رشد علمی حوزه مرهون تضارب آرا در قالب آزاد اندیشی، نقد و نوآوری است

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، رهبر کبیر انقلاب ده سال پس از برپایی حکومت اسلامی با توجه به شرایط روز در پیام تاریخی و جاودانه خود با عنوان منشور روحانیت، روحانیت و حوزه‌های علمیه را خطاب قرار داده و در ارائه راهکارهایی برای رسیدن به نقاط آرمانی و اعلای اسلامی بر لزوم حفظ وحدت روحانیت و حوزه‌های علمیه تأکید کردند و فرمودند که «حوزه و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آینده جامعه را در دست خود داشته باشند و پاسخگوی نیازها باشند».

ایشان در این پیام استفاده صحیح از استقبال بی‌نظیر مردم از روحانیت را یادآور شدند و از روحانیت خواستند که نظام اسلامی را در رسیدن به آرمان‌های اسلامی کمک رساند و در عین حال زمینه را برای استفاده تفرقه افکنان و دشمنان اسلام فراهم نسازد.

 
در این زمینه با حجت الاسلام علی ذوعلم عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت و گویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

رسا ـ تحلیل حضرت عالی درباره پیام تاریخی حضرت امام(ره) به علما، مراجع، طلاب و حوزه‌های علمیه چیست؟

منشور روحانیت امام خمینی(ره) در سوم اسفندماه سال شصت و هفت از آخرین پیام‌های رهبر کبیر انقلاب در حقیقت منشور جهان اسلام بود؛ حضرت امام(ره) در این منشور حوزه‌های علمیه را موتور محرک جامعه اسلامی می‌دانند ولی متأسفانه توجه خاصی جهت برنامه ریزی برای پیاده کردن نظریات امام خمینی(ره) اعمال نشده است و این رهنمودها و راهبردها عملیاتی نشده است.

بنده چندین سال پیش مقاله‌ای نوشتم و تذکر دادم که این پیام آنچنان که باید و شاید دقیق و عمیق خوانده نشده است و این پیام نیاز به بازخوانی دارد؛ باید بدانیم که بعد از گذشت بیست و شش سال از صدور این پیام هنوز نیازمند راهبردهای امام خمینی (ره) در زمینه های مختلف هستیم که در این مدت این منشور به بیان های دیگری توسط مقام معظم رهبری یادآوری شده است.

دو سه نکته اساسی وجود دارد که برای تحقق این پیام به تحولات ساختاری در نظام آموزشی و تربیتی پژوهشی حوزه نیازمندیم؛ این نکتا مورد تأکید رهبری، بزرگان، مراجع و اساتید حوزوی نیز بوده است اما در عمل با تحقق این تحول بسیار فاصله داریم.

نکته دوم بحث فرهنگ سازی در حوزه‌های علمیه در بین روحانیت است که با شناخت عمیق نسبت به رسالت خود و تعمیق هویت صنفی روحانیت به این راهبردهای امام بپردازند؛ نکته سوم نوع تعامل بین حوزه‌های علمیه و روحانیت با دستگاه‌های رسمی نظام بویژه دستگاه های فرهنگی، آموزشی، تربیتی و علمی است، که هنوز در حد مطلوبی شکل نگرفته و بر اساس راهبرد حضرت امام رضوان الله تعالی علیه درباره وحدت حوزه و دانشگاه بسیار کاستی وجود دارد.

یادآوری خوبی است که هر سال در اسفند ماه به این پیام توجه داشته باشیم؛ باید به محتوای عمیق این پیام و جایگاه، شأن و رسالت رو به تزاید آن در جامعه و جهان کنونی توجه بیشتری شود تا نسل جدید، انقلابی و ولایی حوزه علمیه و روحانیت بر آن تأکید داشته باشند و آن را به گونه ای عملیاتی و کاربردی کنند تا برکاتش بیش از گذشته در حوزه و جامعه پدیدار گردد.

رسا ـ حوزه های علمیه چقدر توانسته اند خود را با اندیشه های ناب، دقیق، عمیق و ژرف حضرت امام رضوان الله تعالی علیه منطبق و مطابق سازند؟

بدنه و ریشه حوزه همسوی با دیدگاه و جریان فکری انقلاب و امام(ره) است؛ این نقطه قوتی است که در حوزه های علمیه حفظ و تقویت شده و بر خلاف بعضی توطئه های بدخواهان و پیش بینی های بعضی خوشبخانه امروز کلیت روحانیت و حوزه، هم سوی با آرمان های امام است اما این همسویی کافی نیست؛ انتظار می رود حوزه های علمیه دیدبان بصیر، آگاه و آینده نگر برای جامعه اسلامی باشند و بتوانند به عنوان موتور محرک جامعه در راستای ارتقای اندیشه جامعه و کارآمدی نظام اسلامی حضور جدی داشته باشند و به عنوان نظریه پرداز حاکمیت دینی نقش خود را ایفا کنند.

