اولین همایش روابط فقه و اصول با علوم انسانی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، اولین همایش روابط فقه و اصول با علوم انسانی، به همت گروه فقه و اصول موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، با حضور پژوهشگران، روحانیان و دانش پژوهان در این موسسه برگزار شد.

در ابتدای این مراسم؛ حجت الاسلام و المسلمین محسن اراکی، عضو هیأت امنای مجمع جهانی اهل بیت با اشاره به این که  تعریف صحیح و معین  فقه، اصول و علوم انسانی برای درک رابطه فقه و اصول با علوم انسانی ضروری است، ابراز داشت:  علم به قواعد و قوانین شهروندی انسانی در مملکت خدا تعریف فقه است، بنابراین  علم فقه مبتنی بر این است که مملکتی را فرض کنیم و آمر و ناهی علی الاطلاق این مملکت در مقام تشریع را فقط خداوند متعال بدانیم و البته نسبت به مقام تکوین در علم کلام سخن گفته شده است.

وی با اشاره به این که انسان را به عنوان شهروند ملک خدا می شناسیم و فقه را به عنوان قوانین و قواعد شهروندی این ملک می دانیم، اظهار داشت: ملک خداوند، شهروندهای غیر انسانی هم دارد، لکن در فقه، علم به قواعد شهروندی انسانی است که محدوده اش ملک خداوند است.

این عضو هیت علمی دانشگاه باقر العلوم(ع) در ادامه افزود: در فلسفه فقه مرز ملک خدا  و اقتضائات شهروندی این ملک بیان می شود.

وی علم به قواعد استنباط قوانین از منابع و علم به  قواعد اثبات احکام فقهی را تعریف اصول برشمرد و گفت:  علوم انسانی علومی هستند که از قواعد و احکام حاکم بر رفتار و اعمال اختیاری بحث می کنند که این قوانین خود به دو نوع تکلیفی و توصیفی تقسیم می شود.

این مدرس خارج فقه و اصول بیان داشت: قوانینی که شرح روابط موجود بین انسان ها را برعهده دارند قوانین توصیفی و قواعد و قوانینی که در مورد باید و نباید های رفتار انسان صحبت می کند اعم از این که باید و نباید ها در خارج به وجود آمده باشد یا نه قوانین تکلیفی می گویند.

اقسام قواعد علم اصول فقه

وی  با اشاره به این که قواعد اصول فقه خود نیز دو نوع است که کمتر در کتاب های اصولی اشاره شده است، اظهار داشت: قواعدی  مانند مباحث ظهور الفاظ  و بیشتر مباحث اصول،  قواعدی غیر  تعبدی هستند که ملاک  این قاعده ها به جعل شارع نیست لکن مبتنی بر حکم عقل یا احکام عقلاییه است.

حجت الاسلام و المسلمین اراکی با تاکید بر این که اصول یک علم عقلایی است، خاطرنشان کرد: اصول در هر علم انسانی حتی غیر اسلامی که مربوط به متن، دلالت، عقود  و التزامات باشد کاربرد بنیانی دارد و در واقع علم معنا شناسی در دست حوزه است و این علم معنا شناسی مطرح شده در دنیا حقیقتا یک علم  مصطلح نیست.

وی با اشاره به این که اصول به عنوان یک علم روشمند و نظام مند و مفید،  بسیاری از قواعد معنا شناسی را در خود دارد، اظهار داشت: قواعد دلالت امر و نهی و مشتق و فعل ماضی و هیأت های مرکب، قواعد خاصه دلالت  است.

این استاد عالی حوزه علمیه با رد این که عده ای مطالعه اصول را بی فایده نامیده اند، سفارش به مطالعه دقیق اصول کرد.

ورود علم اصول در جوامع علمی موجوب رشد بیشتر علم خواهد شد

وی با انتقاد از این که کتاب های بزرگانی همچون علامه طباطبایی، امام راحل، شهید مطهری، شهید صدر، آیت الله مصباح یزدی و آیت الله جوادی آملی اجازه رفتن  در شبکه نشر علمی جهان نمی یابد، ابراز داشت: این ادعا که در جامعه علمی یک بی طرفی وجود دارد حرف نادرستی است و اگر علم اصول در جوامع علمی راه پیدا می کرد، امروز علم رشد بیشتری را به خود می دید.

