غرب علیه نفت

بازار جهانی نفت برخلاف پیش‌بینی‌های قبل که گفته می‌شد با انتخاب ترامپ تقاضا افزایش می‌یابد، تغییر نکرد.

این مساله نشان داد بازار نفت تحت تاثیر سیاست‌های ترامپ نیست، زیرا اگر قرار بر این بود که تغییری در تقاضا به وجود بیاید هم‌اکنون که در آستانه فصل سرد سال هستیم اتفاق می‌افتاد اما دلیل اصلی عدم رشد تقاضا در بازار نفت افزایش رکود اقتصادی در چین و خروج سرمایه‌گذاران از بازارهای مولد است، به‌گونه‌ای که با رشد قیمت بیت‌کوین، همچنین نوسان بازار طلا، سرمایه‌های بیشتری وارد این بخش شدند.

البته استدلال‌های دیگری وجود دارد مبنی بر اینکه در کنار کاهش تقاضا برای نفت، رقابت بین عرضه‌کنندگان نفت در بازار جهانی افزایش یافته است.

گزارش بلومبرگ نیز که اخیر با استناد به داده‌های منتشرشده از سوی مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک (CREA) استخراج شده، تاکید کرده است که از ژانویه تا آگوست ۲۰۲۴ میلادی، فعالیت نفتکش‌های سایه روسیه در تنگه دانمارک، کانال سوئز، دریای شمال و سایر مناطق جهان نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۲ میلادی حدود ۲۷۷ درصد افزایش داشته است.

این نفتکش‌ها در این مدت ۶۴ درصد از ۴۶ میلیون تن نفت روسیه را حمل کرده‌اند، همچنین کانال سوئز با افزایش خیره‌کننده ۶۴۹ درصدی ترافیک نفتکش‌های سایه روسیه مواجه شده است و آمارها نشان می‌دهد ۶۹ درصد از ۵۲ میلیون تن نفت خام روسیه توسط این نفتکش‌ها از کانال سوئز ترانزیت شده است.

در مورد سایر کشورهای عضو اوپک نیز آمارها رشد عرضه را نشان می‌دهد، بویژه کشورهایی مانند ونزوئلا و عراق در افزایش عرضه نقش قابل توجهی داشته‌اند.

در همین زمینه داده‌های بانک مرکزی ایران نیز حاکی از افزایش صادرات نفت خام، فرآورده‌های نفتی، گاز و محصولات مرتبط با آن در ایران از سال ۱۴۰۲ است. حتی این رشد تولید و عرضه در بودجه سال آینده نیز نمایان شده است، به طوری که طبق جدول لایحه بودجه ۱۴۰۴، میزان تولید روزانه نفت، ۳ میلیون و ۷۵۰ هزار بشکه و صادرات گاز نیز سالانه ۱۶ میلیارد مترمکعب تعیین شده است.

پیش از اعمال تحریم‌ها، میزان تولید نفت ایران ۳ میلیون و ۸۳۸ هزار بشکه در روز بود.

بدین ترتیب دولت قصد دارد رقم تولید عملیاتی را تا حدود ۹۸ درصد پیش از تحریم‌ها افزایش دهد. توان عملیاتی پالایشگاه‌های کشور حدود ۱,۷ میلیون بشکه در روز است، بدین ترتیب دولت قصد دارد سال آینده حدود ۲ میلیون بشکه در روز نفت صادر کند.

طبق آمار موسسه کپلر، ایران در ماه گذشته میلادی روزانه ۱.۹ میلیون بشکه نفت فروخته که عمده آن به مقصد چین صادر شده است‌.

این آمار گویای این است که این دو کشور به دلیل توافق‌های پایداری که دارند در بازار نفت از معاملات تقریبا ثابتی برخوردارند.

به همین دلیل برخی خبرسازی‌ها مبنی بر کاهش خرید چین از نفت ایران درست نیست، ضمن اینکه چین در دوره اول تحریم‌ها با تداوم خرید نفت از ایران باعث شد رقم صادرات نفت کشور بین یک الی ۱,۵ میلیون بشکه در روز حفظ شود.

عمده فروش نفت ایران به مقصد چین است و ایران با فروش ۱.۵ میلیون بشکه نفت در روز به چین، به بزرگ‌ترین تأمین‌کننده نفت این کشور از مسیر دریا تبدیل شده است.

طبق آمار کپلر، با امضای سند همکاری ۲۵ ساله، میزان فروش نفت ایران به چین در سال ۲۰۲۴ نسبت به ۲۰۲۰ حدودا ۵ برابر شده که نشان می‌دهد تغییر رفتار ایران با چین، بر میزان صادرات نفت کشور اثرگذار است. هرچند سال ۲۰۱۸، فروش نفت ایران از روزانه ۲.۷۷۴ میلیون بشکه وارد روند نزولی شد و در مه ‌۲۰۱۹ به ۴۹۰ هزار بشکه در روز رسید. با وجود اینکه کرونا، صادرات نفت را سخت‌تر کرده بود اما ایران توانست تا پایان دوره ترامپ، میزان فروش نفت خود را به صورت ماهانه از روزانه ۱۷۳ به ۷۰۶ هزار بشکه برساند.

