منتقدان دیروز کالابرگ، حامیان امروز آن

اخیرا مسعود پزشکیان رئیس جمهور در مصاحبه ای با اشاره به تصمیم دولت برای اعطای کالابرگ به 7 دهک پایین کشور گفت: قدم اول معیشت مردم است که با تصمیماتی که گرفته شده در حال برنامه‌ریزی است و مقام معظم رهبری اجازه دادند نزدیک یک میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی برداشت شود، این اعتبار به کالابرگ تبدیل خواهد شد و به 7 دهک مردم داده می‌شود و این ادامه پیدا می‌کند.

پیش از آن نیز وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی  از برنامه حمایتی دولت در آستانه ماه مبارک رمضان و نوروز بویژه برای دهک های کم درآمد سخن گفته بود که تا 10 اسفند ماه مرحله نخست آن اجرایی می شود. به گفته احمد میدری، در این طرح کالابرگ الکترونیک به سه دهک اول جامعه به میزان 500 هزار تومان و برای بقیه دهک‌ها یعنی دهک های 3 تا 7 به مبلغ 350 هزار تومان به ازای هر فرد اختصاص می‌یابد و پیش بینی شده این کالابرگ به 70 درصد جامعه تعلق گیرد و 11 قلم کالای اساسی را در بر گیرد.

در شرایطی که تورم روزافزون و افزایش قیمت کالاهای اساسی، زندگی بسیاری از خانواده‌ها به ویژه اقشار کم‌درآمد را تحت تأثیر قرار داده است، دولت با اجرای طرح اعطای کالابرگ الکترونیک، تلاش کرده تا بخشی از فشار اقتصادی بر دوش مردم را کاهش دهد. این طرح که در آستانه ماه مبارک رمضان و عید نوروز به اجرا درآمده، می‌تواند حداقل برای این دو مناسبت مهم، کمی از دغدغه‌های معیشتی مردم بکاهد.

طرح کالابرگ الکترونیک با هدف حمایت از اقشار کم‌درآمد و کاهش فشار تورمی بر زندگی آن‌ها طراحی شده است. در شرایطی که قیمت کالاهای اساسی مانند روغن، برنج، گوشت و مرغ به طور قابل توجهی افزایش یافته، این طرح می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند تا بخشی از نیازهای خود را با هزینه کم‌تر تأمین کنند. به ویژه در ماه رمضان که مصرف برخی کالاها افزایش می‌یابد و همچنین در آستانه عید نوروز که هزینه‌های خانوارها بیشتر می‌شود، این طرح می‌تواند نقش مؤثری در کاهش فشار اقتصادی ایفا کند.

کالابرگ، میراث حمایتی دولت سیزدهم برای دولت چهارهم

البته ایده اختصاص کالابرگ به دهک های پایین جامعه به این دولت منحصر نمی شود. ماجرا از این قرار است که در اواخر دوران دولت سیزدهم و بعد از اجرای آخرین مرحله طرح کالابرگ الکترونیکی برای اغلب دهک‌های جامعه در اردیبهشت‌ماه امسال که گفته شده بود بیش از 90 درصد مورد اقبال و پذیرش مردم قرار گرفته، مصوبه‌ای در دولت شهید رئیسی گذرانده شده بود تا اعتبار برای این طرح حمایتی تأمین شود و به اجرا در بیاید ولی با شهادت رئیس‌جمهور و تعویض دولت، این کار معطل ماند.

دولت چهاردهم که در تابستان 1403 بر سر کار آمد، اعلام کرد حمایت از اقشار آسیب‌پذیر را در دستورکار خود دارد. طرح کالابرگ الکترونیکی یکی از شیوه‌های اعمال این حمایت بود که طی دو مرحله اجرا، امتحان خود را پس داده بود و زیرساخت‌های آن نیز در کشور فراهم شده بود.

طی چند مرحله پیگیری مشخص شد دولت چهاردهم هم قصد اجرای این طرح را دارد و در پی آماده‌سازی ظرفیت‌ها و هم‌چنین تخصیص اعتبار برای آن برآمده است. ماه گذشته قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که با توجه به تکانه‌های اقتصادی و لزوم حمایت از اقشار ضعیف جامعه، لازم است تا شب عید و ماه رمضان کالابرگ الکترونیکی به مردم داده شود و رئیس‌جمهور و وزارت تعاون بر آن اهتمام داشته باشند.

کالابرگ به معنای کوپنی شدن اقتصاد نیست

در شرایطی که سیاست های تورمی حذف ارز نیما و افزایش نرخ ارز رسمی کشور مشخصا تبعات تورمی سنگینی را برای اقتصاد ایران به همراه داشته و زمزمه های افزایش سطح عمومی قیمت ها کاملا محسوس است، حمایت از اقشار ضعیف یکی از دغدغه اصلی حاکمیت است. اجازه رهبر معظم انقلاب برای برداشت 1 میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی، به منظور تخصیص برای توزیع کالابرگ در میان 7 دهک پایین جامعه، مهر اثباتی بر این ادعا است.