رسا ـ اگر بخواهیم روند حرکتی حوزه های علمیه و روحانیت را مطابق منشور حضرت امام (ره) آسیب شناسی کنیم شما چه چالش هایی را در این مسیر می بینید؟

از جهتی می توان گفت، هر گونه خلأ، چالش و آسیبی که در جامعه ملی و فراتر از آن یعنی در سطح جهان اسلام داریم مرتبط با مباحث مبنایی و نظری دینی ماست؛ بنابراین حوزه های علمیه و روحانیت به عنوان نهاد متولی پژوهش و تحقیق در مباحث اسلامی و تبیین راهبردهای دینی و تربیت جامعه می توانند در کاهش این آسیب ها نقش اساسی داشته باشند.

بیانات رهبر معظم انقلاب در سفرهای خود به قم و گفت و گو و خطابه با حوزویان این دیدگاه را تأیید می‌کند که حوزه های علمیه به همه عرصه‌های جامعه در قلمروهای فکری، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی می توانند ناظر باشند و کمک کنند.

چگونگی پیشرفت کشور در اهداف انقلاب با توجه به شأن و رسالت حضرت امام در درجه اول این است که همه کلیت حوزه و روحانیت را بپذیرند و بدانند که این بار مسئولیت با حوزه های علمیه است؛ این نقطه آغاز حرکت خواهد شد و بعد از آن به طراحی و برنامه ریزی برای رسیدن به این شأن در زمینه خلأ اصلی که ضعف مدیریت راهبردی در مجموعه روحانیت است باید پرداخت. متأسفانه علیرغم مجاهدت و تلاش خستگی ناپذیر بزرگان حوزه و مدیریت حوزه های علمیه به موفقیت چشمگیری نائل نگشته ایم.

سه ضلع چالش اساسی در این زمینه وجود دارد؛ ضلع اول مدیریت است که با ترسیم چشم اندازهای واقع بینانه و واقع گرایانه به همراه بسیج امکانات اگر راهبردهای خود را درست ترسیم کند اثر گذار خواهد بود؛ ضلع دوم فرهنگ حاکم بر حوزه های علمیه است؛ فرهنگ پژوهشی حاکم بر حوزه ها در کنار مدیریت ما را در رسیدن به هدف کمک خواهد کرد که در این راه همه بزرگان مسئولیت دارند؛ ضلع سوم نهادهای مسئول در نظام رسمی و دولتی ما هستند که نگاهشان را نسبت به وظیفه خود به حوزه های علمیه اصلاح کنند.

روسای دولت ها آمارهایی از کمک به ساخت مدارس ارائه می دهند که باید مسلماً کافی نیست؛ اگر شأن هدایتی و اثر گذاری برای حوزه ها قائل هستند باید ده ها برابر این ارقام صرف زیر ساخت های حوزه های علمیه شود و با توانمندی در سه عامل یادشده آرمان ها امام و رهبری تحقق خواهد یافت.

رسا ـ حضرت امام در فرازی از پیام تاریخی خود تأکید کردند که «هیچ دلیل شرعی و عقلی وجود ندارد که اختلاف سلیقه و برداشت و حتی ضعف مدیریت منجر به بهم خوردن وحدت و الفت طلاب و علمای متعهد گردد» به نظر شما علت تأکید صریح حضرت امام بر لزوم حفظ وحدت در حوزه های علمیه چیست؟

حوزه با زمان شناسی و آگاهی رهبران نظام مقدس جمهوری اسلامی در طول سه دهه گذشته رویکرد وحدت را حفظ کرده است؛ هنوز به یاد داریم زمانی را که در حوزه علمیه قم جریانات اختلاف بر انگیز و تفرقه افکن در طیف های مختلف وجود داشت، ولی امروز اینگونه نیست؛ امروز طلاب، مراجع و علما در کلیت همسو با اهداف و رویکردهای نظام هستند؛ همه بر وحدت تأکید دارند؛ این وحدت باید تعمیق شود و در عین وجود اختلاف نظرهای علمی و یا سیاسی در سطح روش ها و سیاست های کلی حاکم در جامعه در عین حال حوزه کلیت خود را حفظ کرده است.