نشریه فارین پالیسی در گزارشی می‌نویسد: اواخر سال ۲۰۲۰، جهش قابل‌توجهی در «میانگین» صادرات ایران اتفاق افتاد که در پاییز ۲۰۲۰ نسبت به اوایل همان سال بیش از ۲ برابر شد، بنابراین اینکه گفته شود دولت جدید آمریکا می‌تواند در بازار نفت ایران تغییراتی ایجاد کند دقیق نیست، ضمن اینکه موقعیت کنونی جهانی تغییر کرده و هرگونه سیاست محدودکننده در بازار نفت تنها به صادرکننده ضربه نمی‌زند، بلکه این مصرف‌کنندگان اروپایی هستند که بیشترین خسارت را می‌بینند.

* افزایش صادرات نفت و گاز ایران ادامه دارد

بررسی بودجه ۱۴۰۴ نشان می‌دهد برآورد دولت از قیمت هر بشکه نفت صادراتی ۵۷,۵ یورو و قیمت هر مترمکعب گاز صادراتی ۰.۳ یورو بوده است. این اعداد هم اکنون بسیار پایین‌تر از نرخ‌هایی است که در بازار معامله می‌شود. به همین دلیل می‌توان پیش‌بینی کرد که دست ایران برای صادرات با قیمت‌های رقابتی باز است.

آمارهای بانک مرکزی در جدیدترین نسخه‌ منتشر شده از «نماگرهای اقتصادی» نشان می‌دهد صادرات نفت خام، گاز و فرآورده‌های آنها در ایران در کل سال ۱۴۰۲ نسبت به کل سال ۱۴۰۱ افزایش داشته است، البته روند صادرات این محصولات در کل سال به یک شکل نبوده و حجم صادرات در برخی فصل‌ها نسبت به مدت مشابه خود در سال ۱۴۰۱ با کاهش روبه‌رو بوده است. به نظر می‌رسد ماه‌های آخر از سال گذشته، تاثیر بیشتری در این روند کلی صعودی داشته است.

ایران در کل سال گذشته در مجموع ۵۶ میلیارد و ۷۹۶ میلیون دلار نفت خام، فرآورده نفتی، گاز طبیعی، مایعات و میعانات گازی صادر کرد. این ارقام مربوط به صادراتی است که توسط شرکت ملی نفت، شرکت ملی گاز، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، شرکت‌های پتروشیمی و سایر شرکت‌های مرتبط و به صورت گمرکی و غیرگمرکی انجام شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۱، حجم صادرات این محصولات ۵۵ میلیارد و ۴۱۰ میلیون دلار بوده است، بنابراین ارزش صادرات این محصولات در کل سال گذشته ۲.۵ درصد نسبت به سال ۱۴۰۱ رشد کرده است.

البته از شواهد آماری پیداست که وضعیت صادرات این محصولات در طول سال یکسان نبوده است.

برای مثال، ارزش صادرات محصولات نام‌برده در بهار سال گذشته ۱۳.۶ میلیارد دلار بوده، در حالی که این رقم در مدت مشابه سال ۱۴۰۱ برابر با ۱۴.۳ میلیارد دلار بوده است، بنابراین ارزش صادرات نفت خام و سایر محصولات مرتبط در سه ماهه ابتدایی سال گذشته نسبت به مدت مشابه یک سال قبل از آن ۵ درصد کاهش یافته است.

رخداد مشابهی در ۶ ماه ابتدایی سال تکرار شده و حجم صادرات این محصولات در بهار و تابستان سال گذشته تقریبا ۴ درصد کمتر از بهار و تابستان سال ۱۴۰۱ بوده است. طبق آمار شرکت گاز در سال ۱۴۰۱، میانگین وزنی گازبهای پرداختی توسط همه مصرف‌کنندگان ۶۱۳ تومان بر متر مکعب بوده است. این رقم فقط ۲۵ درصد از هزینه تمام‌شده تامین هر مترمکعب گاز را پوشش می‌دهد.

با نگاهی به مناطق مختلف دنیا، آمریکای شمالی به صورت عجیبی بیشترین مصرف انرژی را به ازای هر نفر، با ۲۴۰ گیگاژول سرانه و تقریباً ۳ برابر میانگین جهانی ۷۷ گیگاژول دارد. اعداد آمریکای شمالی بسیار بیشتر از مناطقی مانند آفریقا است که سرانه ۱۴ گیگاژول یا حتی آمریکای جنوبی و مرکزی با ۵۸ گیگاژول سرانه مصرف می‌کنند.

بر اساس گزارش موسسه انرژی در سال ۲۰۲۴ میلادی، حدود ۷۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان یا از هر ۱۰ نفر یک نفر به برق دسترسی ندارند، چراکه بخش عمده این نیروگاه‌ها از سوخت‌های مانند گازوئیل و نفت‌گاز استفاده می‌کنند، به همین دلیل بخشی از تقاضای مربوط به نفت و گاز به صورت ثابت وجود دارد و نمی‌تواند تحت تاثیر مسائل سیاسی دچار تغییر شود.