سوگندهای قرآن کریم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «سوگندهای قرآن کریم» پژوهشی از «خانم نرگس آقایی»‌ به بررسی انواع آیات سوگند قرآن و ماهیت و فلسفه آن‌ها اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:
سوگندهای قرآن از اهمیت، عظمت و امتیاز ویژه ای برخوردار است. پروردگار حکیم با سوگند به اشیاء آسمانی و زمینی همگان را به اهمیت و کثرت منافعشان توجه داده و چون آن‌ها را مهم و قابل توجه معرفی کرده است، مردم در شناختن آن‌ها نیز همت نهادند و علومی چون نجوم، جانور شناسی، زمین شناسی و ... به وجود آمد. بنابراین سوگندهای قرآن کلید دانش‌های زمینی و آسمانی می‌باشد و این پایان نامه در سه فصل تنظیم شده است:

- فصل اول کلیات (شامل تبیین و توضیح موضوع، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف و فوائد تحقیق، پیشینه موضوع، سؤالات تحقیق، فرضیه، روش و ساختار تحقیق و واژگان کلیدی)

- فصل دوم درآمدی بر قسم (شامل منشأ سوگند، ماهیت و محتوای سوگند، فلسفه سوگندهای خداوند، پیمان سوگندی، ارکان قسم، انواع قسم، احکام و شرایط سوگند)

- فصل سوم که اساسی‌ترین فصل این نوشتار است، به 5 بخش تقسیم شده است: گفتار اول: سوگند به خداوند؛ گفتار دوم: قسم به فرشتگان؛ گفتار سوم: سوگند به پیامبر اکرم(ص)؛ گفتار چهارم: قسم به قرآن؛ گفتار پنجم: سوگند به قیامت. گفتار ششم: قسم به وجدان ملامت گو.

اهمیت و ضرورت تحقیق:
مهم‌ترین ضرورتی که انسان در مورد قرآن کریم احساس می‌کند، محجوریت زدایی از چهره کتاب الهی است. بحث و بررسی در موضوعات قرآنی، یکی از راه های نزدیکی به این کتاب الهی است. تحقیق و نگارش در مورد سوگندهای الهی در قرآن کریم، پاسخ¬گویی به شبهات و بیان رابطه مقسم به و مقسم علیه های قرآن، به نحوی بیانگر اعجاز محتوایی وحی بوده و یکی از ابعاد تحدی قرآن را روشن می‌کند و امری مهم در راستای تثبیت معارف و مفاهیم قرآنی است که از اهمیت خاصی برخوردار است.

فلسفه سوگندهای قرآن:
الف) بیان ارزش مقسم به: اولین فلسفه قسم‌های خداوند، بیان اهمیت و ارزش موجوداتی است که به آن‌ها قسم یاد کرده است. خداوند برای توجه و تفکر پیرامون موجودات با عظمتی همچون خورشید، ماه، روز، شب و ... به آن‌ها قسم یاد کرده است تا انسان‌ها با تفکر در مورد این نعمت‌های بزرگ الهی، معرفتش به آفریدگار بیشتر و اطاعت و پیروی‌اش عمیق‌تر گردد.

ب) بیان درجه اهمیت مقسم له: همه مسائل در یک سطح نیستند، برخی مهم هستند و برخی مهم‌تر. همان طور که همه واجبات در یک حد و اندازه نیستند. بدین جهت اگر خداوند بخواهد اهمیت فوق‌العاده برخی از دستوراتش را عیان کند، آن را با سوگند همراه می‌کند.

انواع قسم: سوگند از زوایای گوناگون دارای تقسیماتی است:
1- از نظر سوگند و اعتبار، به سوگند لغو و معتبر تقسیم می‌شود.
2- از دیدگاه ادبی به سوگند استعطافی و غیر استعطافی؛ سوگندهای ظاهر و مضمر؛ سوگند صریح و غیر صریح؛ سوگند مفرد و متعدد تقسیم می‌شود.
3- از زاویه معنی و محتوا و به دیگر سخن از جهت هدف سوگند، به سوگندهای التزامی، انشادی و تحقیقی تقسیم می‌شود.

آثار سوء سوگندهای زیاد به نام خدا:
1- شکستن حرمت نام الهی.
2- بی اثر شدن قسم در محاکم قضایی.
3- خطر نفاق.

انواع آیات سوگند در قرآن کریم:
- گفتار یکم: سوگند به خداوند: یکی از سوگندهای پر بار قرآن کریم، سوگند به خداوند متعال است. در قرآن کریم حدود چهارده مورد به خدا سوگند یاد شده است که دو مورد آن با لفظ جلاله «الله»، هشت مورد با کلمه «رب» و چهار مورد هم با «ما موصوله» است.

