نگاهی به پدیده خالکوبی و تاتو در آموزه‌های دینی
بر اساس آموزه‌های دینی، خدای متعال انسان را در بهترین زمان‌ها، بهترین هیئت و کامل‌ترین شکل، خلق کرده و در او غریزه حُب زینت و جمال را به ودیعه گذاشته است؛ همچنان که خود در قرآن کریم فرموده است: «یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ و کُلُواْ وَ اشْرَبُواْ وَ لاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ؛ ای فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید! و(از نعمت‌های الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی‌دارد.»[1]
و در جای دیگری امام صادق علیه‌السلام به نقل از امام علی علیه‌السلام فرموده است: «خدا زیباست و زیبایی را دوست می‌دارد و دوست می‌دارد که نشانه نعمت بر بنده‌اش دیده شود.»[2] امّا اگر این تغییر شکل و هیأتی که به جهت حُب جمال است، به گونه‌ای شود که مخالف دستورات الهی و شرعی باشد، این نوع تغییر از منظر دین نادرست و حرام خواهد بود.
همچنان که در دین اسلام، خود آرایی و تزیُّن را برای هم مردان و زنان مباح دانسته، ولی رخصتی که برای زنان در این امر وجود دارد، بیشتر از مردان است؛ پس بدین جهت پوشیدن لباس ابریشم و زینت کردن به طلا، برای زنان مباح و جایز، ولی برای مردان نادرست و حرام است.
در روایتی آمده است، «خَرَجَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله یَوْماً وَ بِیَمِینِهِ قَطْعَةٌ مِنْ ذَهَبٍ وَ بِشِمالِهِ قَطْعَةٌ مِنْ حَرِیرٍ. فَقَالَ صلی الله علیه و آله انَّ هَذَیْنِ حَرامٌ عَلى ذُکُورِ امَّتِى؛ روزى پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله(از منزل خود) خارج شدند در حالى که در دست راستشان یک قطعه طلا و در دست چپشان یک قطعه(پارچه) ابریشم بود. سپس فرمود: این دو، بر مردان امّت من حرام است.»[3] بر همین اساس، آموزه‌های دینی برخی از اَشکال خالکوبی و تاتو را منع کرده است؛ زیرا مستلزم فعل حرام یا مقدمه حرام و خارج شدن از فطرت انسانی می‌شود. لذا در این یادداشت، به پدیده خالکوبی و تاتو و پیامدهای آن پرداخته و در آخر، نظر دین در مورد آن بررسی می‌شود.
درباره خالکوبی
خالکوبی یا تاتو، «به ایجاد نقوش دائمی یا با ماندگاری طولانی بر روی پوست گفته می‌شود. بدین صورت که ابتدا نقش را با سوزنی بر پوست حک می‌کردند، تا اندکی خون بیاید، سپس ماده رنگی را بر این زخم قرار می‌داده‌اند تا به تدریج جذب پوست شود. ماده رنگی، می‌توانست شامل نیل، سرمه، دوده چراغ، آب تره یا هر رنگ طبیعی ماندگار دیگر به صورت مایع یا جامد باشد که به آن خالکوبی گوشتی می‌گویند؛ ولی در روش‌های جدید، از سوزن‌های معروف به سوزن سر طلایی استفاده می‌شود، که اول طرح خالکوبی را با خودکار بر روی بدن می‌کشند، سپس سوزن سر طلایی را درون جوهر(جوهر خودنویس ropid) می‌زنند و به آرامی به زیر پوست بدن وارد می‌کنند! که نه موجب درد می‌شود و نه موجب خون ریزی!»[4]
معمولا خالکوبی و تاتو کردن در میان زنان، به جهت زیبایی، چشم و هم‌چشمی، تظاهر و... بوده است. البته گاه نیز از آن به عنوان یک روش درمانی برای گلودرد(خالکوبی بر گلو) یا ترس(خالکوبی بر آلت تناسلی) و یا باد فتق(خالکوبی زیر ناف) استفاده می‌شد. پهلوانان و شبه پهلوانان نیز به جهت ابهت پیدا کردن، معمولاً خال را بر بازو یا سینه و به نقش شیر و اژدها می‌کشیدند. [5]
امروزه نیز انجام خالکوبی و تاتو در جامعه می‌تواند به جهت یک رفتار مذهبی و یا به دلیل تظاهر و خودنمایی، زیبایی، چشم و هم چشمی و یا به جهت یک عقیده خاص و خیابانی باشد.
