تعطیلات تابستانی حوزه؛ فرصت یا چالش

طلبه قم که باشی با گرمای تابستان این شهر آشنایی و می دانی چگونه هرم حرارات از زمین و آسمان می بارد. حوزه علمیه قم با شروع فصل تابستان درس و بحثش کم می شود و  دروس مقدمات در مدارس و دروس سطوح عالیه و خارج تعطیل می شود تا طلاب در فرصت پیش رو به موطن های خود کوچک کنند و استراحت کنند و سال تحصیلی جدید را در شهریور ماه شروع کنند اما پدیده مبارکی در طول این سال ها هر سال بیش از پیش تقویت شده است کوچ علمی مراجع و فضلای قم به جوار حضرت رضا(ع) است؛ بی راه نیست که بگوئیم که مشهد در تابستان، مرجع علمی حوزویان می شود؛ مراجع بزرگواری همچون حضرات آیات مکارم، صافی گلپایگانی، شبیری زنجانی، نوری همدانی،سبحانی، علوی گرگانی و .... راهی دیار رضوی شده و گعده های علمی مراجع در مشهد پهن می شود و برخی همچون حضرت آیت الله سبحانی از فرصت برای برگزاری دروس منظم تابستانی برای طلاب ساکن و زائر مشهدی استفاده می کنند. امسال حضرت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم رهبری نیز سفری به مشهد مقدس داشتند و از قرار معلوم گعده های مفصل علمی با فضلای حوزوی دائر کرده اند.

اتفاق مبارک دیگری که در طول این سال ها اتفاق افتاده است رفت وآمدهای علمای نجف به قم و مشهد است که گرمای دیگری به روابط حسنه این دو یا سه حوزه بزرگ شیعی داده است، رفت و آمدهایی در حاشیه تعطیلی درس و بحث های رسمی حوزه های علمیه نجف و قم و مشهد که گاه مباحثی در گعده های علما مطرح می شود که خود جرقه بحث های دقیق علمی در سال تحصیلی می شود. در این سفر ها علما تلاش می کنند بر اساس عادت مالوف میان علمای سابق و رسوم عرفی میان بیوت علما دید و بازدید محقق شود. در این دیدارها گاه مسائل مهمی از جمله مسائل طلاب و وضعیت علمی حوزه های علمیه بحث و بررسی شده و در بخش برگزاری کارهای مشترک و استفاده از تجارب در اداره امور طلاب و شئون علمی مدارس بحث های مفصلی می شود.

دیدار آیت الله سید محمدتقی مدرسی از علمای مقیم کربلای معلی با حضرت آیت الله مکارم شیرازی، دیدار  جمعی از روحانیان و اساتید حوزه‎های علمیه قم با حضرت آیت الله سید محمد سعید حکیم از مراجع تقلید نجف اشرف، دیدار آیت الله محسن حیدری از مدرسه علمیه ولایت الکبری نجف،  دیدار حجت الاسلام والمسلمین شیخ عبدالمهدی کربلایی، تولیت شرعی حرم امام حسین(ع) با آیت الله سید محمد سعیدی و دیگران، بخشی از رفت و آمد ها بود که رسانه ای شد.

تعطیلی درس و بحث رسمی حوزه اما به همین جا ختم نمی شود و فرصتی مغتنم برای طلاب و فضلا می شود تا در طرح های تبلیغی به خصوص طرح های تبلیغی ویژه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان شرکت کرده و فرصت حضور در مساجد و کانون ها و پایگاه های بسیج و مراکز سازمانی در اقصی نقاط کشور را پیدا کنند و بتوانند وظیفه تبلیغ دین را ادا کنند. این را باید اضافه کرد که امسال ماه مبارک رمضان با تیرماه مصادف شده بود و این ظرفیت تبلیغی را برای طلاب آماده می کرد. وظیفه ای که اساتید و بزرگان حوزه بر آن بسیار تاکید دارند و به عنوان نمونه حضرت آیت الله جوادی آملی خود به شهرستان دماوند رفته و به ادای وظیفه تبلیغی می پردازند و چون گذرتان در سفری به این دیار بخورد اگر طلبه باشید باید خود را از نگاه ایشان دور نگاه دارید که به شکل استفهام توبیخی می پرسند: پس چرا تبلیغ نرفتید؟! برخی از اساتید حوزه هم در تابستان برنامه های تبلیغی مفصلی دارند و از فرصت تعطیلی درسشان استفاده کرده و استان به استان برای جلسات تبلیغی و بصیرت افزایی سفر می کنند که می توان به آیت الله سید احمد خاتمی اشاره کرد.

از سوی دیگر برخی طلاب با شروع فصل تابستان دل به اردوهای جهادی داده و به همراه سایر جهادگران به دور ترین نقاط کشور رفته و در کنار آبادانی به عمران معنوی روستا و شهرها می پردازند.

تابستان در حوزه های علمیه، ادارات حوزوی هم وضع دیگری دارند و 10 الی 15 روز را به عنوان تعطیلات تابستانه اعلام می کنند، این طرحی است که حجت الاسلام نواب مدیر سابق مرکز خدمات حوزه های علمیه می گوید برای اولین بار من این طرح را اجرا کردم و حال به عنوان یک رویه میان سازمان های حوزوی مبدل شده است.

