سرمایه گذاری مقطعی علت رغبت مردم به بیت کوین

اشاره- پول از بزرگترین اختراعات بشر است که می‌توان آن را به نوعی مهمترین عنصر اقتصاد دانست و امروزه بدون پول فعالیت های اقتصادی از حرکت باز خواهند ایستاد و معیشت انسان‌ها با دشواری مواجه خواهد شد؛ با گذر زمان پول نیز بسان سایر اختراعات بشری در قالب و شکل اولیه باقی نمانده است و به تدریج شاهد تغییراتی در خود بوده است و با ظهور و توسعه فناوری و اطلاعات و نوآوری های عصر دیجیتال متن زندگی جوامع بشری در ابعاد مختلف خصوصاً از بعد اقتصادی تحت تاثیر قابل توجه قرار گرفته است و شاید بتوان ایده پول الکترونیکی را از ابتدایی ترین نتیجه ملموس توسعه و فناوری اطلاعات در حوزه اقتصاد دانست، اما دیری نپایید که پدیده نوظهور دیگری به نام رمز ارزها تحولی نوین و گفت در عرصه مبادلات مالی و اقتصادی کشور ایجاد کرد؛ خصلت و ویژگی فناوری در به رسمیت نشناختن مرزهای جغرافیایی باعث شد ایران نیز همانند بسیاری از کشورهای دیگر در مدت زمان نه چندان زیادی اقتصاد خود را با این پدیده نوظهور مواجه ببیند، اگرچه چند سالی است که بحث رمز ارزها در اقتصاد ایران نقل محافل تخصصی بوده است بدون تردید دو سال اخیر نقطه عطفی در پرداخت و توجه جامعه به این مبحث خصوصاً موضوع استخراج رمز ارز هایی همچون بیت کوین بوده است.

به همین جهت خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا در گفت و گو با حجت الاسلام جواد عبادی عضو شورای سیاست گذاری مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی حوزه های علمیه و مدیر موسسه فقه اقتصادی طیبات به تبیین ارز دیجیتال پرداخته است که در ادمه مطالعه می کنید.

رسا_ آیا رمز ارزها قانونی است؟

مباحث مرتبط با رمز ارزها ابعاد وسیعی دارد و بررسی همه این ابعاد نیاز به جلسات متعدد با وقت موسع دارد و شاید در یک جلسه نتوان به همه ابعاد مسأله به طور عمیق پرداخت ولی به اندازه‌ای که فرصت اقتضاء کند مطالبی را عرض می کنم، ابتدا اجازه دهید رمز ارزها را به دودسته قانونی و غیرقانونی تقسیم کنیم؛ رمز ارزهای قانونی آنهایی است که بانک مرکزی آن را تولید کند و به عنوان پول در اختیار اقتصاد قرار دارد یا اینکه رمز ارز خارجی را مانند سایر ارزها به عنوان پول مورد تایید قرار داده باشد؛ رمز ارز غیر قانونی یعنی آنهایی که از سوی بانک مرکزی مورد تایید قرار نگرفته یا منع شده است مانند بیت کویین،اتریم و تقریباً همه رمز ارزها.

رسا_ آیا رمز ارزی مورد تایید بانک مرکزی ایران قرار گرفته است؟

 در حال حاضر هیچ رمز ارزی مورد تایید بانک مرکزی کشور قرار نگرفته است، البته در خبرها آمده است که بانک مرکزی ایران رمز ارز ای با عنوان آریا کوین تهیه کرده است ولی فعلا خبری از انتشار آن نیست، بنابراین در مباحثه امروز ما فرض بر این است که معاملات رمز ارزها غیرقانونی است، البته یک سندی را دیده ام که در آن بانک مرکزی معامله رمز ارزها با صرافی هایی که از سوی بانک مرکزی مجوز دارد را قانونی دانسته است، همچنین استخراج آن منوط به داشتن مجوز از وزارت صمت پذیرفته شده است.