نقش‌هایی که از اژدهای خشمگین که دارای دهان پر از آتش است و یا عقابی که بر پشت مرد دیگری پرواز می‌کند یا حتی رتیل یا عقربی که بر روی گردن فرد دیگری منقش شده است، به غیر از عوارض بهداشتی و روانی آن، هزینه‌های مالی سنگینی دارد. [پرداخت هزینه‌هایی بالغ بر 10 و 12 میلیون تومان برای تاتوی کل بدن] همچنین پشیمانی پس از آن و تلاش برای پاک کردن آن نقش، پروسه‌ای است که این روزها معمولا برای پوست مشتریانش ضرر داشته و حتی ممکن است برخی را به بیماری‌هایی نظیر هپاتیت و ایدز مبتلا کند! امّا برای گروه دیگری که این عمل را پنهانی انجام می‌دهند، بسیار پر درآمد و لذت‌بخش است.
تاریخچه خالکوبی
قدمت خالکوبی و تاتو بسیار قدیمی است؛ به طوری‌که بر اساس بعضی منابع، این عمل به بیش از 5 هزار سال گذشته بر می‌گردد؛ مثلا در کشور مصر، بین 2000 تا 4000 سال قبل میلاد مسیح این عمل، یعنی نقوش بر روی بدن انسان متداول بوده است. لذا مصریان، اولین مردمانی بودند که تمرین تاتو را به سراسر دنیا منتشر کردند. بعد از آن به چین و ژاپن گسترش پیدا کرد و در سال 1771 میلادی، خالکوبی و نقش و نگار بر روی بدن انسان، به قاره اروپا رسید. [6]
خالکوبی در کشور ما نیز تاریخچه قدیمی دارد؛ به طوری که نشانه‌های آن را می‌توان در فرهنگ و ادبیات ما مشاهده کرد؛ مثلا مولانا در آثار خود به این پدیده اشاره داشته است. [7]
انواع خالکوبی
خالکوبی به سه نوع مختلف طبقه‌بندی می‌شود؛ 1. خالکوبی تروماتیک که به سبب حادثه و برخورد، جراحتی بر روی پوست بدن رخ می‌دهد. 2. خالکوبی آماتوری 3. خالکوبی حرفه‌ای
خالکوبی تروماتیک که ناشی از جراحت به وجود می‌آید، بدین صورت است که جراحتی که از روی اتفاق و حادثه بر روی بدن رخ می‌دهد، در طول التیامش به دلیل آلودگی با خاک، لکه‌های جراحت به مرور زمان رنگارنگ می‌شود که شباهت به خالکوبی خواهد داشت. بر همین اساس، به آن خالکوبی حادثه‌ای گفته می‌شود. خالکوبی آماتوری نیز خالکوبی است که فردی که به روند خالکوبی و تاتو آگاهی کافی ندارد، برای خود و یا دیگری انجام می‌دهد که معمولا این‌گونه خالکوبی‌ها سطحی و نامنظم است. خالکوبی حرفه‌ای هم کار کسی است که به روند خالکوبی به درستی آگاهی دارد و به جهت جلب و جذب مشتری، آن را انجام می‌دهد؛ ولی به دلیل اینکه این نوع خالکوبی عمیق‌تر است، مشکل می‌توان آن را پاک کرد و عوارض جسمی و روحی آن نیز دو چندان خواهد بود. [8]
خالکوبی از منظر دین و شرع
متاسفانه روایاتی که از جانب پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و یا ائمه علیهم‌السلام در مورد نهی از خالکوبی آمده است، به این دلیل که سند همگی آنها ضعیف است، نمی‌توان به آنها استناد کرد. لذا نمی‌توان در مورد خالکوبی و یا تاتو کردن، حکم به حرمت داد؛ مگر اینکه این پدیده مستلزم فعل حرام یا مقدمه حرام شود. مثلا تصاویر و نقوش آن، مفسده انگیز باشد و یا اینکه ضرری برای بدن داشته باشد و یا اینکه اگر برای خانم‌ها زینت محسوب شود، از نامحرم، نپوشانند که در این صورت این نقوش و خالکوبی از منظر شرع و دین گناه به حساب می‌آید.
