حذف ارز ترجیحی چگونه سفره مردم را در 8 ماه کوچک کرد؟
جدیدترین آمارهای منتشرشده از سوی اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی که روند تغییرات قیمت خردهفروشی مواد خوراکی در تهران را طی بازه زمانی 29 فروردین 1404 تا 21 آذر 1404 مقایسه میکند، حاکی از وقوع یک شوک قیمتی سنگین در بازار کالاهای اساسی است.
این آمارها نشان میدهد که وعدههای مسئولین مبنی بر کنترل تورم خوراکیها با شکست مواجه شده است و سیاستهای ارزی اعمالشده (موسوم به جراحی ارزی یا تکنرخی کردن ارز) مستقیماً بر سفره اقشار ضعیف و متوسط جامعه آوار شده است.
در جدول زیر جهش قیمت برخی از مهمترین اقلام سبد خانوار طی تنها 8 ماه قابل مشاهده است:
واکاوی دلایل گرانی؛ پشت پرده چه میگذرد؟
بر اساس تحلیلهای کارشناسی پیوستشده به این آمار، دلایل اصلی این آشفتگی بازار را میتوان در چند محور کلیدی خلاصه کرد:
1. بحران در بازار پروتئین؛ سراب ارز 28500تومانی
در حالی که قیمت گوشت گوساله و گوسفندی رکوردهای عجیبی را ثبت کرده است، تحلیلها نشان میدهد بهخلاف تصور عموم و ادعای مسئولان، تمام هزینههای تولید دام و مرغ با ارز 28500تومانی تأمین نمیشود.
واقعیت ماجرا: تنها 15 تا 30 درصد هزینههای تولید (خوراک دام) با ارز ترجیحی تأمین میشود، مابقی هزینهها تابعی از نرخ ارز آزاد و تجاری است.
چالش تأمین ارز: تأخیر در تخصیص ارز نهادهها باعث شده است تولیدکنندگان مجبور به تأمین نیاز خود از بازار آزاد شوند که این امر مستقیماً قیمت نهایی را بالا برده است.
2. شوک قیمتی در بازار حبوبات؛ هشدارهایی که جدی گرفته نشد
قیمت حبوبات بهویژه لوبیاچیتی و نخود افزایشی سرسامآور داشته است، دلیل اصلی این گرانی، حذف حبوبات از شمول ارز 28500تومانی و واردات آنها با نرخ ارز نیمایی (که از 40 هزار تومان به 70 هزار تومان رسیده) عنوان شده است.
لازم به ذکر است پیش از این کارشناسان هشدار داده بودند که با سیاستهای غلط دولت و افزایش نرخ ارز در تالار دوم، سناریوی جهش قیمت گوشت برای حبوبات نیز تکرار خواهد شد که متأسفانه این پیشبینی محقق شد.
3. برنج؛ قربانی خشکسالی و سوءمدیریت واردات
قیمت برنج خارجی رشد عجیبی داشته و بهتبع آن برنج ایرانی نیز گران شده است.
دلایل این گرانی، کاهش شدید ارز تأمینشده برای واردات، حذف ارز 28500تومانی برنج خارجی و همچنین کاهش تولید داخلی بهدلیل کمبود بارندگی، بازار برنج را ملتهب کرده است. هزینههای جانبی تولید برنج داخلی (کود و سم) نیز با دلار آزاد محاسبه میشود.
4. قند، شکر و چای؛ خداحافظی با یارانه
این اقلام که در انتهای سال 1402 از لیست دریافتکنندگان ارز 28500تومانی حذف شدند، اکنون با نرخ ارز نیمایی و تجاری تأمین میشوند، نتیجه این تصمیم، افزایش قیمت محسوس چای خارجی و روغن نباتی جامد در سال 1404 بوده است.
زنگ خطر برای روغن خوراکی؛ شوک بعدی در راه است؟
تنها کالایی که هنوز تغییر قیمت جهشی (مانند سایر اقلام) نداشته، روغن مایع است، دلیل این ثبات نسبی، باقی ماندن روغن در لیست دریافتکنندگان ارز 28500تومانی است، با این حال، کارشناسان هشدار میدهند:
حدود 70 درصد هزینه هر بطری روغن مربوط به قیمت جهانی و مواد اولیه است، اما 30 درصد مابقی (بطری، پلاستیک، حملونقل) با نرخ ارز آزاد و نیمایی محاسبه میشود که دائماً در حال افزایش است.
هشدار جدی: اگر طبق زمزمههای موجود، ارز 28500تومانی روغن حذف و به نرخ 70 هزار تومان تبدیل شود، قطعاً قیمت روغن خوراکی در بازار بیش از دو برابر خواهد شد که تبعات تورمی سنگینی خواهد داشت.
آمارهای 1404 نشان میدهد سیاست «تکنرخی کردن ارز» بدون در نظر گرفتن پیوستهای حمایتی و کنترل زنجیره تأمین، تنها به کوچکتر شدن سفره مردم منجر شده است.
بنابراین دولت باید پاسخ دهد که؛ چرا با وجود ادعای کنترل بازار، قیمت اقلامی مثل تخممرغ و گوشت که قوت غالب مردم هستند، چنین رشد افسارگسیختهای داشتهاند؟