عضو هیأت علمی مجمع تقریب مذاهب با اشاره به تاثیر علم اصول اعم از قواعد تعبدی  و غیر تعبدی به صورت کامل در علوم انسانی حتی در علوم انسانی اسلامی گفت: قواعد اصولی پایه بررسی محقق در علوم انسانی اسلامی است و قبل از اسلامی شدن علوم انسانی نیازمند اصول هستیم.

وی در بیان رابطه علم فقه با علوم انسانی بیان داشت: علم فقه خود باید به عنوان یکی از علوم انسانی شناخته شود، زیرا این علم در مورد احکام تکلیفی رفتارهای انسانی سخن می گوید و بخشی از قواعد حاکم بر رفتار انسان شهروند در ملک خدا  همین قواعد شرعی و قانونی است که فقه، این قواعد شهروندی را مورد بحث قرار می دهد ؛ حتی می توان گفت که محور همه علوم انسانی فقه است و از علم فقه علوم انسانی اسلامی تشکیل می شود.

این استاد عالی حوزه علمیه قم در ادامه افزود: بخشی از علم فقه به صورت مستقیم، قضایای علوم انسانی را تشکیل می دهد که به فقه کلان تعبیر می شود که قواعد کلان رفتاری انسان ها در اجتماع را بررسی می کند و بر مبنای این علم یک تئوری مربوط به رفتار انسانی ارایه می شود.

وی با بیان این که سکولارها، با تعصب، هر علمی را که نسبتی با  خدا و شریعت دارد از محدوده علم خارج می کنند، ابراز داشت:  این عده سکولاریسم را مبنای هر دانشی می دانند و سخنی غیر از این مبنا را غیر علمی معرفی می کنند.

حجت الاسلام و المسلمین اراکی با اشاره به این که قواعد کلان فقه، علوم انسانی اعم از اسلامی و غیر اسلامی را در خود جای داده است، خاطرنشان کرد: بخش دیگر فقه که مرتبط با خرد رفتارها است مربوط به قوانین شهروندی ملک خدا می شود.

تاثیر فقه در علوم انسانی تکلیفی و توصیفی

وی با بیان این که هر رفتاری از جنبه تکلیفی نگاه شود فقه در این مسائل حرف دارد و فقه از علوم انسانی معاصر نسبت به امور تکلیفی جامعیت بیشتری دارد، اظهار داشت: در زمینه قواعد توصیفی نیز بسیاری از قواعد فقهی مقدمه استنباط قواعد توصیفی می شوند و حتی در حوزه علوم انسانی توصیفی می توان یک علوم توصیفی مبتنی بر روابط تکلیف شده و جهت داده شده توسط فقه اسلامی را به دست آورد.

این مدرس خارج فقه و اصول در پایان گفت: علوم انسانی مبتنی بر اسلام را می توانیم در همه حوزه های علوم انسانی داشته باشیم.

در ادامه، آیت الله رضا استادی، استاد عالی حوزه علمیه قم با اشاره به این که به  مباحث فقه و اصول در حوزه علمیه در حد لازم بهاء داده نمی شود، ابراز داشت: در سطح عمومی، حوزه فقه و اصول در حال افول است که در کلاس درس ها این امر مشهود است.

وی با بیان این که عده ای وجود مراکز تخصصی را علت نزول فقه و اصول در حوزه می دانند، بیان داشت: این  تفکر  اشتباهی است و یک طلبه می تواند با تلاش فراوان با وجود دروس تخصصی در حد مطلوب به فقه و اصول خود نیز رسیدگی داشته باشد.

این استاد اخلاق با اشاره به این که فقه، اساس همه علوم انسانی و اسلامی است خطاب به حاضرین گوشزد کرد: بدون فقه و اصول در هیچ رشته ای به جایی نخواهید رسید و بدانید که علما در طول این هزار سال با وجود علوم دیگر به فقه اهمیت فراوانی می دادند و تدریس دوره های مختلف فقه بیانگر این اهمیت است.

وی با بیان این که عده ای علما را متهم به حصر در فقه و اصول و بی اطلاعی از مسائل جامعه می کنند، اظهار داشت: همین علما با وجود دقت و توجه به فقه و اصول، مراقب شبهات و خطرات بوده و در مقابله با این مشکلات، کتاب ها و رساله های گوناگونی را ارایه می دادند. تلاش خالصانه فقیهان موجب حفط دین شده است و تخریب آنان کاری اشتباه و مذموم است

آیت الله استادی با تأکید بر اینکه معارف امروز ما حاصل تلاش خالصانه فقیهان  و علما بوده است، بیان داشت:  یک صوفی که به تقلید اعتقادی نداشت، همنشین فتحعلی شاه شده بود، در آن زمان   میرزای قمی احساس خطر کرد که با ادامه این روند مردم ما نیز این تفکرات اشتباه را الگو بگیرند؛ همین فقیه برای حل این مشکل اقداماتی را انجام داد.