رسا_ از نظر فقهی چه نگاهی به رمز ارزها و بیت کوین می شود؟

 مباحث فقهی مربوط به رمز ارزها را باید در دو سطح فردی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد و در سطح فردی سوال مکلف فردی مطرح می شود، برای مثال در مورد بیت کوین سوالات‌شرعی من مکلف این است که آیا من میتوانم استخراج رمز ارز بکنم؟ ماینینگ بکنم؟میتوانم خرید و فروش بیت کوین انجام دهم؟ این گونه سوالات که به فعل مکلف برمی‌گردد بیشتر با عناوین فقهی اولیه مورد بررسی قرار می گیرد، مثلا معامله رمز ارزها تحت عنوان چه قراردادی مورد معامله قرار می گیرد؟ اگر تحت عنوان عقد بیع باشد(که هست) آیا شرایط موضوع معامله بیع را دارد؟ طبیعتاً باید شرایط موضوع قرارداد از قبیل مالیات داشتن معلوم بودن و... بر رمز ارزها تطبیق داده شود تا احکام آن مشخص شود، یا در زمینه استخراج رمز ارزها باید دید کاری که ماینر ها انجام می‌دهد واقعاً کار محترمی است که طبق قاعده احترام ماینر را مستحق اجرت نمایند یا نه؟ اما در سطح اجتماعی شاید مهمترین سوال در مورد رمز ارزها این باشد که آیا این ها پول محسوب می شوند؟ آیا می‌توان آنها را مانند ارزهای خارجی فیزیکی مثل دلار محسوب کرد؟

رسا_ آیا رمز ارزها پول هستند و دارای مالیت می باشند؟

در مورد رمز ارزها دو موضوع را مورد بررسی قرار می دهیم، اول پول بودن آنها و دوم مال بودن آنها؛ در مورد پول بودن رمز ارزها طبیعتاً منظور پول اعتباری است؛ وقتی ما در مورد پول صحبت می کنیم و می گوییم پول وسیله مبادله و حفظ ارزش و معیار سنجش هست اینجا مسأله از سطح فردی خارج می شود، اگر من کاغذی را بردارم و نقش پول بر روی آن چاپ کنم تا وقتی که آن را به عنوان پول در معاملات به کار نبستم اشکالی ندارد مثلاً به عنوان یک کار هنری و نقاشی شخصی نزد خودم نگهداری کنم، این کار یک جنبه فردی دارد و فی نفسه اشکالی ندارد؛ هر کسی آزاد است و می‌تواند کاغذهایی را به شکل پول چاپ کند اما وقتی آن را به عنوان پول به بازار تزریق می کنم و با کار تبلیغاتی که راه انداختم و توانستم اعتبار آن را بین مردم جا بیندازم این موضوع از سطح فردی خارج می‌شود زیرا من می‌خواهم با این کاغذها در بازار معامله انجام بدهم، مال مردم را خریداری کنم یا اجرت خدمات مردم را بپردازم، بنابراین این بحث فقط بحث فردی نیست و نمی توانیم به موضوعات عمومی صرفاً با نگاه فردی نگاه کنیم؛ همانطور که عرض کردم برخی موضوعات هم با عناوین اولیه مورد بررسی قرار می گیرد هم با عناوین ثانویه، مثلاً استفاده یا خرید و فروش تریاک درست است یا نه؟ با عنوان اولین می‌گوییم فی نفسه اشکال ندارد؛ خرید و فروش اسلحه که ترکیبی از مقداری فلز است فی‌نفسه اشکالی ندارد اما اگر این سوالات را در بعد اجتماعی نگاه کنیم می‌گوییم خرید و فروش تریاک فلان مضرات اجتماعی دارد و به عنوان ثانوی اشکال دارد اما بعضی موضوع جنبه اجتماعی به شدت بر جنبه فردی آن غلبه دارد و نگاه فردی به آن داشتن صحیح نیست مانند پول اعتباری اگر کارکردهای پول را همان مواردی در نظر بگیریم که دیگران به درستی بیان کردند، نمی توان پذیرفت که هر کسی بتواند پول چاپ کند و پول انگاری رمز ارزها نیز شبیه چاپ پول است.