تأکیدات سیزده سال پیش رهبر معظم انقلاب درباره آزاد اندیشی در فضای حوزه و دانشگاه به وحدت بین حوزه و دانشگاه کمک کرده است و فرهنگ تعامل دینی و بردباری ارتقا پیدا کرده است؛ در این زمینه باید کارهای بیشتری انجام شود؛ از فرمایشات امام خمینی (ره) است که مباحثات طلبگی و اختلاف نظرهای علمی می تواند در عین حال در حوزه به رسمیت شناخته شود و به گونه ای روشمند بتواند مطرح شود؛ رشد علمی حوزه مرهون تضارب آرا در قالب آزاد اندیشی و نقد و نو آوری است.

در دهه اول و قبل از انقلاب شاهد جریانات فتنه انگیز و تفرقه افکن بین مراجع، مدرسین و طلاب انقلابی بوده‌ایم؛ در آن سال ها تلاش بر اختلاف افکنی بوده است تا دشمنان بتوانند از این اختلافات استفاده کنند؛ با توجه به این زمینه امام خمینی (ره) با تأکیدات خود باعث ایجاد ساز و کارهایی در نظام حوزه شدند اما زمینه های اختلاف افکنی همیشه وجود دارد و افرادی هستند که به دنبال فتنه انگیزی در قالب های نو هستند؛ لازم به هشدار است که بدخواهانی در صدد هستند تا انسجام و وحدت حوزه را تهدید کنند و آن را دچار آسیب کنند؛ باید مراقب وحدت باشیم و در ضمن مباحث سیاسی، فقهی، کلامی و فلسفی را به رسمیت بشناسیم.

رسا ـ امام خمینی (ره) همچنین تأکید کردند که «حوزه و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آینده جامعه را در دست خود داشته باشند و پاسخگوی نیازها باشند» در این زمینه عملکرد حوزه را بعد از گذشت سی سال از صدور این پیام تاریخی چطور تحلیل می فرمایید؟

متأسفانه در رسیدن به این مطلوب کاستی هایی وجود داشته و کماکان فاصله زیادی وجود دارد؛ نگاه آینده گرایانه و دیدبانی قوی نسبت به کل جامعه در حد مطلوب نیست؛ نیازمند آن هستیم که در کنار شاخه های تخصصی علوم معهود حوزوی، شاخه های جدید در مراکز پژوهشی حوزه شکل بگیرد؛ مدیران حوزوی متناسب با نیاز حوزویان باید تربیت شوند؛ در عرصه های برنامه ریزی آموزشی، نوآورانه و مدل سازی های حوزه کارآمد تر ظاهر شویم؛ در مسائل واقعی جامعه کارهای زیادی است که می شود انجام داد لیکن با وجود تلاش های زیاد بزرگان و فضلای حوزه، هنوز با آرمان‌های امام خمینی (ره) فاصله زیادی داریم.

برای نمونه در زمینه هایی که رهبر معظم انقلاب به عنوان نیازهای جامعه در طول پانزده سال گذشته مطرح کرده اند مانند ترسیم نقشه مهندسی فرهنگی کشور، نقشه جامع علمی کشور، طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و اقتصاد مقاومتی در حوزه کارهایی شده است ولی در حدی که بتواند مسیر را برای دستگاه های مسئول روشن کند و مطالبه ای داشته باشد که واقع بینانه دنبال شود نبوده است؛ راهبردهایی که حوزه پیشنهاد می دهد هنوز تحقق پیدا نکرده و وارد صحنه کاربرد نشده است.

در حوزه های علمیه طراحی نیروهای کارشناس، برنامه ریز و متناسب با گفتمان انقلاب اسلامی بر مبنای دیدگاه حوزوی و فقاهت پویا و اصیل برای کمک به دستگاه های برنامه ریز و سیاست گذار ضعیف است؛ تلاش ها پر حجم بوده ولی نیازها بسیار بیشتر است.