اما در این میان برخی از رسانه ها سعی دارند، تا با قیاس کالابرگ با کوپن وضعیت، توزیع کالابرگ را هم به دستاویز سیاسی تبدیل کرده و این اقدام را رو به عقب عنوان کنند. این در حالی است فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت در خصوص مقایسه کالا برگ با کوپن گفته بود: بسیاری بر این نکته تأکید می‌کنند که ما به سیستم کوپن‌دهی در گذشته بازگشته‌ایم، در حالی که ارائه کالابرگ با سیستم کوپن‌دهی دوران جنگ تفاوت‌هایی دارد.کوپن‌دهی در دوران جنگ تحمیلی، در شرایطی اجرا شد که کشور با کمبود شدید کالاهای اساسی و شکل‌گیری بازار سیاه مواجه بود. در آن دوران، دولت ناگزیر بود با توزیع کوپن، کالاهای محدود را به‌صورت عادلانه‌تر میان مردم تقسیم کند.
دو ویژگی اصلی کوپن‌ها عبارت بودند از:

1. کمبود کالاها: به‌دلیل شرایط جنگی و تحریم‌ها، بسیاری از کالاهای اساسی در کشور نایاب بودند.
2. توزیع عمومی: کوپن‌ها بین همه افراد جامعه توزیع می‌شد تا اطمینان حاصل شود که همه به حداقل کالاهای مورد نیاز دسترسی دارند.

اما کالابرگ امروز، در شرایطی کاملاً متفاوت اجرا می‌شود. در زمان حاضر، کشور با کمبود کالاهای اساسی مواجه نیست و بازار سیاهی برای این کالاها شکل نگرفته است.کالابرگ نه به‌دلیل بحران، بلکه به‌عنوان یک سیاست حمایتی هدفمند برای افزایش قدرت خرید دهک‌های پایین جامعه توزیع می‌شود. این سیستم، به‌خلاف کوپن‌های دوران جنگ، تنها به اقشار نیازمند اختصاص می‌یابد و از مکانیسم‌های مدرن و دیجیتال برای توزیع استفاده می‌کند.

لزوم اعطای کالابرگ در ایام رمضان و عید نوروز

آنگونه که وزیر تعاون اعلام کرده، این طرح در دو مرحله یکی پیش از ماه مبارک رمضان و دیگری در آستانه نوروز اجرا می شود و 65 هزار میلیارد تومان برای آن اعتبار در نظر گرفته شده است. البته باید گفت که حمایت دولت ها از معیشت خانوارها محدود به ایران نیست و در سایر کشورها و حتی در کشورهای توسعه یافته و اقتصادهای پیشرو نیز شیوه های متنوعی از حمایت غذایی و معیشتی دولت ها از خانوارها دیده می شود.

اما نکته ای که لزوم تخصیص کالا برگ در این ایام را به مراتب بیشتر می کند، همزمانی ماه رمضان با عید نوروز است. مشخص است که طبق تجارب گذشته در این ایام همواره تقاضای کالای اساسی نسبت به سایر ایام بالاتر می رود که همین امر منجر به افزایش تقاضا در بازار خواهد شد.

منتقدان دیروز کالابرگ، حامیان امروز آن

در سال 1401 یکی از اولویت های اجرای اصلاحات اقتصادی دولت، اصلاح روش پرداخت ارز ترجیحی به کالای اساسی و تغییر شیوه حمایت خانوار از شکل غیرمستقیم به مستقیم بود. در این سیاست یارانه نقدی به خانوار، جایگزین تخصیص ارز ترجیحی به کالای اساسی شد که افزون بر یارانه‌ای بود که به صورت نقدی پیش از این (یک مرحله سال 1389 و یک بار در سال 1398) پرداخت می شد. تغییر شیوه حمایت از خانوار در سال 1401 باعث متورم شدن اعتبارات تبصره هدفمندی یارانه ها در لایحه بودجه سال 1401 و قوانین بودجه سنواتی شد که قرار بود زیان رفاهی خانوار را از طریق یارانه نقدی جبران کند.

در این شرایط برخی کارشناسان اقتصادی بر این باور بودند فشار معیشتی خانوار از طریق افزایش تورم ناشی از عدم تخصیص ارز ترجیحی به کالای اساسی می تواند سبب تشدید فقر و نابرابری شود و با توجه به اثرپذیری مستقیم کالاهای خوراکی از تورم، این نگرانی وجود داشت که توزیع یارانه به شکل نقدی نمی تواند در بهبود رفاه خانوار کمک کند و چون عدد یارانه نقدی ثابت است، به مرور زمان بار دیگر قدرت خرید مردم کاهش می یابد و اثر یارانه از بین می رود.

این در حالی بود که در همان سال ها، برخی از رسانه هایی که هم اکنون از کالا برگ حمایت می کنند، این طرح حمایتی دولت را بی اثر می خواندند و با کلیدواژه اقتصاد کوپنی سعی در تخریب این سیاست داشتند.

لازم به ذکر یکی از سیاست های غیر قابل تغییر جمهوری اسلامی در تمامی این سال ها، حمایت از سفره معیشتی اقشار ضعیف و دهک های پایین جامعه بوده و تخصیص کالابرگ آن هم در این شرایط به قطع تصمیم ضروری و اجتناب ناپذیری بود. سیاستی که با توجه به مجوز برداشت 1 میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی بنا به توجه ویژه رهبری به اقشار کم درآمد در دستور کار قرار گرفته است.