همچنانکه خلق پول نیز مانند چاپ پول است، بله یک وقت است که نهاد پولی کشور عنداللزوم پول چاپ کرده و تزریق اقتصاد می‌کند اما وقتی یک بانکی پول چاپ کند یا خلق پول کند یا فردی رمز ارزی را راه اندازی کرده و آن را به عنوان وسیله مبادله و معیار سنجش و حفظ ارزش قرار می دهد، اینجاست که این سوال پیش می‌آید، اعتبار این پول یا ارز از کجاست؟ و اینکه بعضی از مراجع عظام تقلید از جمله آیت الله مکارم شیرازی خلق پول توسط بانک ها را اکل مال به باطل گفته‌اند به نظر می‌رسد شامل رمز ارزها هم می‌شود چون معیار هر دو یکی است، یک مثال عرض می کنم، فرض کنید که خانه ای به قیمت یک میلیارد است و من پول ندارم بخرم و بانک هم پول ندارد آن را بخرد فرض کنیم من به فروشنده می‌گویم می‌شود این را مفت به من بدهید، می‌گوید نه بانک هم می‌گوید می‌شود این خانه را به من بدهید، فروشنده می گوید نه نمی دهم و بعد بانک می گوید من می توانم برای شما یک کارت اعتباری یک میلیاردی بدهم و نگران هم نباشید این کارت معمولی نیست، دستگاه‌هایی را در فروشگاه‌ها گذاشتم که همه به شتاب وصل هستند و کارت من را قبول می‌کنند؛ شما می‌خواستید خانه را بفروشید و با پولش کالایی را بخرید یا خدماتی را اخذ کنید، من دستگاه‌ها را طوری چیدم که این کارت را بکشی کالا و خدمات به تو ارائه می دهند، فروشنده با شنیدن این حرف راضی می شود که خانه‌اش را در قبال یک کارت اعتباری که به برکت کیبورد عدد هایی معادل یک میلیارد در آن ثبت شده است خانه اش را بفروشد اما به من نمی فروشد چون من بانک نیستم و چنین امکانی ندارم، حال فرض کنید یک نفر به آقای فروشنده بگوید آیا حاضرید خانه‌تان را در مقابل رمز ارزی که من تولید کرده‌ام و توانستم بر اثر تبلیغات یا هر روشی بین مردم آن را معتبر کنم خانه ات را به من بفروشی؟ اما وقتی یک بانک تجاری مثل همه شرکت‌های خصوصی سهام دار و طبیعتا آنها هم دنبال سود هستند به برکت این دستگاه‌ها در قالب کارت اعتباری پول چاپ می‌کند و تحویل طرف می‌دهد و یک شرکت هزار میلیاردی را می‌خرد آن وقت ما بیاییم با بحثهای فقهی صرفاً فردی به موضوع نگاه کنیم تاثیرش این می‌شود که ۳۰۰۰ هزار میلیارد نقدینگی که سه درصد آن فقط پول اسکناس چاپ شده است به جامعه تزریق می‌شود و وقتی نقدینگی بالا رفت، تقاضا نسبت به کالا بالاتر می‌رود تقاضا که بالاتر رفت اگر عرضه جوابگوی این تقاضا نباشد تورم بالا می رود تورم که بالا رفت سودش را بانک به برکت خلق قبول می برد اما مضراتش را جامعه باید متحمل بشوند که دقیقا جلوی چشم ما است یعنی ما نه از تحریم ضربه می‌خوریم و نه چیز دیگری، مشکلی که ما الان داریم نقدینگی بی‌رویه و خلق پولی است که توسط نظام بانکی صورت می‌گیرد به اضافه فساد و بی تدبیری که متاسفانه در بخش مدیریتی کشور است و این خلق پول که مضراتش را گفت این همه در ذیل بسترهای قانونی صورت می گیرد و حداقل این بانک ها زیر نظر بانک مرکزی و مرجع پولی کشور قرار دارند، حالا فرض کنید این خلق پول توسط افراد غیر از بانک صورت پذیرد آن هم به نحوی که اصلاً قابل کنترل و رصد توسط بانک مرکزی نباشد چه اتفاقی می‌افتد موضوع زمانی بدتر می‌شود که آن فرد یا افراد خارج از کشور ایران باشند و احتمال توطئه کشورهای استکباری هم داده شود.