وی با اشاره به این که شیخ طوسی  زمانی که حوزه را دایر کرد نسبت به نیاز فقه، اصول، کلام، حدیث، تفسیر و رجال آگاه بود و با توجه به نیاز های زمان خودشان یک جامعیتی را برای حوزه در نظر داشتند، ابراز داشت: حوزه هم باید با حفظ همین جامعیت، راه را ادامه می داد که متاسفانه این مسیر طی نشد.

این پژوهشگر معارف دینی با بیان این که با مراجعه به تاریخ تاسیس حوزه تا صد سال گذشته یکسری نابسامانی هایی را مشاهده خواهیم کرد، خاطرنشان کرد: حوزه علمیه به طور جامع و نظام بند رشد نکرد.

وی با انتقاد از عدم برگزاری درس های قوی خارج تفسیر در حوزه علمیه، اظهار داشت: حوزه یک مجموعه است که باید همه قسمت های آن به صورت همگام رشد کند که متاسفانه حوزه علمیه این آسیب را از زمان قدیم تا به امروز داشته است.

طلاب، مکاسب و رسایل را با جدیت بخوانند

آیت الله استادی  با بیان این که تفسیر همراه با نوآوری و عمق بدون فقه امکان ندارد، افزود:  فقه، روش استنباط و آزاد اندیشی و چگونگی استفاده از قرآن را به محقق نشان می دهد.

وی با تاکید بر این که فقه و اصول پایه علوم انسانی همچون اقتصاد است، سفارش کرد: مکاسب و رسایل را به طور جدی بخوانید تا بتوانید در جوابگویی به شبهات در علوم انسانی و تفسیر موفق شوید و بدانید که فقه همچون ادبیات از علوم زیربنایی است.

این استاد عالی حوزه علمیه قم با توصیه به این که از برنامه های موسسه به نحو احسن بهره مند شوید و تسلط خوبی به مباحث را پیدا کنید، خاطرنشان کرد: طلبه ای که ادبیات را خوب خوانده و یک دوره هفت ساله فقه و اصول را درست بخواند، مطمئن باشد که چه در رشته فقه و اصول یا در هر رشته ای از علوم انسانی وارد شود موفق خواهد شد.

وی در ادامه افزود: تا زمانی که این کتاب ها تغییر نکرده همین دروس را به خوبی بخوانید و پیش مطالعه و مباحثه و مطالعه جدی را فراموش نکنید و از یک صفحه ای که متوجه نشدید به راحتی نگذرید که در غیر اینصورت در آینده تاسف خواهید خورد و در رشته ها در حد مطلوب موفق نخواهید شد.

آیت الله استادی با اشاره به افزایش استعداد جوانان و هجوم شبهات، خطاب به روحانیان و طلاب گفت: دانش پژوهان بیش از گذشته باید مجهز شوند که این تجهیز با همین فقه و اصول به دست می آید.

وی با بیان این که حوزویان باید نیازهای جامعه را برطرف کنند و یکسری مقالات و میزگردها را راه اندازی کنند اظهار داشت: از باب نمونه در جلسات و گفت و گوهای مجلس شورای اسلامی، رشد و بالندگی روحانیان باید محسوس باشد، البته رسیدن به این مرحله نیازمند درس و مطالعه قوی است.

این پژوهشگر معارف دینی با اشاره به این که سخنان فوق در زمینه مباحث نقلی است، ابراز داشت:  فلسفه و عرفان اسلامی به صورت عمومی نیست و افراد خاصی باید وارد این عرصه شوند.

وی در پایان از برگزاری برنامه مناظره فلسفه و عرفان در صدا و سیمای جمهوری اسلامی انتقاد کرد.

برگزاری میزگرد علمی با حضور شخصیت های حوزوی

در بخش دیگر این همایش، میزگردی  با عنوان ارتباط فقه و اصول با علوم انسانی در مسیر بازشناسی تحول علوم انسانی با حضور حجت الاسلام و المسلمین فیاضی، عضو هیأت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، حجت الاسلام و المسلمین سید مدرسی، مدرس خارج فقه و اصول، حجت الاسلام واعظی، استاد خارج فقه و اصول برگزار شد.

