مزایای تخصص گرایی در حوزه و راهکارهای حل مشکلات آن

حجت الاسلام دکتر محسن الویری عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، در ارتباط با سخن رهبر معظم انقلاب در دیدا با طلاب و فضلای حوزه های علمیه مبنی بر لزوم تخصص گرایی در فقه اظهار داشت: تخصص گرایی دارای لایه‌های مختلفی است که هریک بحثی جداگانه را می طلبد.

وی افزود: یک سطح از تخصص‌گرایی در سطح رشته ها و استقلال موضوعات مختلف قدیم و جدید اعم از فقه و کلام و حکمت و تاریخ و علوم اجتماعی و مانند آن است که تخصص‌گرایی در اینجا یعنی طلاب در یکی از این رشته‌ها متخصص شوند و به دنبال این که بخواهند به همه این رشته‌ها ورود تخصصی داشته باشند، نباشند، اما سطح دوم تخصص‌گرایی در ذیل هر یک از رشته‌ها و تحت عناوینی مثل فقه مضاف یا تاریخ مضاف یا فلسفه مضاف مطرح می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)بیان داشت: آن چه که مهم است اجتناب‌ناپذیر بودن تخصص‌گرایی است، چراکه به دلیل کثرت و انباشت دانش‌های موجود احاطه پیدا کردن یک نفر به همه شاخه های علمی امری ناممکن است و اگر کسی چنین ادعایی بکند می توان با واکاوی آثار علمی او در این ادعا خدشه وارد کرد.

وی با بیان این که تخصص‌گرایی در کنار سودمندهایی که دارد مضراتی نیز خواهد داشت، گفت: شخصی که در یک رشته خاص تبحر پیدا می‌کند می‌تواند بر همه منابع و مسائل و اقوال صاحب‌نظران آن علم و جدید‌ترین نوشته‌ها و نشست‌ها و نظریه‌ها و ظرایف و دقائق مرتبط با آن علم احاطه پیدا کند ولی این مسأله آفاتی هم دارد که هم در سطح رشته‌ها و هم در ذیل رشته‌ها ممکن است نمود پیدا کند.

این استاد و پژوهشگر تاریخ و تمدن نگاه محدود و جزءنگر را یکی از آفات تخصص‌گرایی در یک علم خاص عنوان کرد و یادآور شد: فردی که در یک شاخه معرفتی تخصص پیدا می کند ممکن است به دیگر شاخه‌های علمی توجهی نداشته باشد و از تعامل و بده بستان‌های آن علم با دیگر علوم ناآگاه باشد، روشن است که چنین چیزی امر مثبتی نیست چرا که علوم با هم مرتبط هستند.

وی بیان داشت: دومین آفت تخصص‌گرایی ناتوانی از حل مسائل یک علم است، برای متخصص در یک رشته خاص گاهی ممکن است مسائلی پیش بیاید که به دلیل ناآگاهی از همه عوامل مؤثر در آن، از حل درست آن مسأله ناتوان باشد، مانند یک پزشک متخصص مثلا چشم که از تأثیرپذیری بینایی از فشار خون و فشارهای عصبی و رژیم غدایی غفلت کند. یک فقیه هم باید همچون پزشک متخصص ضمن آگاهی از کلیات فقه به ارتباط دانش فقه با دیگر دانشها احاطه داشته باشد تا بتواند بخوبی از عهده حل مسائلی که فقه با آنها روبروست بر آید.

حجت الاسلام الویری با اشاره به آفت سوم تخصص‌گرایی، مسأله ناتوانی از کلان نگری را مطرح و خاطرنشان کرد: هرچند وظیفه هر علمی حل مسائل مربوط به آن علم است ولی این مسأله در جایی امکان‌پذیر است که فرد نگاه کلان به آن علم و قلمرو و چشم انداز آن داشته باشد، در حالی که در نگاه جزءنگر تخصص‌گرا آن نگاه کلان به حاشیه رانده می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره دوباره به اجتناب‌ناپذیر بودن تخصص‌گرایی، اضافه کرد: برای این که بتوانیم از مزایای تخصص گرایی بهره بگیریم و در عین حال از آفات آن متضرر نشویم باید به چند مسأله توجه کرد؛ از جمله این که فرد متخصص باید مطالعات عام‌نگر خود را همچنان حفظ کند و ضمن تخصص در یک رشته، به مسائل مشترک همه علوم و نگاه یکپارچه به علوم اهتمام بورزد. مثلا در علوم رایج حوزه ضمن تبحر در یک قلمرو خاص مانند فقه و حکمت و علوم تاریخی، نگاهی عام و فراگیر به همه این علوم هم داشته باشد و از مسائل مشترک همه آنها غافل نماند.

وی ادامه داد: راه حل دوم این مسأله دور نماندن از مطالعات بینارشته ای است، یعنی فرد متخصص پیوند بین دانش مورد اهتمام خود و دیگر دانشها را مدنظر داشته باشد و مدام آن را رصد کند. خواندن مقالات، حضور در نشست‌های تخصصی و بررسی‌ها و گفتگوهای موردی از جمله راهکارهای تحقق این هدف است.

حجت الاسلام الویری برای توضیح بیشتر این مطلب، با بیان این که فرد متخصص در تاریخ نمی‌تواند توجه صرف به تاریخ داشته باشد، گفت: این فرد برای گریز از آفت تخصص‌گرایی تاریخ ناچار است که تعامل و پیوند دانش تاریخ با تفسیر، علوم قرآنی، علوم حدیث، فقه، فلسفه، منطق، رجال و دیگر علوم را مدام دنبال کند و در این صورت می‌توان امیدوار بود این فرد هم از مزیت متخصص شدن در تاریخ بهره گرفته و هم از آفت‌های آن دورمانده است.

وی افزود: فقه که دانش مدیریت زیست فردی و اجتماعی انسان است عملا پیوندی عمیق با مباحث اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دارد، زیرا زیست انسان با این مقوله‌ها گره خورده است. تخصصی شدن فقه یعنی فقیه ضمن برخورداری از جوهره اجتهاد در یکی از این شاخه‌ها و یا حتی زیرشاخه‌های آن متمرکز شود تا بتواند در مسیر استنباط از همه دانش های موجود در این زمینه به خوبی بهره ببرد./1330/ج