خانم کاسپرسکای که مدیر یک شرکت بسیار بزرگی به همین نام هست می گوید بررسی‌های ما نشان می‌دهند با توجه به اینکه سیطره دلار توسط کشورهای مختلف در حال از بین رفتن است بیت کوین توسط نهادهای پولی و امنیتی آمریکا راه اندازی شده است و خود آمریکایی‌ها به نام های مجهولی مانند ساتوشی ناکاموتو و غیره این رمز ارزها را راه‌اندازی کرده است تا به سلطه اقتصادی خود بر جهان همانند آنچه با آقایی دلار داشتن تداوم بخشند، البته رمز ارزها منافعی دارد و اگر تحت نظارت مرجع پولی واقعاً تشخیص دادند، مانعی ندارد تولید کنند، مثلاً آقایان می‌فرمایند که ما الان در تحریم‌ها نمی‌توانیم به مبادلات پولی بین المللی بپردازیم اما از طریق بیت کوین و رمز ارزها می‌توانیم این کار را انجام بدهیم فناوری رمز ارزها و عدم تمرکز ای که گفته می‌شود منظور این است که در بانک مرکزی تمرکز پیدا نکرده است و دولت‌های استکباری نمی‌توانند مبادلات ما را رصد کنند و چون نمی‌توانند رصد کنند نمی‌توانند جلوی آن را هم بگیرند و برای شرایط تحریم ابزار خوبی جهت مبادلات تجاری یا غیر تجاری محسوب می شود و برای این جهاد استفاده از این ابزارها ذیل نظر مرجع پولی کشور مانعی ندارد ولی این ها توجیه گر پول یا عرض بودن آن نمی شود اگر قرار باشد هر کسی بتواند یک اعتباری خلق کند و با آن کالا تهیه نماید این فرد دارا شدنش به جهت هست فقط به خاطر این که یک پولی را چاپ کرده یا رمز ارز به وجود آورده است آیا از منظر شرعی ما می توانیم این را با "الناس مسلطون" و "أوفوا بالعقود" تصحیح بکنیم یا خیر؟ آیا از نظر فقهی رمز ارزها در حال حاضر ویژگی پول را دارند یا ویژگی مال بودن را دارا است.

رسا _آیا بیت کوین مال محسوب می شود؟

اما موضوع دیگری که در مورد رمز ارزها به ویژه بیت کوین مطرح است مال محسوب شدن آنها است وقتی عقلا به یک چیزی رغبت پیدا کردند و حاضر بودند که به آن پول بدهند و از طرفی از سوی شرع مقدس منعی برای آن ذکر نشده باشد آن موضوع مال محسوب می‌شود و می‌تواند مورد معامله قرار بگیرد واقعیت این است استناد این رفتارها که در عصر حاضر به نام عقلا ثبت می‌شود در واقع رغبت عقلا به بیت کوین، کدام عقلا را می گویند؟ اگر منظورشان مردم عادی است  که اگر پست ترین کالاها را از طریق بسترهای تبلیغاتی و نت ورک مارکتینگ ها و ... تبلیغ کنند مردم برای آن صف می‌بندند و رغبت پیدا می‌کنند و حاضر هستند برای آن پول بدهند چون فکر می‌کنند دو روز دیگر فلان مقدار پول خواهد شد ما این را نفع نمی کنیم که مردم الان رغبت پیدا کردند و حاضر هستند که در مقابل آن پول بدهند اما آیا این معیار می‌شود برای ما که این را مال محسوب کنیم؟