بر همین اساس علماء نیز چنین حکمی در مورد خالکوبی و تاتو داده‌اند؛ خالکوبی‌های معمولی در اعضای مختلف بدن اشکال ندارد، ولی اگر خالکوبی بیش از حد باشد و موجب آزار بدن شود یا اسامی معصومان علیهم‌السلام خالکوبی شود، اشکال دارد. [9]
خالکوبی‌هایی که زیر پوست برای زیبا سازی ابرو به نام تاتو انجام می‌شود، ممنوع نیست. [10] لکن غیر از صورت و مچ‌ها را از نامحرم باید بپوشاند. خالکوبی به اسمای الهی اشکال دارد. [11]
خالکوبی برای مردان در صورتی که ضرر نداشته و عکس و تصویری هم که ترویج فساد است، در بدن خالکوبی نشود، اشکال ندارد. همچنین نباید اسم های خداوند و معصومین علیهم السلام خالکوبی شود. [12]
اگر خالکوبى تنها رنگ باشد و یا زیر پوست بوده و بر ظاهر پوست چیزى که مانع از رسیدن آب بر آن شود، وجود نداشته باشد، وضو و غسل و نماز صحیح است. [13]
تاتوی ابرو برای زنان اشکالی ندارد؛ ولی برای مردان در صورتی که خود را شبیه زن کنند، جایز نیست. تاتو جاهای دیگر بدن اگر ضرر عمده‌ای داشته باشد، جایز نیست. در غیر این صورت اشکال ندارد. [14]
خالکوبی از منظر اخلاقی و اجتماعی
درست است که خالکوبی از منظر شرع، در صورتی که تالی فاسدهایی که ذکر شد، نداشته باشد مشکلی ندارد، ولی با این وجود خالکوبی به ویژه در میان مردان می‌تواند جزو ناهنجاری‌های اخلاقی و اجتماعی باشد.
متاسفانه اگر در جامعه، یک پدیده یا موضوعی آن قدر گسترش پیدا کند که تبدیل به مُد شود، تا نقطه‌ای از افراط پیش می‌رود که در نهایت به یک معضل اجتماعی تبدیل می‌شود.
ایجاد نقوش دائمی و یا با ماندگاری طولانی بر روی پوست، متاسفانه امروزه در میان بعضی از افراد چامعه، به ویژه جوانان محبوبیت پیدا کرده است. چه بسا، یکی از علل گسترش خالکوبی و تاتو در میان افراد جامعه، استفاده ورزشکاران، خوانندگان و بازیگران مشهور از این نوع آرایش است که به شدت در گسترش آن تأثیرگذار بوده است. لذا همین امر سبب شده است تا این مُد دردناک در میان مردم به ویژه جوانان همه گیر شود.
امّا علت رواج آن در میان جوانان، بدین علت است که معمولا جوانان رفتار یکدیگر را تقلید می‌کنند و از طرفی خالکوبی نیز اقدامی است که از یک رفتار تقلید آمیز نشأت می‌گیرد. از این رو جوانان، با این نوع آرایشی که بر روی بدنشان انجام می‌دهند، احساسات خود را به دیگران نشان داده و در واقع می‌خواهند به اطرافیان خود پیغام «من با بقیه متفاوت هستم» را بدهند. امّا همواره متخصصان و کارشناسان نسبت به این پدیده در جامعه هشدار داده و می‌دهند.