- گفتار دوم: قسم به فرشتگان: از قسم‌های قرآن مجید، قسم به فرشتگان است. در قرآن کریم در چهار مورد به فرشتگان سوگند یاد شده و آن هم نه با نام فرشته بلکه با ذکر صفات آن‌ها، و هر چهار مورد در آغاز چهار سوره صافات، ذاریات، مرسلات، و نازعات آمده است.

- گفتار سوم: سوگند به پیامبر اکرم(ص): در قرآن کریم در یک مورد به طور صریح و در دو مورد به طور اشاره به پیامبر اکرم(ص) سوگند یاد شده است.

- گفتار چهارم: سوگند به قرآن: از سوگندهای زیبای قرآن مجید که دارای اهمیت، عظمت و ویژگی خاصی است، سوگند به خودش است. مواردی در این کتاب مقدس به چشم می‌خورد، که خداوند به قرآن قسم یاد کرده است. در پنج مورد خود قرآن کریم مقسم به قرار گرفته است و هر پنج مورد در آغاز پنج سوره یس، ص،زخرف، دخان و ق آمده است.

- گفتار پنجم: قسم به قیامت: از جمله سوگندهای جالب قرآن مجید، قسم به قیامت است. در بسیاری از آیات به ویژه سوره های مکی، ضمن بحث‌هایی در مورد رستاخیز، بارها به آن‌ها قسم یاد شده است زیرا جهان هستی بدون جهان آخرت پوچ و بی معنا خواهد بود. اگر انسان چند دهه در دنیا زندگی کند و با انواع دردها، سختی‌ها، رنج‌ها، زحمات، مصیبت‌ها، غم‌ها و غصه‌ها گریبان گیر باشد، و بالاخره بمیرد و نابود گردد، آیا این مطلب با حکمت خداوند حکیم سازگار است؟ زندگی دنیوی در صورتی برایمان با طراوت دوستان داشتنی و هدفمند و قابل تحمل خواهد بود که جهان آخرتی وجود داشته باشد تا نتیجه اعمال خود را در آن جا ببینیم.

- گفتار ششم: قسم به وجدان ملالت گو: دومین قسم در سوره قیامت، قسم به نفس لوّامه و وجدان بیدار ملالمت گری است که به هنگام آلوده شدن انسان به کار خلاف ناراحت شده، او را سرزنش می‌کند.

نتایج:
با توجه به فصل‌های پیشین می‌توان چنین نتیجه گرفت:
1- قسم در کلام بالاترین مراتب تأکیدی است که خبر را تأکید می‌کند. به نحوی که آن را درست و حق جلوه می‌دهد و از خلاف مبری می‌سازد.
2- قسم خوردن ویژه مردم و قوم خاصی نیست بلکه در همه جوامع بشری وجود داشته و دارد با این تفاوت که هر ملتی به مقدسات خود قسم می‌خورد.
3- تعریف درست و واقعی قسم این است: قسم عبارت است از مؤکد کردن کلام و مقید نمودت آن به ارزش و شرافت موجودی مقدس برای ملتزم شدن به مفاد آن کلام.
4- ریشه اصلی و وجه نام گذاری هر یک از قسم، حلف و یمین متفاوت است با همه تفاوتی که این واژگان دارند اما در کاربردشان مرادف با یکدیگر و یک معنی هستند.
5- سوگند چند رکن اساسی دارد که از یک سو پایه های ساختاری و ادبی آن را تشکیل می‌دهد و از سوی دیگر، قوام اثر گذاری سوگند در انواع مختلف آن است. این ارکان عبارتند از: مقسم، مقسم به، مقسم علیه، مخاطب و ادات قسم.
6- فایده سوگندهای قرآن در این حد باقی نمی‌ماند و اهداف ضمنی و مستقل دیگری نیز دارد؛ ارج و شرافت اموری که به آن‌ها قسم یاد شده است، از اهداف ضمنی سوگندهای قرآنی است و آفریده‌هایی که به آن‌ها سوگند یاد شده است، امور ارجمندی هستند که اهمیت و ارزش خود را از خالق متعال دارند.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «سوگندهای قرآن کریم» پژوهش پایانی «خانم نرگس آقایی»، برای اخذ مدرک سطح 2 مدرسه علمیه حضرت معصومه(س) جعفریه قم بوده که در سال 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت‌الاسلام عیسی زاده آملی» است./919/پ201/ن