این مباحث را با چهار معیار مورد بررسی قرار می دهیم قاعدتاً ممنوعیت اکل مال به باطل، قاعده لاضرر و قاعده لاضرر، خیلی قوی نمی‌توانیم بگوییم خرید و فروش رمز ارزها غرری است، اما در مورد اکل مال به باطل اگر بخواهیم وارد بشویم طبق رویه فقهی ابتدا باید مفهوم اکل و مال و باطل روشن‌کنیم؛ این واژه ها عبارت اند از اکل که از نظر لغوی مشخص است و از نظر معنایی هرگونه تصرفات و استیفاء منافع از مال را اکل می گوییم، در مورد باء در بالباطل هم که دو نظر وجود دارد، باء مقابله است یا باء سببیت که در مکاسب به قدر نیاز صحبت شده است و در مورد باطل هم آیا باطل شرعی است یا باطل عرفی است، باز همینطور و اگر باطل عرفی را بگیریم در واقع آن را حداکثر گرفته‌ایم؛ در مورد واژه مال تعاریف مختلفی ارائه شده است و ما بحث را با همان تعریف مال که پنج ویژگی" منفعت داشتن، مورد رغبت بودن، حلال بودن، ندرت نسبی و قابلیت اختصاص داشتن را پی می گیریم، حال باید ببینیم آیا رمز ارزها معیارهای مال بودن را دارد و آن را مال بدانیم؟ اولین معیار، داشتن منفعت است این منفعتی که الان در مورد مال مورد نظر است در رمز ارزها آن منفعت چیست؟ قطعاً منفعت آن ذاتی نیست بلکه اعتباری می باشد اما در مورد مال اعتباری باید معتَبر باشد؛ سوال این است که آیا آن معتبر در رمز ارزها صلاحیت اعتبار دادن را دارد یا نه؟ و به عبارتی آیا معتبِر، معتبَراست؟ صرف اینکه بگوییم یک چیزی اعتبار بدهد و ما بگوییم منفعت دارد پس مال است درست نیست البته عرض کردم با صف بستن مردم برای خریدن بیت کوین این اعداد و ارقام اعتبار پیدا نمی‌کنند چون رفتارهای افراد گاهی به خاطر شرایط مقطعی است که در نظر گرفته‌اند، اینها گاهی رفتارهای هیجانی و گاهی متأثر از تبلیغات و گاهی به خاطر سودجویی است و با توجه به شرایط اقتصادی ویژه‌ای که تقاضا برای سرمایه گذاری به شدت بالاست شما با استفاده از این اگر بتوانید به جامعه باورانید یک چیز متعفن و بدبویی که مردم بینی شان را می گیرند و اصلاً چندش آور است، اگر امروز بخرند و چند روز دیگر به فروشنده سود خواهند کرد برای خرید آن ثبت می ایستند و بدون این که برایشان مهم باشد آن چیست آیا ارزش دارد یا نه؟ و ما نمی‌توانیم این نوع رفتارهای سوداگرانه افراد را رغبت بدانیم و از آن نتیجه بگیریم مال بودن آن شی را؟ و حال فرض کنید این شی چندتا کد و عدد باشد باز هم مردم اگر به این یقین برسند که با خرید آن سود می کنند باز هم برای به دست آوردن آن حاضرند زحمت بکشند یا بابت آن پول بدهند؛ در حال حاضر آن قدر عنصر تبلیغات موثر است که به راحتی می‌تواند یک چیزی را در ذهن شما تبدیل به ارزش کند حال آنکه شما تا دیروز می گفتید این چیز اصلاً ارزشی ندارد، امروزه کد برخی مراحل بازی های کامپیوتری با قیمت‌های بالا خرید و فروش می‌شود آیا برای یک فقیه مهم نیست که چه چیزی خرید و فروش می‌شود ولی مهم این است که این مورد رغبت قرار گرفته و از آنجا نتیجه بگیرد که شارع مقدس هم این را قبول کرده است ما در بحث منفعت داشتن به ویژه در بحث اعتباری اگر خیلی خیلی کوتاه بیاییم که مالیت مال اعتباری را قبول بکنیم نکته این است که آن معتبر، صلاحیت اعتبار دادن را داشته باشد.

رسا_ آیا خلق پول جدید و بیت کوین همانند استفاده از سکه های ایرانی و رومی در زمان پیامبر و معصومین علیهم السلام نیست؟

 دیگرانی نیز این مقایسه را کرده اند، اما این مقایسه اصلا صحیح نیست چون در آنجا طلا و نقره خودش ارزش زیادی دارد و اگر کسی بخواهد ارزش مبادله و پولی آن را ساقط کنند باز هم ارزش ذاتی آن سرجای خودش است اما صحبت ما در مورد پول اعتباری است که در زمان رسول الله نبوده تا ایشان این را قبول یا رد کنند و اگر از اعتبار ساقط شود با فرض اینکه معتبر آن معتبر نباشد و جایگزینی را برای آن متعهد نشده باشد ارزش هایی که به عنوان پول در آن ذخیره شده است از بین میرود؛ غالباً رغبت مردم به رمز ارزها به خاطر رهایی از آسیب پولی و بانکی کشور نیست بلکه به خاطر تقاضای سرمایه گذاری مقطعی است و اگر این نباشد و عقلا از دادن پول برای چند عدد و کد همدیگر را ملامت می کنند.

رسا ـ ممنون از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید، توضیحات مفید و جامعی بود.