شناخت موانع اخلاق

به گزارش خبرگزاری رسا، آیت‌الله حائری شیرازی در درس اخلاق خود که متن آن در پایگاه اینترنتی معاونت تهذیب حوزه‌های علمیه منتشر شده، به معرفی«موانع اخلاق» پرداخته است.

بر اساس این گزارش، متن سخنان این استاد اخلاق بدین شرح است:

یکی از مسائل مهم در علم اخلاق شناخت موانع اخلاق و تبدیل آن به فرصت‌های اخلاقی است.

حضرت‌علی علیه‌السلام تعبیری درباره دنیا دارند؛ «من نظر إلیها أعمته و من أبصر بها بصّرته، دنیا می‌تواند بدترین کورکننده یا بهترین بصیرت‌دهنده باشد». دنیا هم هنر کورکنندگی دارد و هم شفا می‌دهد. بستگی دارد چگونه به آن نگاه کنیم. اگر طالب دنیا به عنوان یک خریدار و فریفته به دنیا بنگرد، دنیا کورکننده‌ترین چیزها است. من نظر إلیها (اشاره به همین است) یعنی اگر دنیا مقصود و محبوب انسان باشد، انسان بصیرتش را از دست می‌دهد.

مثال: دنیا مثل خورشید است. انسان یک عمر به وسیله خورشید همه‌چیز را می‌بیند، اما اگر نیم‌ساعت یا حتی چند دقیقه به خورشید خیره شود، کور می‌شود. اما وقتی انسان به وسیله خورشید به چیزهای دیگر نگاه می‌کند؛ خورشید انسان را بصیر می‌کند.

دنیا هم همین‌گونه است؛ اگر انسان از دنیا خوشش بیاد، همین خوش آمدن بینایی و بصیرت انسان را می‌گیرد. گاهی انسان بینا به یک جلسه وارد می‌شود و کور از آن بیرون می‌رود، چون خوشش آمده. حتی نماز شبی که انسان از آن خوشش می‌آید نیز مانع رشد انسان می‌شود.

«من رضی عن نفسه کثر الساخطون علیه، هرکه از خود رضای شد، انسان‌های زیادی از او ناخرسند می‌شوند».

انسان اگر خود را از سر راه خود برداشت، دیگر نیاز نیست یک‌یک نارضایانش را از میان بردارد.

تو خود را چو کودک ادب کن به چوب        به گرز گران مغز مردم‌ مکوب

تو با دشمن نفس هم‌خانه‌ای                   چه در بند پیکار بیگانه‌ای

اساس اخلاق این است که انسان بفهمد دشمن او در درون خودش است.

اگرچه دیده بود پاسبان تو ای دل       به هوش باش که نقد تو پاسبان نبرد

دزد انسان پاسبان خود اوست، مثل زورگیری که با پوشیدن لباس نیروی انتظامی زورگیری می‌کند؛ قرآن کریم این حقیقت را چنین بیان کرده است:

«یا ایها الذین آمنوا علیکم انفسکم لا یضرکم من ضلّ إذا هتدیتم»، مراد از من ضلّ ابلیس است. یعنی شیطان نمی‌تواند ضرر و خسارتی به انسان بزند، ضرر از ناحیه خود انسان به او می‌رسد. اینترنت یا ماهواره، قدرت یا ثروت به انسان ضرر نمی‌زند. این انسان است که به خود ضرر می‌زند، لذا انسان باید مراقب خودش باشد.

«علیکم انفسکم»

 انبیاء و اولیاء همه به این نصیحت الهی گوش دادند تا انسان در را به روی انسان باز نکند، شیطان نمی‌تواند در را باز کند و وارد شود.

دنیا بهترین مرکز عبرت‌گیری است. حوادث عالم وسیله عربت گرفتن است. اگر کسی به دنیا خیره شد، دنیا او را کور می‌کند؛ اما اگر کسی دنیا را وسیله قرار داد، دنیا برای او بصیرت‌زاست. مطالعه تاریخ، سیاحت در دنیا و در درون انسان مطالعه درباره شیطان از چیزهایی است که، بصیرت انسان را افزایش می‌دهد.

اگر انسان خودش به خودش ضرر نزند، هیچ‌چیز به او ضرر نمی‌زند. در دنیا نه‌تنها چیزی به انسان ضرر نمی‌زند، بلکه چیزی نیست که برای انسان سودمند نباشد؛ حتی ابلیس چون اگر انسان درست برخورد کند، مضرترین چیزها برای او نافع‌ترین چیز‌ها می‌شود. کسی نیست که در سیر الی الله  از شیطان کمک نگرفته است. چطور می‌گویند قرآن بخوان ترقی کن! مبارزه با شیطان نیز عامل ترقی انسان است.

جاذبه‌های دنیا به انسان ضرر نمی‌رساند، بلکه نگاه به آن به انسان ضرر می‌زند. مثلا شهرت می‌تواند وسیله بسیاری از خیرها برای انسان شود. انسان مشهور وقتی حرف خوبی می‌زند عده‌ای کثیر از آن استفاده می‌کنند.

دشمن انسان در درون انسان است؛ نباید در بیرون آن را جستجو کرد. مال، قدرت، ریاست و ... بدنام نکنیم، حضرت سلیمان که پیامبر و معصوم بود فرمود: هب لی ملکا لاینبغی لاحد من بعدی، سلطنتی که هیچ سلطانی به پای او نرسد به من بده. سلیمان کسی است که از مردم با ظروف بزرگ پذیرایی می‌کرد، اما خودش زنبیل می‌بافت و می داد ندیمانش بفروشند و پولش را برای او بیاورند. یکی از کسانی که به وسیله قدرت سلیمان اصلاح شد، بلقیس بود که کشوری را هدایت کرد.

خدا از زبان حضرت یوسف زیبا فرمود«أرباب متفرقون خیر ام الله الواحد القهار، ارباب می‌خواهی، یک رب آن هم خدا. دشمن می‌خواهی، یک‌دشمن آن هم خودت و یک دوست داری و یک دشمن.

دوستت خداست و دشمنت خودت.«لا یرجون احدکم ألّا ربّه و لایخافنّ إلّا ذنبه؛ انسان باید فقط از گناه خودش بترسد و تنها با خدا امیدوار باشد»./919/د102/ن