نگاهی جامعه‌شناختی به تراژدی قتل‌های ناموسی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ماجرای دلخراش کشته شدن دختر نوجوان تالشی به دست پدرش، واکنش‌های گوناگونی را در جامعه ایرانی به دنبال داشته است. کاملا طبیعی است که عواطف و احساسات جامعه، جریحه‎دار شده و به همين دليل موجی از خشم و نفرت همراه با ابراز نگرانی‎های واقعی و کاذب، احساسی و عاقلانه را مشاهده می‌کنیم.

بازنمایی اين واقعه در فضای مجازی بار ديگر کارکرد دوگانه آن را به تماشا گذاشت و نشان داد که فضای مجازی به‌سان یک شمشیر دو لبه می‌تواند در کنار استفاده‌های خوب، دارای کژکاردهای خواسته و ناخواسته نیز باشد. در همين راستا، پديده شوم «قتل ناموسی» که در برخی از مناطق کشور از شیوع بیشتری برخوردار است دوباره به بوته نقد افکار عمومی سپرده شد و پای دادستانی را نیز با انگيزه دفاع از حقوق کودکان به اين واقعه باز کرد.

اما آن‌چه در این نوشتار بیشتر مورد توجه است، شيوه ورود و پرداختن فعالان فضای مجازی به این گونه از آسيب‌های اجتماعی است، که متأسفانه بسياری از آن‌ها را برای گرفتن ماهیِ مقصود از اين آب گل‌آلود امیدوار می‌کند. در اين گونه از مسئله‌های اجتماعی، برخی بی‌درنگ گريبان شريعت را می‌گيرند و گناه تمام رخدادهای اجتماعی را به گردن آن می‌اندازند و تبیین نادرست و تعمیم نابه‌جایی را مرتکب می‌شوند؛ اما در واقع این حوادث بدون پيوند ژرف با آیین‌ها رخ می‌دهند و اتفاقا آیین‌‌های گوناگون می‎کوشند تا برای آن حکم و چارچوب خردمندانه‌ای بیان کنند.

در این مورد خاص نیز بر اساس آموزه‌های دین اسلام، حتی با فرض اثبات رابطه نامشروع دختر، پدر حق کشتن او را ندارد، و در قرآن برای فحشا مجازات سنگین سلب حیات مقرر نشده است. پس بهتر آن است که ناموس را به عنوان يک پديده جامعه‌شناختی مورد توجه قرار دهيم که اهميت يافتن آن ريشه در فرهنگ و جامعه‌پذيری دارد. به همين دليل، در برخی از خرده‌فرهنگ‌ها مشاهده می‌شود که قتل ناموسی به عنوان ننگ‌زدایی از خانواده يا عشيره، امری به‌هنجار تلقی شده و کنشی پسنديده به‌شمار می‌رود.

بدين ترتيب باید انگشت اتهام را به سوی ديگری نشانه بگیریم؛ پدر این دختر از نظر حقوقی، اخلاقی و شرعی متهم و مجرم است و باید به سرعت محاکمه و به اشد مجازات محکوم شود. اما از نظر اجتماعی در اين گونه از مسائل، بسندگی به متهم کردن يک فرد کاملا ناکارآمد است؛ و بسامد آن‌چه امروز در فضای مجازی مشاهده می‌شود پيامد همين واکنش هیجانیِ ناقص و تک‌بعدی و گاهی انتقام‌جویانه است، که برخی به نام دفاع از حقوق زنان يا کودکان در پیش گرفته‌اند، و با اين داوری يک‌سويه، جایگاه اخلاق را در پیشگیری از وقوع چنین اتفاقات دل‌خراشی از یاد برده‌اند.

فراموش نکنيم که اگر همين پدر، دختر نوجوان خود را به عقد آن مردی که این دختر را فریفته بود در می‌آورد با برچسب اجتماعی «کودک‌همسری» از سوی همين فعالان همیشه ناراضی فضای مجازی روبرو می‌شد. جای بسی شگفتی است که فردی هم‌سن پدر اين دختر، که دخترک را خام کرده و او را از خانواده ربوده و آبروی خانواده را بر باد داده، اکنون نه‌تنها سرزنش نمی‌شود بلکه با افتخار مصاحبه کرده و برای دختری که قربانی هوسرانی او شده دایه مهربان‌تر از مادر شده است./ی704/ف

دکتر حميد فاضل