آسیب شناسی تاریخ نگاری‌های مربوط به مکه و مدینه
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از روابط عمومی بعثه مقام معظم رهبری، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلیرضا واسعی تاریخ پژوه و رییس پیشین پژوهشکده تاریخ و سیره پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، درباره آسیب شناسی تاریخ نگاری‌های موجود درباره اماکن مذهبی عربستان به ویژه مکه و مدینه ابراز داشت: طبیعی است که نگاه تبیینی در این باره نیازمند مطالعه عمیق و دقیق است اما به صورت کلی تابع مطالعاتی که داشته ام اگر بخواهیم کتاب‌های نوشته شده درباره مکه و مدینه را محک بزنیم باید کتاب‌های عربی را از فارسی جدا کنیم.
وی افزود: کتاب‌های عربی به دو دسته تقسیم می‌شود؛ یکدسته منابع اولیه درباره تاریخ مکه و مدینه است که مبتنی بر روایات و احادیث از پیامبر و داده‌های دینی است و عاری از تحلیل و تبیین جغرافیایی و تاریخی و جامعه شناسانه است. دسته دوم نوشته هایی است که در دوره معاصر شکل گرفته که گرچه مبتنی بر مطالعات میدانی و پیمایشی است اما عموما از یک معضلی به نام عدم ابتنای جدی بر منابع اولیه تاریخی رنج می‌برد اما در عین حال قابل استفاده است.
واسعی درباره چرایی عدم ابتنای این آثار بر منابع اولیه دینی گفت: دسته ای از نویسندگان امروزی با تصور اینکه تاریخ را جدای از اعتقادات دینی باید تبیین کرد، از پاره ای امور مانند فرهنگ شناسی و مردم شناسی و جامعه شناسی آن شهر و نگاه به منابع و رویکرد دینی غفلت می‌کنند و این یک آسیب جدی است.
وی در توضیح کتاب‌های زبان فارسی درباره تاریخ مکه و مدینه بیان داشت: این کتاب‌ها در عین اینکه از روانی و سلاست و ادبیات همه فهم برخوردار است از یک مشکل جدی رنج می‌برد و آن مشکل جدی، رویکرد ترویجی این کتاب هاست. چندین کتاب در این باره از سوی ارگان‌های رسمی حج و زیارت تالیف یا حمایت شده است که عمدتا برای استفاده مبلغان و روحانیان و حاجیان نوشته شده و در این نوشته‌ها جنبه ترویجی غلبه پیدا کرده است که از جهتی خوب و کارامد است و از جهتی از حیث علمی نیازمند تقویت و تکمیل است.
این محقق و تاریخ پژوه حوزوی با تقدیر از کناب آثار اسلامی مکه و مدینه تالیف حجت الاسلام والمسلمین رسول جعفریان گفت: این کتاب در زمان خود کتابی خوب، ارزشمند و پاسخگو بود اما محققان بعدی نه تنها چیزی بر آن نیفزودند بلکه حتی نگاه جزیی‌تری نسبت به آن داشته اند.
وی در این زمینه پیشنهاد داد: تاریخ باید به مثابه یک دانش مدنظر قرار بگیرد و نگاه به مکه و مدینه از منظر دانش مطالعات تاریخی در نظر گرفته شود و با بهره گیری از دانش‌های دیگر -همچنان که مطالعات میان رشته ای مرسوم است- انجام بگیرد و روانشناسی تاریخی، جامعه شناسی تاریخی و دین شناسی تاریخی مدنظر قرار بگیرد. البته بعثه مقام معظم رهبری گام‌های خوبی برداشته و کتاب‌های موجود، پله ای برای ارتقا است اما این ارتقا، امری لازم است و باید کار جدی در این جهت صورت بگیرد و مشابه کاری که در زمینه دانشنامه حج انجام گرفت، در باب مدینه و مکه و در سطوح پایین‌تر محقق شود.
وی خاطر نشان کرد: ما در شرایط کنونی با چالش‌های جدی مذهبی مواجهیم که منجر به سوء تفاهم شده است و رویکرد فرهنگی تاریخی میتواند این چالش‌ها را به حداقل برساند و حربه را از عوام و جاهلان متنسک بگیرد و به عرصه دانشمندان برساند و گره گشایی کند.
واسعی در توضیح این دیدگاه اظهار داشت: نگاه دقیق به یک جریان تاریخی و مطالعات تاریخی میتواند چالش‌های فرهنگی مذهبی را به حداقل برساند به عنوان مثال در صدر اسلام در زمان خلیفه دوم و به جهت شرایط خاص آن دوران که موضوع فتوحات و جنگ‌ها مطرح بود، به جای حی علی خیر العمل در اذان، الصلاه خیر من النوم را وارد اذان کردند و حتی اگر موافق به این تغییر باشیم، این تغییر اختصاص به آن زمان و شرایط آن دوران داشته است اما در شرایط کنونی مشاهده می‌کنیم که برادران اهل سنت به شدت به نماز به مثابه خیرالعمل نگاه می‌کنند و به نظر می‌آید که چنین مطالعه تاریخی که ضرورت‌های زمانه را تببین میکند ایجاب میکند که به فهم‌های جدید و تصمیم‌های جدید برسیم و به بسیاری از چالش‌ها پایان دهیم.
خاطر نشان می‌شود حجت الاسلام سیدعلیرضا واسعی علاوه بر خارج فقه و اصول در حوزه علمیه، دکترای رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامى از دانشگاه دارد و «جستجویی در قیام توابین»، «روابط خارجی پیامبر (ص) » و «جریان‌شناسی دشمنی با امام علی (ع) » از آثار وی به شمار می‌رود./840/د102/ف