مسیرهای برجامی برای لغو تحریم‌های مالی آمریکا
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، آیا توافق جامع هسته‌ای بین ایران و 1+5، موسوم به «برجام» ظرفیت لازم برای بی اثر کردن تحریم‌های مالی امریکا را ندارد؟ این فرض با موضع‌گیری روز جمعه ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی که درگفت و گو با بلومبرگ گفت ایران تا الان «هیچ چیز» از برجام عایدش نشده، تقویت می‌شود. مقام‌های ایرانی طی هفته‌های اخیر تأیید می‌کنند که بانک‌های خارجی، به خصوص بانک‌های اروپایی، از ترس مجازات و تنبیه‌های امریکا، از همکاری‌های مالی با ایران خودداری می‌کنند.
تا همین الان، بانک فرانسوی «BNP پاریباس»8/9 میلیارد دلار و «کومتز بانک» آلمان 1/45 میلیارد دلار از طرف امریکا جریمه شده‌اند، پس احتمالا خیلی هم عجیب نیست که بقیه بانک‌های خارجی هم عطای همکاری با ایران را به لقایش ببخشند. البته این بخش روانی ماجراست و ظاهرا مقام‌های امریکایی، چندان هم از باقی ماندن این فضای ترس روانی بر سر مؤسسات مالی اروپایی و غیراروپایی، ناخرسند نیستند. بخش دوم و مهم‌تر ماجرا مربوط می‌شود به دسترسی ایران به سیستم مالی امریکا که توانایی فعالیت‌های مالی ایران را به شدت محدود کرده است. امریکایی‌ها می‌گویند که محدود سازی دسترسی ایران به سیستم مالی امریکا، جزو تحریم‌های غیرهسته‌ای است، هر چند تا سال 2008، این تحریم‌ها با استفاده از اختیارات ریاست جمهوری امریکا موسوم به «مستثنی سازی (Waiver)» و در چارچوب چرخه دسترسی غیرمستقیم ایران به سیستم مالی امریکا (موسوم به (U-Turn) اجرایی نمی‌شد.
ولی الله سیف تاکنون دست‌کم دو مرتبه از جمله در سخنرانی اخیر خود در شورای روابط خارجی امریکا خواستار تسهیل دسترسی ایران به سیستم مالی امریکا و اجرای دوباره دستور العمل موسوم به چرخه U-Turn شده است ولی مقام‌های امریکایی می‌گویند که امکان دسترسی ایران به سیستم مالی امریکا را فراهم نخواهند کرد، چون لغو ممنوعیت دسترسی ایران به سیستم مالی امریکا جزو تحریم‌هایی نیست که لغو آن در برجام پیش‌بینی شده است. باراک اوباما، رئیس‌جمهور امریکا مدتی قبل به صراحت گفت که امریکا اجازه دسترسی ایران به سیستم مالی امریکا را نخواهد داد و آدام زوبین، قائم مقام وزارت خزانه داری امریکا هم اخیراً روی این موضع پافشاری کرده و گفته که کاخ سفید قصد ندارد دستورالعمل ریاست جمهوری موسوم به U-Turn را تجدید کند. اما آیا واقعاً ایران با استناد به برجام نمی‌تواند امریکا را ملزم به چنین کاری بکند؟
ظاهر امر هم نشان می‌دهد که لغو تحریم دسترسی ایران به سیستم مالی امریکا در متن و ضمایم برجام نیست، ولی در اکثر توافق‌های بین‌المللی مکانیزم‌هایی وجود دارد که دامنه تعهد به آن را به چیزی فراتر از مفاد و بندهای موجود گسترش می‌دهد. این مسئله در برجام نیز وجود دارد. در بند 13 مقدمه و مفاد کلی برجام، ایران و 1+5 متعهد شده‌اند برجام را «با حسن نیت و در فضایی سازنده، بر اساس احترام متقابل» اجرا و « از اقداماتی خودداری کنند که متن، روح (Spirit) و قصد(Intend) اجرای موفقیت آمیز برجام را از بین می‌برد.» همین مسئله دوباره در بند 28 برجام نیز تکرار شده است. این بند دو طرف را نه تنها موظف کرده که به متن برجام متعهد بمانند، بلکه باید به روح آن نیز پایبند باشند و از همه مهم‌تر اینکه اقداماتی نکنند که «قصد» برجام را هم از بین می‌برد. غرض از توافق بر سر برجام چه بود؟ ایران و 1+5 اساساً با دو هدف اساسی پشت میز مذاکره نشستند: اول محدود شدن برنامه هسته‌ای ایران به صورتی که ایران تحت هیچ شرایطی «به دنبال توسعه یا دستیابی به سلاح هسته‌ای نباشد.» (بند 3 مقدمه و مفاد کلی برجام) و دوم: « برجام موجب لغو جامع کلیه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین تحریم‌های چندجانبه و ملی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و نیز شامل گام‌هایی برای ایجاد دسترسی در حوزه‌های تجارت، فناوری، مالی، و انرژی» شود. (بند 5 همان بخش)
مقام‌های امریکایی تأکید می‌کنند که دامنه لغو تحریم‌های برجام صرفاً به تحریم‌های ثانویه و هسته‌ای محدود می‌شود، موضوعی که مقام‌های ایرانی نیز آن را تأیید کرده‌اند. عباس عراقچی، عضو تیم مذاکره کننده چندی پیش در گفت و گوی ویژه خبری تلویزیون در پاسخ به این سؤال که چرا تحریم‌های دلار لغو نشده، گفت: «این تحریم‌ها مرتبط با موضوع هسته‌ای نبوده است.» اما اگر امریکا یا اروپا تحریم‌هایی غیرهسته‌ای (حتی مربوط به قبل) اجرا کنند که به آن چیزی که برجام آن را «لغو جامع کلیه تحریم‌های چند جانبه و ملی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران» می‌داند، صدمه وارد یا اینکه اساساً آنها را بی اثر کند، تکلیف چیست؟ همانگونه که ذکر شد، بند 28 برجام ایران و 1+5 را موظف می‌کند «از اقداماتی که با متن، روح (Spirit) و قصد(Intend) برجام که اجرای موفقیت‌آمیز آن را از بین می‌برد، خودداری کنند.»