راه بازگشت سخت
امّا نکته‌ای که چه بسا، انسان را بیش از پیش از این مسأله زده کند، راه‌های پاک کردن خالکوبی است. از این رو گاهی بعد از انجام تاتو یا خالکوبی، شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که فرد به این نتیجه می‌رسد که این نقوش را باید از بدن خود پاک کند که مهم‌ترین دلایل آن عبارت است از تغییر مد، عدم رضایت از نقش به دست آمده، مشکل استخدام و… است.
ولی متاسفانه همواره افراد برای محو و پاک کردن خالکوبی خود، روش درستی را انتخاب نمی‌کنند. گاهی به روش‌های غیر علمی و آسیب زا برای از بین بردن این نقوش فکر می‌کنند که احتمال اثر بخشی آن را تا حد خیلی زیادی کم می‌کند. البته برای پاک کردن و محو این نقوش از روی بدن، روش‌های گوناگونی وجود دارد که هر یک از این روش‌ها به لحاظ میزان عوارض و تاثیر متفاوت است.
پاک و محو این نقوش از روی بدن، دارای چند راه است: اول اسید سوزی؛ یعنی فرد با اسید بافت‌های میانی، پوست را از بین می‌برد تا نقش نیز پاک شود. دوم؛ پارگی پوست است که معمولا با یک چاقو یا تیغ این عمل رخ می‌دهد. کندن پوست، هم روش دردناک دیگری است که به وسیله افراد انجام می‌شود. البته استفاده از لیزر نیز، تنها رنگ خالکوبی را تغییر داده و یا در بهترین حالت کم رنگ می‌کند. لذا با توجه به نکاتی که گفته شد، بهتر است که هم خانواده‌ها و هم مسؤلان اجتماعی و فرهنگی چاره‌ای بیاندیشند که این معضل اجتماعی به این سرعت گسترش پیدا نکند.
عوارض خالکوبی
دکتر امراه سزن فوق تخصص جراحی پلاستیک می‌گوید: «بسیاری از مردم تصور می‌کنند که تاتو هیچ ضرری ندارد؛ در حالی که مواد رنگی شیمیایی به کار رفته در تاتو، می‌تواند منجر به واکنش‌های آلرژیکی و عفونت‌های پوستی شود. خالکوبی علاوه بر خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند ایدز ، هپاتیت و عفونت‌های میکروبی ناشی از مصرف سوزن آلوده، می‌تواند باعث سرطان پوست و سندرم شوک سمی شود.»[15] بنابراین خالکوبی و تاتو به دلیل شکستن سد دفاعی پوست، می‌تواند سلامتی فرد را تهدید کند.
منبع:
[1]. سوره اعراف، آیه31
[2]. الحیات، محمدرضا حکیمی
[3]. شرح صحیح مسلم، ج 14،ص 45 / الخلاف، ابى جعفر محمد بن حسن طوسى، ج 1، ص 649
[4]. از خشت تا خشت. محمود کتیرایی، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، 1345 تهران
[5]. همان
[6]. الوشم فی الإسلام، منار شملول
[7]. مثنوی معنوی. مولوی بلخی، انتشارات مولی، 1363، تهران
[8]. تحریم الإسلام للوشم
[9]. آیت الله مکارم شیرازی، استفتاآت جدید، ج 2، ص 52 ـ53، س 77و 78
[10]. آیت الله مکارم شیرازی ، احکام بانوان ، ص 181 ، س 660
[11]. آیت الله مکارم شیرازی، استفتاآت جدید، ج 2، ص 52 ـ53، س 77و 78
[12]. سوال تلفنی از دفتر (7746666-0251) آیت الله خامنه‌ای حفظه‌الله
[13]. آیت الله خامنه‌ای، رساله اجوبه استفتائات، س 144
[14]. آیت الله مکارم، مسائل کثیر الابتلا، مسئله 98
[15]. پایگاه بین المللی همکاری‌های خبری شیعه[شفقنا] http://www.shafaqna.com/persian/component/k2/item/23599
عقیل مصطفوی مجد
975/703/ر