تابستان اما از وظیفه های آموزشی و علمی حوزه چیزی کم نمی کند و اگرچه نه مثل روزهای درسی اما با هیجان علمی خود، فضای برگزاری نشست های علمی و همایش های پژوهشی رونق دارد و پژوهشگاه ها و پژوهشکده ها به برگزاری جلسات علمی همت می گمارند و برخی دیگر از این فرصت به وجود آمده برای فکر و برنامه ریزی برای برنامه های مفصل علمی استفاده کرده و مقدمات همایش های کلان ملی و بین المللی را فراهم می کنند. همچنین جلسات دفاع از پایان نامه های حوزوی به قوت خود باقی است و مکرر اعلام می شود که " جلسه دفاعیه پایان نامه با عنوان ....  در اتاق دفاعیات مدرسه عالی داراالشفاء قم برگزار می شود و شرکت طلاب و فضلای حوزه علمیه نیز در این جلسه دفاعیه آزاد است" .

دفتر تبلیغات اسلامی هم از فرصت تابستان که دانشجویان تعطیل هستند استفاده می کند و سومین دوره طرح ملی نخبگان علوم انسانی را در روستای وسف برگزار کرد، دوره ای که اساتید مبرز حوزه و دانشگاه در خصوص ماهیت و چگونگی اسلامی سازی علوم انسانی بحث های خود را ارائه دادند.

اما شاید برایتان خیلی جالب باشد که مدارسی در حوزه علمیه هم وجود دارد که ترم های تابستانه دارند، نگارنده خود در سفری که به آذربایجان شرقی داشتم به شهر بناب سری زدم و توفیق شد تا با حجت الاسلام والمسلمین عبدالمجید باقری بنابی، مدیر حوزه علمیه حضرت ولی‌عصر(عج) بناب دیدار کرده و از نزدیک با طلاب و فضلای آن سامان آشنا شوم.  طلبه هایی متخلق به اخلاق اسلامی که عبای تقوا بر دوش انداخته و در فرصت تابستان هم به علم آموزی مشغول هستند. این مدرسه به دلیل موقعیت خوش و آب هوایی که از نظر جغرافیایی دارد، پذیرای دوره های تابستانه سایر موسسات و مراکز حوزوی از شهرهای دیگر هم هست.

اما در این میان کم نیستند صاحب نظرانی که تعطیلات تابستانی حوزه را مخل رشد علمی طلاب می دانند  و مصداق "فی السیف ضیعت اللبن" می دانند. آذر ماه سال 83 بود که حضرت آیت مکارم شیرازی در دیدار با مدیران مدارس حوزه علمیه قم با اشاره به زیاد و بدون برنامه بودن تعطیلات حوزوی، خواستار محدود کردن مدت این تعطیلات شدند و البته این انتقاد ایشان تقریبا هر سال تکرار می شود که در آخرین مورد در فروردین 1396 بیان داشتند که "با این حجم عظیم تعطیلات، نباید توقع پرورش شیخ طوسی ها و شیخ انصاری ها را در حوزه ها داشته باشیم."  همچنین مراجع دیگری همچون آیات عظام، سبحانی، جوادی آملی، نوری همدانی و تعدادی دیگر از بزرگان حوزه نسبت به زیادبودن تعطیلات حوزه گلایه کرده اند.

گلایه ای که تابستان امسال بر زبان مدیر جدید حوزه علمیه هم نشست و آیت الله اعرافی صریحا تعطیلات تابستان را مهم ترین مانع توسعه مبانی فکری طلاب عنوان کرد و البته از یک طرح پیشنهادی در دستور کار خبر داد. او می گوید: به زودی  10مجتمع فرهنگی تفریحی ویژه طلاب در نقاط مختلف کشور احداث خواهد شد که طلاب حوزه های علمیه سراسر کشور می توانند همزمان با آغاز تعطیلات تابستانی به نزدیکترین مجتمع فرهنگی، تفریحی، علمی و پژوهشی محل زندگی خود مراجعه کنند و به مسائل و موضوع های برنامه ریزی شده بپردازند.

به هر حال تابستان در حال تمام شدن هست و برخی مراکز همچون مرکز مدیریت حوزه های علمیه استان مرکزی درس های خود را از روز یک شهریور شروع کرده اند و باید منتظر روز های خوش و پر طروات تر و پررونق تر علمی در حوزه های علمیه باشیم. منتظر برنامه های تحولی مدیر جدید حوزه باشیم و ببینیم چگونه در سال نو آموزشی حوزه تدبیر خواهند کرد؛ آیت الله اعرافی از تدوین اولین برنامه پنج ساله حوزه های علمیه خبر داده است و حجت الاسلام و المسلمین رفعتی مشاور  ایشان در گفت وگو با خبرگزاری حوزوی رسا از قریب الوقوع بودن تحولات در حوزه علمیه خبر داده و اظهار داشته است بسیاری از طلاب از برنامه های تحولی مدیریت جدید حوزه خبر ندارند؛ برای آینده حوزه برنامه ریزی های جامعی در امور علمی، کتب درسی و امور معیشتی حوزه در نظر گرفته شده که بسیاری از این موارد هنوز اعلام رسانه ای نشده است.

پایان اینکه امید داریم تا مساله تحول در حوزه هرچه محکم تر و دقیق تر و البته سریع تر محقق شود تا طلاب جوان با انگیزه بیشتر در راستای تحقق اهداف حوزه انقلابی گام بردارند. /۹۰۹/ی۷۰۲/ج

علیرضا استادیان، طلبه درس خارج حوزه علمیه قم