دفاع مقدس؛ دفاع از کیان دین، سرزمین و کرامت انسانی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، هفته دفاع مقدس، نماد هویت تاریخی، فرهنگی و دینی ملت ایران در عصر معاصر است. این مناسبت نه صرفاً یادآور جنگی هشت‌ساله، بلکه بازتابی از فرهنگ مقاومت، روحیه جهاد و ایثار اجتماعی است. اهمیت این دوره، در پیوند عمیق آن با آموزه‌های قرآنی و معارف اهل‌بیت(ع) است که دفاع از کیان دین، سرزمین و کرامت انسانی را واجب دانسته‌اند.

 دفاع مشروع در قرآن کریم

دفاع در فقه اسلامی، بر اساس دیدگاه امام خمینی(ره) ـ آن‌گونه که در صفحه ۴۸۵ از جلد نخست صحیفه نور آمده است ـ تکلیفی الهی برای پیشگیری از آسیب‌هایی است که کیان اسلام را تهدید می‌کند یا جان، مال و آبروی انسان‌ها را هدف قرار می‌دهد.

در آموزه‌های قرآن کریم نیز خداوند خود را مدافع مؤمنان معرفی می‌کند و با به‌کارگیری فعل مضارع «یُدافِعُ» بر استمرار و پیوستگی این حمایت تأکید دارد. بدین معنا که دفاع، امری محدود و مقطعی نیست، بلکه حقیقتی مداوم در سنت الهی به شمار می‌رود.

البته دفاع تنها به عرصه نظامی محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند در قالب‌های گوناگون تحقق یابد؛ از جمله: استدلال و برهان، گفت‌وگو و مجادله، آمادگی نظامی، اقدام تهاجمی در برابر تجاوز، ریشه‌کن ساختن فتنه و نابودی منابع تهدید.

بی‌تردید شناخت ابعاد گوناگون دفاع به عنوان یک تکلیف الهی، چه از منظر حقوقی و سیاسی و چه از جنبه نظامی و اجتماعی، برای هر مسلمان ضروری است. چرا که انجام هر تکلیف شرعی منوط به آگاهی از احکام، بایدها و نبایدها و همچنین شرایط و حدود آن است. بر همین اساس، نویسنده با استناد به آیات قرآن کریم، به تبیین برخی از این ابعاد و نیز آثار و برکات دفاع مشروع پرداخته است.

اصل دفاع در آموزه‌های اسلامی، نه‌تنها جایگاه فقهی و حقوقی دارد، بلکه یک وظیفه شرعی است:

الف: آیه دفاع مشروع

«أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ» (حج/۳۹) این آیه نخستین مجوز الهی برای دفاع در برابر تجاوز است؛ مطابق آن، جنگ تنها در صورت دفع ظلم و تجاوز رواست. جنگ تحمیلی بعث عراق علیه ایران دقیقاً در همین چارچوب قابل تحلیل است.

ب: آیه پایداری

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (آل‌عمران/۲۰۰) این آیه سه وظیفه راهبردی مسلمانان در شرایط بحرانی را بیان می‌کند: صبر فردی، صبر جمعی و مرزبانی مستمر. دفاع مقدس تفسیر عینی همین دستور قرآنی بود.

ج: آیه عزت و اقتدار

«وَلا تَهِنوا وَلا تَحزَنوا وَأَنتُمُ الأَعلَونَ إِن كُنتُم مُؤمِنينَ» (آل‌عمران/۱۳۹) این آیه تضمین می‌کند که ایمان و استقامت، ملت‌ها را در اوج عزت و اقتدار نگاه می‌دارد.

در نتیجه آیات قرآن نشان می‌دهد که دفاع در آموزه‌های اسلامی صرفاً یک حق نیست، بلکه وظیفه‌ای شرعی و راهبردی است. آیه ۳۹ سوره حج مشروعیت دفاع در برابر تجاوز را بیان می‌کند؛ آیه ۲۰۰ آل‌عمران بر صبر، همبستگی و مرزبانی به‌عنوان اصول پایداری تأکید دارد؛ و آیه ۱۳۹ همین سوره عزت و اقتدار ناشی از ایمان و استقامت را تضمین می‌نماید. بر این اساس، دفاع مقدس ملت ایران در برابر تجاوز بعثی‌ها عینیت‌یافته همین رهنمودهای قرآنی است.

جایگاه شهید و مجاهد در دفاع مقدس

مبحث دومی که در زمینه دفاع مقدس باید بیان شود جایگاه شهید و مجاهدت است، در فرهنگ دینی، جهاد و شهادت نه تنها یک عمل عبادی، بلکه یک قله ارزش‌های انسانی است:

خداوند در سوره بقره، آیه ۲۱۸ می‌فرماید: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَالَّذینَ هاجَرُوا وَجاهَدُوا فی سَبیلِ اللَّهِ أُولئِک یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ» یعنی: «کسانی که ایمان آورده‌اند، هجرت کرده‌اند و در راه خدا جهاد نموده‌اند، به رحمت پروردگار امید دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است.»

