تزکیه نفس، فلسفه بعثت پیامبران است

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد در جلسه درس اخلاق ماه مبارک رمضان که در حسینیه امام خمینی(ره) قم برگزار شد، به بیان مباحثی پیرامون مفاهیم بنیادین اخلاقی در قرآن پرداخت و با اشاره به فضیلت‌های ماه رمضان، اظهار کرد: ان‌شاءالله طاعات و عبادات و بندگی‌های ما در این ماه بهار قرآن، ماه ضیافت الهی و ماه امیرالمومنین(ع)، مورد عنایت و لطف حضرت باری تعالی قرار گیرد.

مفاهیم بنیادین اخلاقی در قرآن

این استاد حوزه با بیان اینکه موضوع این جلسه مفاهیم بنیادین اخلاقی در قرآن است، افزود: اخلاق را معلمان اخلاق باید بیان کنند و ما از آن درس بگیریم. آنچه که بنده در خدمت شما هستم، بحثی تفسیری با محوریت مفاهیم اخلاقی در قرآن است.

وی تأکید کرد: کلیدواژه‌های اخلاقی در قرآن بسیار فراوان است و روایات اهل بیت(ع) نیز در کنار آیات قرآن، به تبیین این مفاهیم پرداخته‌اند.

نقش نفس، نیت و عمل در اخلاق قرآنی

این استاد حوزه با اشاره به برخی از کلید واژه‌های اخلاقی در قرآن، بیان کرد: نفس، نیت، عمل، حب و بغض از جمله مفاهیم کلیدی در مباحث اخلاقی هستند. نفس مراتبی دارد؛ از نفس اماره گرفته تا نفس لوامه و نفس مطمئنه. همچنین نیت و اخلاص از عناوین مهم اخلاقی است که تأثیر عمیقی بر اعمال انسان دارد.

تزکیه نفس؛ فلسفه بعثت پیامبران

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد با اشاره به فلسفه بعثت پیامبران، خاطرنشان کرد: یکی از اهداف اصلی بعثت پیامبران، تزکیه نفس انسان‌ها است. قرآن کریم می‌فرماید: "یُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَه". پیامبر اسلام(ص) نیز فرمودند: "إنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق". بنابراین، اخلاق قرآنی پایه‌ای برای رسیدن به کمال انسانی است.

تحلیل قرآنی داستان ابلیس

وی در ادامه با تحلیل داستان ابلیس در قرآن، بیان کرد: قرآن کریم در داستان ابلیس، سه نسبت به فعل او داده است: "أَبَیٰ وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِین". این سه نسبت نشان‌دهنده سه حوزه رفتار بیرونی، صفات درونی و اندیشه‌های انسان است. ابلیس از سجده به آدم امتناع کرد، زیرا در درونش تکبر داشت و در نهایت، این تکبر ریشه در نادرستی اعتقاداتش داشت.

رابطه افعال بیرونی، صفات درونی و اندیشه‌ها

استاد رستم‌نژاد با تأکید بر رابطه متقابل افعال بیرونی، صفات درونی و اندیشه‌ها، گفت: قرآن کریم نشان می‌دهد که افعال بیرونی انسان مولود صفات درونی اوست و صفات درونی نیز نتیجه اندیشه‌ها و اعتقاداتش است. این رابطه‌های پیچیده در قرآن به‌ صورت دقیق بیان شده و جای بحث و بررسی بیشتری دارد.

شروع اصلاح از اندیشه توحیدی

وی با اشاره به روش پیامبر اسلام(ص) در تبلیغ دین، افزود: پیامبر(ص) از اصلاح اندیشه شروع کرد و ۱۳ سال در مکه بر محور توحید و مبارزه با شرک تلاش کرد. این نشان می‌دهد که اصلاح اندیشه‌ها، پایه‌ای برای تغییر صفات و اعمال انسان است.

انفاق و رزق؛ بازتاب اعتقادات درونی

این استاد حوزوی در ادامه با اشاره به آیات سوره روم، بیان کرد: قرآن کریم می‌فرماید: "فَآتِ ذَا الْقُرْبَیٰ حَقَّهُ". اگر انسان به راستی باور داشته باشد که روزی‌دهنده خداست، باید حق ذی‌حق را بپردازد. این نشان می‌دهد که اعتقادات درونی، تأثیر مستقیمی بر رفتارهای بیرونی انسان دارد.

عمل؛ نشان‌دهنده شاکله وجودی انسان

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد به بررسی رابطه میان عمل و شخصیت انسان پرداخت و تأکید کرد: اعمال انسان، بازتابی از درون و شاکله وجودی اوست. هر عملی که انجام می‌دهیم، نشان‌دهنده شخصیت و هویت درونی ماست. همان‌طور که امیرالمؤمنین (ع) فرموده‌اند: «حرف بزنید تا شناخته شوید». زبان و گفتار انسان، کلیدی برای شناخت شخصیت اوست. سعدی نیز بر همین اساس سروده است: "زبان خردمند دانی که چیست؟ کلید در گنج صاحب هنر."

عمل نه تنها نشان‌دهنده که سازنده شخصیت است

وی افزود: عمل انسان تنها بازتاب‌ دهنده شخصیت او نیست، بلکه خود به عنوان عاملی زنده، بر شخصیت فرد تأثیر می‌گذارد. اعمالی که انجام می‌دهیم، مانند موجوداتی زنده در جهان اثر می‌گذارند و حتی بر آینده و نسل‌های بعدی نیز تأثیرگذار هستند. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: "کل یعمل علی شاکلته"؛ یعنی هر کس بر اساس شاکله و ذات خود عمل می‌کند. این اعمال پس از انجام، به صورت معکوس بر شخصیت فرد تأثیر می‌گذارند و به نوعی معمار شخصیت او می‌شوند.

تأثیر متقابل عمل و شخصیت در آیات و روایات

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد با اشاره به آیات و روایات، بیان کرد: در آیات قرآن و روایات معصومین(ع) تأکید شده است که اعمال انسان نه تنها نشان‌دهنده درون اوست، بلکه خود این اعمال به عنوان عاملی تأثیرگذار، بر شخصیت فرد اثر می‌گذارند. به عبارت دیگر، عمل انسان پس از انجام، به صورت یک عامل زنده، بر خود فرد و محیط اطرافش تأثیر می‌گذارد. این مفهوم عمیق و پیچیده، در علم اخلاق و تفسیر قرآن مورد توجه قرار گرفته است.

عمل؛ عاملی برای تغییر درون و بیرون

وی خاطرنشان کرد: اعمال انسان نه تنها شخصیت او را نشان می‌دهند، بلکه قادرند روح و درون او را نیز تغییر دهند. همان‌طور که عمل انفاق یا کمک به دیگران می‌تواند روحیه فرد را متحول کند، اعمال ناشایست نیز می‌توانند شخصیت او را به سمت شرارت سوق دهند. بنابراین، عمل انسان تنها یک رفتار بیرونی نیست، بلکه عاملی است که هم درون و هم بیرون فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد با استناد به آیات قرآن و روایات معصومین (ع)، گفت: اعمال انسان نه تنها بازتاب‌دهنده شخصیت اوست، بلکه به عنوان عاملی زنده، بر شخصیت فرد و محیط اطرافش تأثیر می‌گذارد. این تأثیر متقابل میان عمل و شخصیت، از مفاهیم عمیق و کاربردی در علم اخلاق و تفسیر قرآن است که می‌تواند راهگشای زندگی فردی و اجتماعی انسان باشد.