رسا ـ «ما اگر امروز به نظام خدمت نکنیم و استقبال بی نظیر مردم از روحانیت را نادیده بگیریم هرگز فرصت و شرایط بهتر از این را نخواهیم داشت» حضرت امام با بیان این جمله، وظیفه خطیر حوزه، مراجع دینی و علما در قبال نظام اسلامی را به آنان گوشزد کردند؛ به نظر شما حوزه چه خدماتی را در قبال نظام اسلامی داشته است؟

نقش روحانیت و حوزه های علمیه ارتقای معرفت دینی در جامعه و کمک به بسط تربیت و اخلاق دینی است؛ این تعمیق باورها، ارزش ها و اخلاقیات جامعه خود به خود بستر تحقق نظام را فراهم می کند، چون جمهوری اسلامی یک نظام مبتنی بر باور و عقیده است؛ بنابراین این مهمترین وظیفه در کنار حضور در عرصه های برنامه ریزی، سیاستگذاری و رصد واقعیات جامعه است.

عرصه دوم در فرهنگی و تربیتی است که حوزه های علمیه می توانند نقش خود را ایجاد کنند؛ حوزه های علمیه فقط وظیفه پرداختن به کارهای فقهی و تخصصی را دارند و در حوزه های درسی فقط باید مسائل مربوط به مسائل فقهی رایج مطرح شود؛ این نگرش را امام نقد می کنند و تأکید می کنند که فراتر از آنچه قبل از انقلاب انتظار می رفته، انتظارات از جامعه عرصه های جدیدی پیدا کرده است.

علاقه مردم و اقبال جامعه به نظام جمهوری اسلامی و حضور در عرصه های سیاسی و حمایت از رهبری انقلاب و ولایت فقیه و حضور در روز قدس و 22 بهمن نشانه ای است که اگر حوزه های علمیه راهبردهای درست و مورد نیاز جامعه را متناسب با خلأ ها و کاربردها طراحی کنند، پاسخ های کارآمدی از متن اسلام با رویکرد اجتماعی و نگاه هوشمندانه و آینده نگرانه استخراج کنند، در اختیار دستگاه ها قرار دهند، رصد کنند تا این کارها عملیاتی شود، این زمینه فراهم است و حوزه ها و روحانیت باید این وظیفه را اجرا کرده و به عنوان وظیفه ای الاهی به آن توجه کنند.

خداوند متعال علما را ادامه دهنده رسالت انبیا و علما را وارث آنان قرار داده اند؛ در زمان غیبت امام عصر عالمان به عنوان نایبان عام اما زمان متعهدپاسخگویی به نیاز دینی و اجتماعی مردم هستند.

رسا ـ آیا وجود برخی نقاط ضعف و اشکال مجوزی برای کنار کشیدن علما و روحانیت از حراست و صیانت و پشتیبانی از نظام اسلامی می شود؟

اگر پزشکی حال بیمار را وخیم و بحرانی تشخیص دهد وظیفه دارد که فعالیت بیشتری از خود بروز دهد؛ بر اساس آیات قران و آموزه های دینی وجود خلأ دلیلی برای کنار کشیدن از بار مسئولیت ها نیست.
در توضیح می توان به فعالیت های امام خمینی (ره) در شروع انقلاب اسلامی یعنی اوج فساد رژیم شاهنشاهی و عمق وابستگی به آمریکا و رژیم صهیونیستی اشاره کرد.

حضرت امام(ره) در آن دوران احساس مسئولیتشان را بیشتر می‌کنند؛ بنابراین اگر این فرض را فرض درستی بدانیم که این آسیب‌ها و خلأ‌ها بسیار زیاد است، پس وظیفه ما سنگین‌تر می‌شود؛ امروز دوران بسط ید علما و حوزه‌های علمیه است و به بیان رهبر معظم انقلاب «شما در هر مسأله‌ای از مسائل جامعه که دست بگذارید و مسئول مربوطه را احضار کنید، آنها موظف به پاسخ هستند» اکنون هر هفته یک یا چند مسئول دولتی به قم سفر می کنند و با علما و مراجع دیدار دارند.

هر چه حوزه‌ها عملیاتی‌تر در ارائه راهکار و مراقبت برای نیاز جامعه و طبقه مستضعف جامعه و رفع نیازها حضور کارشناسی و دیدگاه کارگشا داشته باشند استقبال می شود و می‌تواند موثر باشد.

رسا ـ ضمن تشکر از شما در پایان اگر مطلبی باقی مانده است بفرمایید.

در پایان تشکر می کنم از اینکه خبرگزاری رسا این موضوعات مهم را فراموش نکرده و امید است به همت تمامی رسانه ها یادآوری و تذکری برای جامعه نخبه و حوزه های علمیه باشد که به مباحث راهبردی خطیری همچون منشور روحانیت امام خمینی (ره) اهتمام بیشتری داشته باشند.

/402/836/م