حاشیه نگاری رسا از آیین افتتاحیه سال تحصیلی جدید حوزه

پس از پشت سر گذاشتن ایام تحصیلی کرونایی و همزمانی ایام تبلیغی ماه صفر با ایام آغاز سال تحصیلی، آیین افتتاحیه سال تحصیلی حوزه های علمیه به رسم هر ساله در نخستین روزهای آغاز سال تحصیلی برگزار شد. این مراسم در سالهای قبل یا پیش از شروع رسمی دروس برگزار می شد و یا پس از آن؛ اما در سال جاری همزمان با آغاز دوران جدید تحصیلی در روز نخست سال تحصیلی 1403-1404 آیین افتتاحیه با برنامه هر ساله برگزار شد.

 سالن همایش های دارالشفا میزبان همیشگی این افتتاحیه، بار دیگر سخنرانی مدیر حوزه های علمیه و یکی از مراجع تقلید را میزبانی کرد. پیش از ورود به سالن در سالروز قیام 17 شهریور به تصاویر شهدا و مبارزان نهضت انقلاب اسلامی در بند رژیم شاهنشاهی نگاه می کنم و انگار برای اولین بار آن را دیده ام. شهید مفتح، شهید بهشتی و آیت الله طالقانی (ره) بدون عمامه و با یک پلاک زندان به دست، عکس یادگاری انداختند و این عکس بزرگ چاپ شده تا بخشی از میراث حوزه را سر دست گرفته و نشان دهد.

تفاوت چشمگیر برنامه های آیین افتتاحیه 1403 با سال های پیش فقدان سخنرانی معاون آموزش حوزه های علمیه و توضیحات وی در خصوص برنامه های درسی بود. در سال های گذشته تغییراتی در برخی دروس رخ داد که احتیاج به توضیح و تبیین داشت اما در سال جاری تنوع دروس خارج و موضوعاتی تخصصی رویی دیگر از تغییر را نشان داده که مورد تحسین همگان بوده و اختلافی در خصوص ضرورت آن بین اساتید وجود ندارد.

طی چند سال گذشته شاهد حضور حجت الاسلام والمسلمین محمدی گلپایگانی رئیس دفتر مقام معظم رهبری در آیین افتتاحیه حوزه های علمیه نبودیم اما وی یکی از مهمانان ویژه این مراسم بود که در کنار آیات خاتمی، شب‌زنده‌دار، فیاضی، غروی، طبسی، فقیهی نشسته بود. آیت الله رجبی رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی هم در ردیف های پایانی در انتهای سالن نشسته بود.

از نکات حاشیه ای دیگر آیین افتتاحیه آغاز سال تحصیلی حوزه های علمیه غیبت آیت الله حسینی بوشهری دبیر شورای عالی حوزه های علمیه بود.

برنامه های آیین افتتاحیه امسال مختصر تر از هر سال بود و حدود یک ساعت مانده به اذان ظهر خاتمه یافت که شاید علت همزمانی با آغاز رسمی دروس حوزه باشد. در میان حضار اساتید حوزه های علمیه اکثریت سالن را به خود اختصاص داده بودند اما آن انتها نیز، جمع زیادی از ورودی های جدید دهه هشتادی حضور داشتند و در سخنرانی هر دو سخنران مراسم مورد اشاره قرار گرفتند.

آیت الله اعرافی در سخنرانی امروز خود مثل همیشه سعی کرد که تبیین علمی از مسأله جلسه داشته باشد و با تشریح نگاه های اثبات گرایانه به علم، آن نگاه را نفی کرد و علم را محور در حوزه علمیه دانست و علوم حوزوی را بنیان سایر علوم دیگر معرفی کرد. ترسیم نگاه بین المللی برای حضار در خصوص علوم حوزوی از نکات برجسته سخنرانی مدیر حوزه های علمیه بود که مورد استقبال اساتید نیز قرار گرفت.

غرض ورزی ها و دشمنی با علما و حوزه های علمیه در همیشه تاریخ این شجره طیبه بوده است که آیت الله اعرافی راه تقابل با این دشمنی ها در زمانه جاری را توجه به ارکان هویتی حوزه دانست. همچنین هویت بخشی به طلاب را نیز وظیفه اساتید معرفی کرد.

توجه به تراث و ذخائر حوزه های علمیه و پاسداشت میراث بزرگان از نکات برجسته سخنان آیت الله اعرافی بود که متأسفانه این توسط برخی سطحی نگران مورد بی مهری قرار گرفته شده است. 

در میانه سخنان آیت الله اعرافی، حضرت آیت الله سبحانی از اساتید بزرگ و مراجع تقلید وارد سالن همایش شد و جایی را در ردیف اول برای وی خالی کردند که دقایقی بعد و پس از اتمام سخنان مدیر حوزه های علمیه در جایگاه قرار گرفت.

به علت تقارن هر ساله مراسم افتتاحیه در چندسال گذشته با ایام عزای آل الله، در میانه برنامه های مراسم افتتاحیه حوزه مرثیه و روضه ای خوانده می شد اما در مراسم امروز کمترین میان‌برنامه تدارک دیده شده بود.

آیت الله سبحانی در ابتدای سخنان خود اشاره نهادهای علمی را به نهاد حوزوی و نهاد دانشگاه تقسیم کرد و تفاوت های آن را متذکر شد. گریز این مرجع تقلید به امتحانات حوزه حائز اهمیت است زیرا ارزیابی تحصیلی طلاب را ناظر به فهم دروس دانست و از شیوه امتحانات حوزه های علمیه انتقاد کرد.

نکته زیبای دیگر سخنرانی آیت الله سبحانی، توجه ویژه به تبلیغ بود که آن را عامل تمایز حوزه با دانشگاه دانست. تبلیغ واسطه ای برای تعلیم و تربیت مردم است و در طول تاریخ حیات حوزه های علمیه تأثیر فراوانی در تحولات داشته است. آیت الله سبحانی رأی 98 درصدی مردم به جمهوری اسلامی را در نتیجه تلاش های مبلغان در سال های مبارزه علیه رژیم شاه دانست.

در پایان این مراسم حضار ایستادند و آیت الله سبحانی دعا کرد و در حوالی ساعت 11 مراسم پایان یافت. حضار از وقت باقی مانده تا اذان استفاده کردند و هر کدام در اطراف یکی از علما و مسؤولین جمع شدند. آیت الله اعرافی در همان سالن همایش پاسخگوی اساتید و طلاب بود و حجت الاسلام والمسلمین ملکی نیز با مدیران و اساتید حوزه های علمیه به صحبت پرداخت. اعضای شورای عالی هم با اساتید حوزه های علمیه و با معاونین حوزه به خوش‌وبش پرداخته و فضای صمیمی در آخر جلسه حاکم بود. 

پس از مراسم در حیات فیضیه گروه های مختلف طلاب به گفتگو با یکدیگر پرداخته و در خصوص انتخاب دروس اساتید صحبت می کردند. تعدد اساتید و گزینه های قوی انتخاب را برای طلاب سخت کرده و از آن مهم تر عناوین جدید فقه معاصر است که تنوع آن ها حسرت را به دل کسانی که نمی توانند از همه این مباحث نو بهره مند شوند، گذاشته است.