از این آیه برمی‌آید که سه رکن اساسی ـ ایمان، هجرت و جهاد ـ زمینه‌ساز جلب رحمت و مغفرت الهی است. بنابراین مؤمنانی که در مسیر الهی گام برداشته‌اند، حتی اگر دچار لغزش یا کوتاهی‌هایی نیز شده باشند، در پرتو این سه عمل بزرگ، مشمول عفو و لطف خداوند قرار می‌گیرند.

پیامبر اکرم(ص): «فوقَ كُلِّ ذي بِرٍّ بِرٌّ حَتّى يُقتَلَ الرَّجُلُ في سَبيلِ اللَّهِ، فإذا قُتِلَ في سَبيلِ اللَّهِ فليس فَوقَهُ بِرٌّ»، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بالاى هر نيكوكارى، نيكوكار [ديگرى] است تا آن گاه كه مرد در راه خدا كشته شود . پس ، چون در راه خدا كشته شد، بالاتر از آن نيكى (ارزشى) وجود ندارد .(وسائل‌الشيعة، ج۱۱، ص۸)

این روایت بیان می‌کند که هیچ نیکی بالاتر از شهادت در راه خدا نیست. امام علی(ع) نیز می فرمایند : «الموتُ في حَياتِكُم مَقهورينَ و الحَياةُ في مَوتِكُم قاهِرينَ» (نهج‌البلاغه، خطبه 51)، مرگ و نابودى ، در زندگى تواءم با شكست و زندگى ، در مرگ سرخ و پيروزى آفرين شما است .

مرگ در ذلت، نابودی است؛ و شهادت در عزت، عین حیات است. امام صادق(ع) نیز در باب جهاد و شهادت می فرمایند: «مَن قُتِلَ في سَبيلِ اللّه ِ لَم يُعَرِّفهُ اللّه ُ شيئا مِن سَيِّئاتِهِ .» امام صادق عليه السلام : هركه در راه خدا كشته شود ، خداوند چيزى از گناهانش را به او نشان نمى دهد .(وسائل الشیعه، ج١٩، ص٩) کسی که در راه خدا شهید شود، خداوند هیچ گناهی از او را مؤاخذه نمی‌کند.

دستاوردهای معنوی و اجتماعی دفاع مقدس

دفاع مقدس را باید از منظر تمدنی نیز نگریست از دستاورد های معنوی و اجتماعی دفاع مقدس می‌توان به:

الف) احیای هویت دینی و انقلابی: ملت ایران دریافت که آموزه‌های دینی توان اداره میدان‌های بزرگ تاریخ را دارند.

ب) تجلی فرهنگ ایثار و ازخودگذشتگی: رزمندگان در خط مقدم و مردم در پشت جبهه، مصداق «یُؤثِرونَ عَلى أَنفُسِهِم» (حشر/۹) شدند.

ج) توسعه فرهنگ مقاومت منطقه‌ای: دفاع مقدس الهام‌بخش جریان‌های مقاومت اسلامی در لبنان، فلسطین، عراق و یمن شد. باید بیان کرد که جبهه مقاومت بدون نام امام خامنه رهبری معظم انقلاب در هیچ جای جهان شناخته شده نیست هر کس بخواد مقاومت را درک کند باید رهبری و شخصیت ایشان را بشناسد.

د) پیشرفت‌های علمی و نظامی: تحریم‌ها و فشارها سبب شد ایران در بسیاری از عرصه‌های علمی و دفاعی به خودکفایی برسد.

دفاع مقدس در نگاه راهبردی

از منظر علوم سیاسی و مطالعات راهبردی، دفاع مقدس نمونه‌ای از جنگ نامتقارن موفق است؛ جایی که ملتی با ایمان و رهبری الهی، توانست در برابر حمایت جهانی از رژیم بعث ایستادگی کند. این تجربه اثبات کرد که قدرت نرم ایمان و فرهنگ می‌تواند بر قدرت سخت تسلیحات غلبه نماید.

در نتیجه هفته دفاع مقدس تنها یادآور خاطرات جنگ نیست؛ بلکه یک دانشگاه انسان‌سازی و مدرسه تمدن‌پروری است. آیات قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) چارچوب نظری آن را ترسیم کرده‌اند و تجربه تاریخی ملت ایران، محتوای عملی آن را.

اگر امروز و فردا بخواهیم از هویت، استقلال و ارزش‌های اسلامی پاسداری کنیم، باید همچنان به روحیه دفاع مقدس پایبند باشیم؛ روحیه‌ای که خلاصه‌اش در کلام قرآن کریم آمده است: «إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُركُم وَيُثَبِّت أَقدامَكُم» (محمد/۷).

حامد میرزاخان