در ابتدای میزگرد؛ حجت الاسلام و المسلمین مدرسی در پاسخ به این سوال که در مسیر تحول علوم انسانی رابطه فقه و اصول با علوم انسانی چگونه است، گفت:  طرح این موضوع کاری بسیار ارزشمند است و این مسائل باید از مرحله نخبگان به عموم سرایت کند و برای همگان حل و فصل شود.

وی با تأکید بر اینکه نرسیدن به جواب صحیح این سوال آثار نظری و عملی مخربی را به همراه خواهد داشت، اظهار داشت: متاسفانه این مسائل هنوز به صورت کامل و در حد تقاضا مطرح نشده است، در حالی که درک درست جایگاه فقه و اصول در بین طلاب بسیار ضروری است.

این استاد حوزه علمیه با بیان این که فقه، در فهم روایات، لازم ترین علوم است، خاطرنشان کرد: گسترده ترین علم از لحاظ تولید و ظهور سریع اثر در جامعه دو ویژگی مهم علم فقه است.

وی با اشاره به این که تببین رابطه فقه و اصول با علوم انسانی در حد همگان نیست و افرادی که وارد این عرصه می شوند باید هم فقه  و هم علوم انسانی را به خوبی بشناسند، بیان داشت: افراد بدون اطلاع با ورود به این عرصه سخنان اشتباه و غلطی را بیان می کنند.

این محقق معارف دینی با بیان این که تاثیر فقه و اصول بر اقتصاد و علوم سیاسی اسلامی و دیگر گرایش ها روشن است،  اظهار داشت: گزاره های فقهی تاثیر بسیاری در علوم انسانی دارد.

ارایه روش شناسی، روحیه اجتهاد در کنار تعبد از اثرات فقه بر علوم انسانی است

وی روش شناسی را از دیگر اثرات فقه و اصول بر علوم انسانی برشمرد و افزود: برخی از افراد متخصص بدون تسلط به فقه و اصول به نظریه پردازی می پردازند که بیراهه می روند.

این مدرس خارج فقه و اصول با اشاره به این که  اعطای روحیه اجتهادی از فواید فقه و اصول است، ابراز داشت: در درس های خارج همیشه یک علامت سوال وجود دارد، ولی متاسفانه در علوم انسانی این روحیه ضعیف است.

وی با بیان این که علم فقه  و اصول در کنار اجتهاد، روحیه تعبد پذیری را هم به افراد یاد می دهد، خاطرنشان کرد: با شناخت چارچوب و با سلاح تعبد و اجتهاد باید وارد علوم انسانی شد.

حجت الاسلام و المسلمین مدرسی بیان داشت: ما در حال ایجاد تحول و ساختن تمدن هستیم که این تحول بدون تحول در علوم پایه امکان ندارد.

در ادامه؛ حجت الاسلام واعظی،  استاد حوزه علمیه، با اشاره به این که فقه به معنای اصطلاحی با علم اقتصاد که بررسی قیمتها و تورم است و با علم سیاسی به عنوان یک علم که در جهان مطرح است، ارتباط خاصی ندارد، ابراز داشت: فقه با حقوق و دستورهای اقتصادی و سیاسی ارتباط دارد و واقعیت های عالم سیاست و اقتصاد و آثار حکومت سکولار را فقه بیان نمی کند.

وی با بیان این که علوم انسانی بجز حقوق یک توصیفی از واقعیت ها است، گفت:  علم فقه گزارشی از واقعیت ها و تاثیر و تاثرهای  رفتار اجتماعی را بررسی نمی کند بلکه فقط فعل مکلف را جهت دار می کند.

حجت الاسلام و المسلمین فیاضی در جواب سوالی مبنی بر این که علم اصول مسیر استنباط احکام را پیش روی فقیه می گذارد این روش استنباط در علوم انسانی چه تاثیری دارد، گفت: ما به دنبال علوم انسانی اسلامی هستیم و اگر طلاب بدون این انگیزه وارد حوزه شوند کاری حرام را مرتکب شده اند.

وی با اشاره به این که کسی که فلسفه را بخواند تا سخنان دیگران را یاد بگیرد و نقد و بررسی کند و توجهی به اسلام نداشته باشد از مسیر خارج شده است، ابراز داشت: طبق آیات الهی شناخت دین سند طلبگی است.