بند 24 برجام به شکل صریح‌تری تکلیف را در این مورد مشخص کرده وعلاوه بر تحریم‌های مشخص شده، ایران را محق می‌داند در صورتی که «هرگونه تحریم هسته‌ای» یا «اقدام محدودیت‌ساز» دیگر «مانع از اجرای کامل برداشته شدن تحریم‌های مشخص شده در برجام شود»، موضوع را ابتدا از طریق مذاکره دوجانبه حل و در نهایت به کمیسیون مشترک برجام ارجاع کند. این بند حاکی از این است که امریکا و اروپا، نه تنها باید تحریم‌های هسته‌ای ایران را بردارند، بلکه باید از اقدامات دیگری هم خودداری کنند که مانع اجرای کامل برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای می‌شود. به این ترتیب، آیا ایران نمی‌تواند تحریم دسترسی ایران به سیستم مالی امریکا را مانع اجرای کامل برداشته شدن تحریم‌های اعلام نماید؟ ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی درگفت و گو با بلومبرگ گفته ایران تا الان «هیچ چیزی » از برجام عایدش نشده و در این رابطه، از یک طرف به ممکن نبودن دسترسی به سیستم مالی امریکا اشاره کرده و از طرف دیگر گفته که ایران هنوز امکان دسترسی به دارایی‌های مالی خود در خارج ندارد. آیا معنی این گفته این نیست که یکی از اقدامات امریکا مانع تحقق یک هدف اساسی برجام، یعنی لغو جامع کلیه تحریم‌های هسته‌ای شده است؟
بندهای25 و 26 برجام، به صورتی ویژه امریکا را خطاب قرار داده و موظف کرده «چنانچه قانونی در سطح ایالتی یا محلی ... مانع از اجرای لغو تحریم‌های مشخص شده در برجام شود، ایالات متحده، با در نظر گرفتن تمامی اختیارات موجود، گام‌های مقتضی را به منظور تحقق اجرای مزبور اتخاذ خواهد نمود.» آیا تهران با استناد به همین بند، نمی‌تواند طرف امریکایی را به رفع محدودیت دسترسی به نظام مالی خود موظف کند؟ بند 28 برجام باز هم تأکید می‌کند: «اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو و همچنین ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تاثیرگذاری خصمانه و مستقیم بر عادی‌سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهداتشان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت‌آمیز این برجام خودداری خواهند کرد.» بند 24 برجام گفته است که 1+5 باید فهرست کامل و جامعی از همه تحریم‌های هسته‌ای یا اقدامات محدود کننده خود را مشخص کنند و آنها را مطابق با ضمیمه 5 برجام بردارند.
حالا اگر مشخص شود که فهرست ارائه شده امریکا و اروپا کامل نبوده یا اینکه مشخص شود تحریم‌های دیگری هم وجود دارند که مانع دستیابی به اهداف بنیادین برجام هستند، چطور؟ بند 24 می‌گوید اگر هرموقع ایران به این نتیجه برسد که هر گونه تحریم هسته‌ای دیگر یا اقدام محدود کننده‌ای از سوی یک کشور وجود دارد که مانع اجرایی شدن(Implementation) برداشته شدن تحریم‌های مشخص شده در برجام است، می‌تواند برای دستیابی به راه‌حل، با آن کشور وارد مذاکره شود. معنی این بند این است که ممکن است تحریم‌های دیگری هم وجود داشته باشند که در برجام نامی از آنها ذکر نشده (مانند تحریم دسترسی ایران به نظام مالی امریکا) ولی اجرای آنها مانع تحقق اهداف برجام است. در این حالت، ایران می‌تواند در گام اول با طرف مقابل برای رفع این مشکل مذاکره و در مرحله بعدی، آن را برای بررسی به کمیسیون مشترک برجام ارجاع کند. به نظر می‌رسد مذاکرات اخیر رئیس بانک مرکزی ایران با جک لو، وزیر خزانه داری امریکا در واشنگتن در همین چارچوب است. هر چند خیلی زود هنگام به نظر می‌رسد ولی مطالعه بند 24 برجام در کنار بند 16 بخش مقدمه و مفاد کلی برجام که ملاقات وزرا برای ارزیابی بررسی و ارزیابی پیشرفت و از همه مهم تر «اتخاذ تصمیمات مناسب با اجماع» را پیش بینی کرده، نشان می‌دهد برای تحقق اهداف بنیادین برجام (مانند لغو جامع تحریم‌ها) می‌توان الحاقیه‌هایی نیز به آن اضافه کرد./998/102/ب2
منبع : روزنامه جوان