امام حسن مجتبی؛ نماد درایت، شجاعت و عشق به اسلام و مسلمانان

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، اختلاف عقیده، تزاحم منافع، حق جویی، زیاده خواهی و دیگر عواملی که میان انسان ها فاصله، ستیزه و احیاناً جنگ و خونریزی می آفریند، یکی از لوازم وجود انسان (به ویژه انسان های ملتزم به آرمان‌های الهی و دشمنان ایشان)  بر روی زمین است و چه بسا بر این پایه است که در طول تاریخ، همواره میان دین داران (به ویژه پیامبران و اوصیای ایشان (علیهم السلام) و مخالفان آنان، تضاد و ستیزه ای دائم، بوده و هست. در این میان آنچه به اصلاح و تلطیف روابط هر دو جریان (حق و باطل) کمک می کند، اصالت قائل بودن برای صلح و رعایت مصالح اشخاص، دولت ها و جریان ها است که البته (مذاکره) به مفهوم در پیش گرفتن اسلوب عملی برای دستیابی به اهداف، مصالح و منافع، از طریق گفت و گو، نقشی مهم در آن ایفا می کند؛ زیرا امید است با مذاکره در روابط میان ایشان بهبود ایجاد یا از آسیب‌های برخورد آنها کاسته شود. 

به طور کلی مذاکره سیاسی با مخالفان، به‌عنوان مقدمه‌ای برای دستیابی به صلح، امری راهگشا و صحیح در پیشبرد مقاصد انسانی و اسلامی است. سیره سیاسی امام حسن مجتبی علیه السلام، به ویژه در دوران کوتاه خلافت، همواره مورد توجه و بحث و بررسی بوده است. دوران امام مجتبی‌(علیه‌الصّلاةوالسّلام) و حادثه‌ی صلح آن بزرگوار با معاویه، یا آن چیزی که به نام صلح نامیده شد، حادثه‌ی سرنوشت‌ساز و بی‌نظیری در کل روند انقلاب اسلامیِ صدر اسلام بوده و دیگر نظیر این حادثه  در طول تاریخ ائمه اطهار علیهم السلام مشاهده نمی شود.  

خلافت کوتاه و صلح حسنی

پس از شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام، امام حسن مجتبی علیه السلام به عنوان امام مسلمین شناخته شدند و به خلافت رسیدند. اما به دلیل شرایط پیچیده سیاسی و اجتماعی آن دوران، و با توجه به تهدیدات و توطئه‌های معاویه و طرفدارانش، گزینه اساسی در سیره سیاسی ایشان مذاکره به جهت رسیدن به صلح از موضع قدرت و اقتدار بوده و امام مجبور به پذیرش مذاکره و در نهایت صلحی سخت شدند.

در باب صلح امام حسن(علیه‌السّلام)، این مسأله را بارها توسط علما و محققان و در کتابها نوشته‌اند که هر شخصی - حتّی خود امیرالمؤمنین(علیه السلام ) - هم اگر به جای امام حسن مجتبی‌(علیه‌الصّلاةوالسّلام) بود و در آن شرایط قرار می‌گرفت، ممکن نبود کاری بکند، غیر از آن کاری که امام حسن علیه السلام کردند.  

از علل پذیرش صلح توسط امام حسن مجتبی علیه السلام می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

الف) حفظ کیان اسلام: امام حسن علیه السلام با پذیرش صلح، از ادامه خونریزی و درگیری‌های داخلی جلوگیری کردند و به دنبال حفظ کیان اسلام بودند.
در آن زمان جامعه اسلامی در شرایطی قرار داشت که ممکن بود جنگ با معاویه، اصل دین را از بین ببرد. به دلیل اختلافات داخلی خطر شکست در برابر لشکر روم بیشتر شده بود. از سوی دیگر خستگی مردم از اختلافات درونی و جنگهای پی در پی ممکن بود به پایبندی آنان به اسلام لطمه بزند [شریف قرشی، الحیاة الحسن، ۱۳۷۶ش، ص۳۵]. 

ب) ضعف بنیان‌های حکومت: در آن زمان، حکومت اسلامی به دلیل جنگ‌های داخلی و اختلافات موجود، بسیار تضعیف شده بود و ادامه جنگ، به نابودی کامل آن می‌انجامید.

بسیاری از منابع تاریخی به سستی مردم در جنگ با معاویه به عنوان علت اصلی پذیرش صلح از سوی امام اشاره کرده‌اند.[شیخ مفید، الارشاد، ج‌۲، ص۱۰ ] و همچنین بر اساس برخی گزارش‌ها شرایط اجتماعی عراق و خستگی مردم از جنگ‌های متوالی از علل عدم رغبت آنان به نبرد بود. امام نیز در برخی از سخنانش به نبودِ یارانی برای جنگ با معاویه اشاره کرده است. [قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج‌۲، ص۵۷۶] 

حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام در پاسخ شخصی که به صلح اعتراض کرد، چنین فرمود: «من به این علت حکومت را به معاویه واگذار کردم که یارانی برای جنگ با او نداشتم. اگر یارانی داشتم، شبانه روز با او می‌جنگیدم تا کار یکسره شود».[طبرسی، الاحتجاج، ج‌۲، ص۲۹۱]

ج) توطئه‌ها و خیانت‌ها: برخی از یاران امام علیه السلام با توطئه به معاویه پیوستند و به امام خیانت کردند که این امر، قدرت نظامی امام را کاهش داد. 

با توجه به سیره سیاسی امام حسن مجتبی علیه السلام می‌توان برخی از ویژگی‌های سیره سیاسی حضرت را آن گونه مطرح نمود:

الف) صلح‌طلبی و مدارا: امام حسن علیه السلام همواره به دنبال صلح و آرامش بودند و از درگیری‌های بی‌مورد که باعث نابودی اصل دین و ادامه خونریزی و درگیری‌های داخلی بین مسلمین انجام بگیرد پرهیز می‌کردند.

ب) شجاعت و ایستادگی: با وجود همه مشکلات و سختی‌ها، امام علیه السلام از اصول و ارزش‌های اسلامی دفاع کردند و هرگز از مبارزه با ظلم دست برنداشتند.

ج) درایت و تدبیر: امام علیه السلام در تصمیم‌گیری‌های خود، از درایت و تدبیر خاصی برخوردار بودند و همواره به دنبال بهترین راه حل برای مشکلات بودند.

د) محبوبیت و نفوذ: امام حسن علیه السلام به دلیل اخلاق نیکو و رفتار پسندیده‌شان، محبوبیت فراوانی در میان مردم داشتند و نفوذ زیادی بر آنان داشتند.

امام حسن مجتبی علیه السلام، شخصیتی والا و الگویی برای همه مسلمانان و رهبران جامعه جهانی است. سیره سیاسی ایشان، نشان از درایت، شجاعت و عشق ایشان به اسلام و مسلمانان دارد. اگرچه تصمیم به صلح، برای بسیاری سخت و قابل درک نبود، اما با توجه به شرایط آن زمان، می‌توان به حکمت این تصمیم پی برد.

حامد میرزاخان