افزایش مرگ و میر منتسب به آلودگی هوا در سال 2025

تازه‌ترین گزارش جهانی «وضعیت هوای زمین 2025» نشان می‌دهد آلودگی هوا همچنان یکی از بزرگ‌ترین عوامل مرگ زودرس در جهان است و در سال‌ اخیر، شمار مرگ‌ومیرهای مرتبط با آن به‌ویژه به‌دلیل رشد جمعیت، افزایش سن متوسط و تداوم آلودگی در مناطق پرجمعیت رو به افزایش گذاشته است.

این گزارش با بررسی تازه‌ترین داده‌ها درباره ذرات معلق PM2.5، ازن و مدل‌های بار بیماری، وضعیت کیفیت هوا و پیامدهای سلامت آن را ارزیابی کرده است.

نتایج نشان می‌دهد که نزدیک به 9 نفر از هر 10 مرگ ناشی از آلودگی هوا، مربوط به بیماری‌های غیرواگیر مانند بیماری‌های قلبی-عروقی، سکته مغزی، سرطان ریه و بیماری‌های مزمن ریوی است. به بیان دیگر، آلودگی هوا دیگر تنها مشکل «ریه‌ها» نیست؛ بلکه عامل اصلی بروز سکته، حملات قلبی و بیماری‌های قلبی مزمن محسوب می‌شود.

چرا مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا افزایش یافته است؟

تحلیل داده‌های جهانی نشان می‌دهد که گرچه در برخی کشورها نرخ مرگ‌ومیر استانداردشده بر اساس سن کاهش یافته، اما تعداد مطلق مرگ‌ها در دهه‌های اخیر افزایش داشته است. دلیل این امر، افزایش جمعیت و پیرشدن آن در مناطقی است که سطح آلودگی همچنان بالاست. بنابراین حتی اگر خطر فردی کاهش یابد، مجموع مرگ‌ومیر ممکن است افزایش پیدا کند.

مکانیسم مرگ ناشی از آلودگی هوا

آلودگی هوا ترکیبی پیچیده از ذرات بسیار ریز (PM2.5)، ازن، اکسیدهای نیتروژن و دی‌اکسید گوگرد است. اما مرگبارترین جزء، همان ذرات معلق بسیار ریز PM2.5 است. این ذرات می‌توانند: به عمق ریه‌ها نفوذ کنند و موجب التهاب شدید بافت ریوی شوند، التهاب عمومی در بدن ایجاد کنند و از طریق جریان خون، دیواره رگ‌ها را تحریک کرده و باعث ناپایداری پلاک‌های چربی شوند؛ موضوعی که خطر سکته و حمله قلبی را افزایش می‌دهد، رفتار لخته‌شدن خون را تغییر دهند و عملکرد عروق را مختل کنند و در درازمدت، باعث تشدید بیماری‌های مزمن مانند COPD (بیماری انسدادی مزمن ریه)، سرطان ریه و بیماری‌های قلبی شوند.

به گفته سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیشترین مرگ‌های مرتبط با آلودگی هوا به بیماری ایسکمیک قلب(بیماری عروق کرونر قلب) و سکته مربوط است و پس از آن بیماری‌های مزمن ریوی و سرطان ریه قرار دارند.

راهکارهای کاهش خطر مرگ ناشی از آلودگی هوا

اگرچه کاهش جدی آلودگی نیازمند سیاست‌های کلان در زمینه انرژی پاک، کنترل ترافیک و مقررات صنعتی است، اما شهروندان نیز می‌توانند با رعایت برخی اصول، میزان مواجهه و خطر را کاهش دهند:

استفاده از سوخت‌های پاک و اجاق‌های بهینه در منازل و تهویه مناسب آشپزخانه‌ها.

عدم سوزاندن زباله در فضاهای بسته یا باز.

استفاده از ماسک‌های استاندارد N95 یا FFP2 در روزهای آلوده.

کاهش فعالیت‌های ورزشی در هوای آزاد هنگام بالا بودن شاخص آلودگی، به‌ویژه برای سالمندان یا بیماران قلبی-ریوی.

به‌کارگیری تصفیه‌کننده‌های هوای مجهز به فیلتر HEPA در مناطق با آلودگی بالا.

بیماران قلبی و ریوی باید داروهای خود را منظم مصرف کنند و در صورت بروز علائمی مانند درد قفسه سینه یا تنگی نفس، فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنند.

وضعیت بدتر و بدتر می‌شود

گزارش «وضعیت هوای زمین 2025» نشان می‌دهد که آلودگی هوا همچنان یکی از بزرگ‌ترین قاتلان خاموش جهان است. هرچند در برخی کشورها پیشرفت‌هایی در کنترل آلودگی حاصل شده، اما بار کلی بیماری‌ها همچنان بسیار بالاست؛ چراکه جمعیت در معرض آلودگی افزایش یافته و جهان در حال پیر شدن است. تنها ترکیبی از اقدامات سیاستی و رفتارهای مسئولانه در سطح خانوار و فردی می‌تواند به کاهش واقعی مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا منجر شود.

منابع:

گزارش جهانی State of Global Air 2025 – مؤسسه تحقیقات اثرات سلامت (HEI)

داده‌های بار جهانی بیماری‌ها – مؤسسه سنجش و ارزیابی سلامت (IHME)

برگه اطلاعات آلودگی هوای محیطی – سازمان جهانی بهداشت (WHO)، 2024

مقاله مرور اثرات آلودگی هوا بر بیماری‌های قلبی‌عروقی – NCBI، 2024

گزارش آلودگی هوای خانگی و سلامت – سازمان جهانی بهداشت (WHO)، 2024