علوم انسانی به علم اصول نیازمند است

رییس مرکز تخصصی فلسفه در ادامه افزود: هیچ یک از علوم انسانی بی نیاز از آیات و روایات نیست و فراگیری و تبیین صرف علوم انسانی که بر اساس سکولاریسم  و مکاتب انحرافی نوشته شده است کاری اشتباه است که در این صورت، فرد بلند گوی دشمنان می شود.

وی با تاکید بر اینکه در علوم انسانی به آیات و روایات نیازمندیم، بیان داشت: برای شناخت و درک صحیح آیات و روایات به اصول به عنوان علوم پیش نیاز فهم روایات نیازمند هستیم و بدون فراگیری این علم نمی توان وارد میدان شد.

این استاد علوم عقلی حوزه علمیه با بیان این که فلسفه که یک علم عقلی است نیازمند به آیات و سخنان اهل بیت است، اظهار داشت: علوم غیر عقلی که یقینی نیستند، به طریق اولی محتاج سخنان خداوند و رهنمودهای امام معصوم هستند و محقق با مراجعه به این سخنان مبانی صحیح هر علمی را فرا می گیرد.

وی با اشاره به این که این بحث در اصول مطرح است که حجیت قول ثقه اختصاص به احکام شرعی دارد یا به صورت مطلق حجیت دارد، خاطرنشان کرد: این بحث و نظایر آن در اصول باید مشخص شده باشد و بعد از آن وارد علوم انسانی شد و بدون اجتهاد قواعد اصولی نمی توان در علوم انسانی نظریه پردازی کرد.

در ادامه؛ حجت الاسلام و المسلمین مدرسی با بیان این که حجت ظواهر، قول لغوی و مبانی اجماع در علوم انسانی تاثیر گزار است، بیان داشت: افراد با مراجعه به روایات، یک چارچوب و مبانی و یک روحیه ای پیدا می کنند که فرد را از خطرات احتمالی علوم انسانی حفاظت می کند.

علوم انسانی به عنوان علم با فقه ارتباطی ندارند

حجت الاسلام واعظی در پاسخ به این سوال که با توجه به این که فقه و علوم انسانی هر دو دستور العمل زندگی است، برای دستیابی به علوم انسانی  متحول باید طبقه بندی جدید همچون فقه مدیریت ، فقه سیاسی و ... انجام دهیم؟  گفت: بنده قبول دارم که در فقه، هدف، ارائه راه زندگی است، ولی در مورد علوم انسانی این مسأله قابل بحث است.

وی در ادامه افزود: علوم انسانی موجود بیان کننده توصیف ها و حقایق هستند ؛ به عنوان نمونه علم اقتصاد می گوید که اگر در جامعه ربا محقق شود این نتایج بر کشور بار می شود و در رابطه با خوب و بد بودن این نتیجه سخنی ندارد اما در مکاتب دیگر مانند اقتصاد اسلامی، حسن و قبح مشخص می شود.

این محقق معارف دینی با اشاره به اینکه اسلام فقط دارای دستور عمل نیست، اظهار داشت:  فقه و اخلاق دستوری است ولی دیگر معارف دارای بیان حقایق و توصیف ها هم است که با رجوع به قرآن و سنت، حقایق ها درک می شود که بر علوم انسانی قطعا تاثیر دارد ولی رابطه فقه با علوم انسانی به معنای خاص علمی را متوجه نمی شوم.

وی با بیان این که بدون فقه و اصول نمی توان وارد علوم انسانی شد، بیان داشت: علم اصول و فقه بهترین راه فهم آیات و روایات است که با درک صحیح این علم می توانیم با فهم صحیح، نظریات اسلام را در علوم انسانی به دست بیاوریم.

در ادامه، حجت الاسلام و المسلمین مدرسی با اشاره به این که تفکیک بین توصیف و دستور کاری درست است ولی بحث ما به صورت کلی است، خاطرنشان کرد: حداقل برخی از احکام فقه به طور غیر مستقیم در علوم انسانی تاثیر گذار است.

نماز، مقدم بر هر کاری

در پایان این میزگرد، هنگامی که برخی قصد داشتند پرسشها را ادامه دهند، حجت الاسلام و المسلمین فیاضی تذکر دادند که چند دقیقه به اذان نمانده است، بنابراین جلسه را پایان دهیم که با ذکر صلوات حضار، این میزگرد و همایش پایان پذیرفت./921/ز502/ر