاقی قرآن به این دو مفهوم کلیدی باز میگردند. بنابراین هر یک از مفاهیم اخلاقی در ارتباط با ایمان و کفر معنا مییابند. وی با این بیان گویی به دینی بودن اخلاق قرآن و تمایز آن با اخلاق عرفی اشاره میکند.
نظام اخلاقی قرآن بر محوریت کفر و ایمان سامان یافته است و مفاهیم اخلاقی در ارتباط با یکدیگر معنا مییابند. اگر میخواهیم اخلاق قرآنی را دریابیم باید با تمرکز و مداقه در قرآن روابط همنشینی و جانشینی میان مفاهیم اخلاقی قرآن را شناسایی کنیم و آن را در ارتباط با دو مفهوم کلیدی کفر و ایمان، ملاحظه کنیم. کشف و اصطیاد نظام قرآن تنها از این رهگذر امکان پذیر است. /9191/د102/ن
ارسال نظرات